Naîm Frâşirî ve Türk ve Fars Edebiyatında Öne Çıkan Eserleri

Edebiyattaki gelişmeler her zaman tarihî, sosyal ve siyasi gelişmelerden etkilenmiştir. Balkan coğrafyasında on dördüncü yüzyılda milletler arasında dille başlayan ilk etkileşim kültür, gelenek ve edebiyatla devam etmiştir. Osmanlı İmparatorluğu’nun Balkanlardaki beş yüzyıllık hâkimiyeti sonunda hemen hemen bütün Balkan dilleri Türkçeden etkilenmiştir. İslam’ı kabul ettikten sonra Balkan ülkelerinde Türkçe yaygınlık kazanmış ve onun aracılığıyla Arapça ve Farsça unsurlar da Arnavutçaya girmiştir. Başlangıçta bu sadece bir kültür ve bir medeniyetin dile etkisiydi ve Balkan toplumlarına yeni kavramlar getirmekteydi. Balkan ülkeleri arasında Arnavutluk, her zaman kayda değer bir öneme sahip olmuştur. Bu durum Arnavutlar ile Türkler arasındaki tarihî ve kültürel ilişkilerden kaynaklanmaktadır. 16. ve 17. yüzyıllarda Arnavutçada yazılan ilk eserlerde Türkçenin etkisi açık bir şekilde göze çarpmaktadır. Bu dönemde Türkçe kelimelerin artmasıyla birlikte kullanıldığı alanların genişlediği ve zenginleştiği anlaşılmaktadır. Arnavutluk, yirminci yüzyılın başlarına kadar Osmanlı İmparatorluğu’nun bir parçasıydı ve burada yaşayan halkın Türkler vasıtasıyla İslam’ı, Fars şiirini, edebiyatını ve kültürünü öğrenmesi Farsçanın bu topraklarda yaygınlık kazanmasında etkili olmuştur. Aslında Fars edebiyatının geniş coğrafyası ve diğer milletler arasındaki varlığının kapsamı dikkate alındığında Fars edebiyatının ve genel olarak İran medeniyetinin Balkan bölgesindeki şairler üzerindeki etkisi şaşırtıcıdır. Naîm Frâşirî de Fars edebiyatının etkisiyle şiirler yazmış, Arnavutluk’un önde gelen şairlerinden birisidir. Ayrıca Arnavutça literatürde daha çok Sami Frasheri olarak tanınan Tanzimat’tan sonraki Türk edebiyatının tanınmış gazetecisi, sözlükçü ve dil bilgini Şemseddin Sâmi’nin de ağabeyidir. Naîm; Arnavutça, Türkçe, Yunanca ve Farsça olmak üzere çeşitli eserler kaleme almıştır. Bu çalışmada Naîm Frâşirî’nin hayatı, Türk ve Fars dili ve edebiyatında önemli bir yer teşkil ettiği eserleri tanıtılacaktır.

Anahtar Kelimeler:

Fars Dili ve Edebiyatı, Türk Dili ve Edebiyatı, Balkanlar, Arnavutluk, Naîm Frâşirî

