Çok Sesli Bir Yazar: Muhammed el-Bekrî, Hayatı, Eserleri ve Şahsiyeti

Nesebi Hz. Ebû Bekir'e, diğer bir kanaldan da Hz. Peygamber’e kadar dayanan Mısırlı din adamı, edip, eleştirmen ve düşünür Muhammed Tevfîk el-Bekrî, Mısır’da 1966 ve 2013 yıllarında yayımlanan iki kitapta ayrıntılı olarak ele alınmış; ülkemizde ise bir ansiklopedi maddesi dışında hakkında kayda değer bir araştırmaya rastlanmamıştır. Araştırmalarımız esnasında kendisiyle ilgili olarak kaleme alınan 2013 tarihli kitabın 1966 tarihli çalışmadan daha tafsilatlı ve daha ilmî olduğu görülmüştür. el-Bekrî, mensubu olduğu ailenin maddi imkânları dolayısıyla sağlam bir eğitim görmüş ve bu eğitim sayesinde çok genç yaşta el-Ezher’den icazet alarak dini alanda yetkinlik kazanmıştır. Diğer taraftan Mısır'da önemli kabul edilen bazı şeyhlik makamlarına, nakîbü'l-eşraflığa, Mısır Hükümetine bağlı bazı kurullara atanması, İngiliz başkonsolosu Lord Cromer ve bazı Mısırlı siyasi şahsiyetlerle olan yakın ilişkisi, kişiliğinin öne çıkmasına zemin hazırlamıştır. el-Bekrî’nin, Sultan II. Abdülhamit’ten birinci derecede Nişân-ı Osmânî ve Anadolu Payesi alması 1892 senesinde yapmış olduğu İstanbul ziyaretinin önemli bir ziyaret olduğunu göstermektedir. İfade edildiği gibi Sultan II. Abdülhamid’e olan yakınlığı, bir dönem Mısır’ın siyasi hayatına olan etkisi, Osmanlı Türkçesine aktarılmış ancak pek bilinmeyen el-Müstakbel li’l-İslâm adlı eseri, en önemlisi de edebî alanda ve özellikle klasik Arap edebiyatında kabul gören kişiliği göz önüne alındığında tanıtılması elzem bir şahsiyet olduğunda hiç şüphe yoktur. Bu makalede ülkemizde pek tanınmayan ve 62 yıllık bir ömür sürmüş olan el-Bekrî’nin yaklaşık 20 senesi acılarla geçen; ancak önemli eserlerle dolu olan hayatı, eserleri ve ilmî şahsiyeti gerekli kaynaklar taranıp değerlendirilerek anlatılmaya çalışılmıştır.

Anahtar Kelimeler:

Muhammed Tevfîk el-Bekrî, Mısır, Hidiv Abbas, Beytü’s- Sıddîk, Sahârîcu’l-lu’lu’

A Sophisticated Author: Muhammad al-Bakri’s Life, Books and Persona

Two books published in Egypt in 1966 and 2013 are seen to have dealt with Muhammad Tawfīq al-Bakrī, the Egyptian cleric, author, critic and thinker whose lineage goes back to Abū Bakr through one lineage and to the Prophet Muhammad (pbuh) through another; however, no significant research apart from one article is found about him in Turkey. During my research, the 2013 book about him was seen to have been written in more detail and more scientifically than the 1966 book. Because al-Bakrī received the first degree of Nişan-ı Osmanî [Order of Osmanieh] and the Rank of Anatolia from Sultan Abdülhamid II, his visit was clearly an important one. Al-Bakrī was able to receive a good education thanks to his family’s financial means, and he received a diploma (i.e., teaching certificate) from Al-Azhar University at a very young age thanks to this education. This diploma rendered him competent in the religious field. Meanwhile, he was appointed sheikh of the al-Bakrī dervish order, sheikh in charge of the Sufi orders (masīkhat al-mashāyikh al-sūfiyya), and naqīb al-ashrāf [chief of the Prophet’s descendants], whose history is much older than that of the masīkhat al-mashāyikh al-sūfiyya. He was also appointed as a permanent member of the Advisory Board (Meclisu şûra'l-kavânîn) in 1892 and as a permanent member of the General Assembly (al-Jam‛iyyat al-Umumiyya) of the Egyptian Government. Along with these duties, al-Bakri’s close and warm relationship with Khedive Abbās II first and then Lord Cromer, a statesman appointed as the British representative to Egypt and the British consul-general, paved the way for him to become more prominent. When considering al-Bakri’s closeness to Sultan Abdülhamid II, his influence on Egyptian political life for a time, his little-known book al-Mustaqbal Li'l-Islām that was translated into Ottoman, and most importantly his persona as accepted in the literary field and especially in classical Arabic literature, he is undoubtedly a person who definitely needs to be made known publicly. Based on a scan and evaluation of the relevant sources, this article explains the life, books, and scientific persona of al-Bakrī, a man not very well known in Türkiye who lived for 62 years, almost 20 of which were spent in pain but filled with important works

Keywords:

Muhammad Tawfīq al-Bakrī, Egypt, Khedive Abbās II, Bayt al-Siddīq, Sahārīj al-Lu’lu’,

PDF

___

el-Akkâd, Abbâs Mahmûd. Mecmûʿatü aʿlâmi’ş-şiʿr. Beyrut: Dâru’l-kitâbi’l-Arabî, 1970.
Akpınar, Yavuz. “Tercüman”. DİA. XXXX: 492-494. Ankara: TDV, 2011. Başbakanlık Osmanlı Arşivi. MF.MKT. 719/57/1,2.
el-Bekrî, Muhammed Tevfîk. Beytu’s-sıddîk. Mısır: Matbaatu’l-Mueyyed, 1905. el