Naim Frashëri and His Prominent Works in Turkish and Persian Literature

Literary developments have always been influenced by historical, social, and political developments. The first interaction between nations in the Balkan geography started with language in the 14th century and continued with culture, tradition, and literature. At the end of the five-century rule of the Ottoman Empire in the Balkans, almost all Balkan languages had been influenced by Turkish. After the adoption of Islam, Turkish became widespread in the Balkan countries, through which Arabic and Persian elements also entered into Albania. In the beginning, this only involved the influence of a culture and a civilization on the language and brought new concepts to Balkan societies. Albania has always been of considerable importance among the Balkan countries due to the historical and cultural relations between Albanians and Turks. In the 16th and 17th centuries, the influence of Turkish was clearly visible in the first works written in Albanian. During this period, Turkish words are understood to have expanded and enriched the areas where they were used. Albania was a part of the Ottoman Empire until the early 20th century, and the fact that the people living there had learned Islam, Persian poetry, literature, and culture through the Turks was instrumental in the spread of Persian throughout these lands. In fact, when considering the vast geography of Persian literature and the extent of its presence among other nations, the influence of Persian literature and Iranian civilization in general over the poets of the Balkan region is not surprising. Naim Frashëri was one of the leading poets of Albania to have grown up under this influence. He was also the older brother of Shamsaddin Sami, the well-known journalist, lexicographer, and linguist of Turkish literature after the Tanzimat who is better known in Albanian literature as Sami Frashëri. Naim wrote various works in Albanian, Turkish, Greek, and Persian. This study will introduce Naim Frashëri’s life and works, which have an important place in the Turkish and Persian languages and literature.

Keywords:

Persian language, Persian literature Turkish language, Turkish literature, Balkans, Albania, Naim Frashëri,

PDF

___

“Art Dhe Kulturë”. Tiranapost. 25 Ağustos 2022, Erişim 8.01.2023. https://tiranapost.al/english/art-dhe-kulture/ ndahet-nga-jeta-shtari-nasho-jorgaqi-i517759.
Abazi-Egro, Genciana. “Arnavutluk’ta Türkoloji Çalışmaları”. Bilig 21 (2002): 01-26.
Abdiu, Xhemile ve Kadiu, Spartak. “Osmanlı Döneminde Türk Edebiyatının Arnavut Edebiyatına Etkisi”. International Journal of Language Academy 3 (2015): 1-7.
Abdiu, Xhemile. “Balkan ve Doğu Avrupa’da Türk Edebiyatının Kayıp Edebî Değeri”. Prof. Dr. Necati Demir’e Anı Kitabı. Ed. Osman Kubilay Gül, içinde 227-237. Ankara: İksad Yayınevi, 2022.
Arslan, Mehmet. Nasîbî, Şeyh Tâhir Dede. Erişim 7 Ocak 2023. http://teis.yesevi.edu.tr/madde-detay/nasibi- seyh-tahir-dede.
Arslan, Mehmet. Na’îm Bey, Fraşerli. Erişim 21 Kasım 2022. http://teis.yesevi.edu.tr/madde-detay/naim- bey-fraserli.
Aruçi, Muhammed. “Fraşiri, Naîm”. DİA. XIII: 195-197. İstanbul: TDV, 1996.
Balcı, Mustafa ve Dibra, Fatoş. “Arnavutluk’ta Türkoloji”. Avrupa’da Türkoloji. Ed. Öztürk Emiroğlu, içinde 69-98. Ankara: Akçağ Yayınları, 2020.
Biernat, Agata. “Albanian Political Activity in Ottoman Empire (1878-1912).” World Journal of Islamic History and Civilazation, 3 (2013): 01-08.
Bilge, Mustafa. “Arnavutluk.” DİA. III: 383-390. İstanbul: TDV, 1991.
Bursalı Mehmed Tâhir. Osmanlı Müellifleri. Ankara: Bizim Büro Basımevi, 2000.
Çağlayan, Bünyamin. “Nazim’in Arnavutça Divanında Yer Alan Arnavutça-Türkçe Mülemmalar.” Ordu Üniversitesi Uluslararası Klâsik Türk Edebiyatı Sempozyumu’nda sunulan bildiri (Prof. Dr. Mehmed Çavuşoğlu Anısına), Ordu, 10-12 Mayıs 2012.
Çağlayan, Bünyamin. “Klasik Türk Şiiri Etkisinde Gelişen Arnavut Edebiyatı: Beyteci Edebiyatı.” 2. Uluslararası Dil ve Edebiyat Konferansı’nda sunulan bildiri (Hëna e Plotë “Beder” Üniversitesi, Filoloji ve Eğitim Fakültesi, Türk Dili ve Edebiyatı Bölümü ve Yıldız Üniversitesi, Türkçe Öğretimi Bölümü), Tiran, Arnavutluk, 14-16 Kasım 2013.
Çiçekler, Mustafa. “Saʻdî-i Şîrâzî”. DİA. XXXV: 405-407. İstanbul: TDV, 2008.
Fermend, Vahîd. “Dîvân-ı Fârsî-i Naîm Frâşerî, Şâʻir-i Millî-i Âlbânî.” Nâme-i Pârsî 4 (1997): 106-129.
Gülşenî, Abdülkerim. Ferheng-i İran der-Kalem-rov-i Turkân-Eşʻâr-ı Fârsî-i Naîm Frâşirî. Ticârethâne-i Gülşenî, 1975.
İsen, Mustafa. Balkanlarda Türk Edebiyatı, Ötelerden Bir Ses, Divan Edebiyatı ve Balkanlarda Türk Edebiyatı Üzerine Makaleler. Ankara: Akçağ Yayınları, 1997.
Jahjai, Meral. “Arnavut Kültür ve Edebiyatında Mevlid Yazma Geleneği”. Balkan Araştırma Enstitüsü Dergisi 4 (2015): 61-84.
Kanar, Mehmet. “Firdevsî”. DİA. XIII: 125-127. İstanbul: TDV, 1996.
Kanar, Mehmet. “Nizâmî-i Gencevî”. DİA. XXXIII: 183-185. İstanbul: TDV, 2007. Kütükoğlu, Bekir. “Ayas Paşa”. DİA. IX: 202-203. İstanbul: TDV, 1991.
Mehmet Naʻîm, İhtirâʻât u Keşfiyyât. İstanbul: Mihran Matbaası, 1880. Mehmet Naʻîm, Fusûl-i Erbaʻa. İstnabul: Mihran Matbaası, 1882.
Musine Kokalari. “Musine Kokalari: Biography.” Erişim 7 Ocak 2023. https://musinekokalari.org/en/biography/. Na’îm Frâşari, Kavâʻid-i Farsiyye ber-Tarz-ı Nevîn. İstanbul: Şirket-i Mürettibiye Matbaası, 1885.
Na’îm Frâşari. Tahayyülât. İstanbul: Mihran Matbaası, 1883.
Öngören, Reşat. “Mevlânâ Celâleddîn-i Rûmî”. DİA. XXIX: 441-448. İstanbul: TDV, 2004.
Recebî, Abdullah, Kubâdî, Hüseyin Ali, Gulâm Hüseyinzâde, Gulâm Hüseyin ve Nîkûbaht, A. Nâsir. “Peydâyiş u Revâc-ı Edebiyât-ı Fârsî der-Albânî.” Mecelle-i Târîh-i Edebiyât 3 (2014): 98-112.
Rexhepi, Abdulla ve Xhafçe, Zeqije. “Traces of Persian Literature on Naım Frasheri’s Poetry.” Journal of Balkan Research Institude 9 (2020): 423-441.
Şahinoğlu, M. Nazif. “Attar, Ferîdüddîn.” DİA. IX: 95-98. İstanbul: TDV, 1991. Uçman, Abdullah. “Şemseddin Sâmi.” DİA. XXXVIII: 519-523. İstanbul: TDV, 2010.
“Fillimet Romantike Të Naim Frashërit Dhe Novela “Katër Stınët””. ObserverKult. 24 Temmuz 2020, Erişim 18.12.2022. https://observerkult.com/fillimet-romantike-te-naim-frasherit-dhe-novela-kater-stinet/.
“Wall”. Erişim 07 Ocak 2023. https://vk.com/wall-7768848_21944?lang=en.
Yıldız, Tuba. “İşkodralı Vasa Paşa’nın Cebel-i Lübnan’da Reform Politikaları (1883-1892)”. Rumeli İslâm Araştırmaları Dergisi 4 (2019): 7-20.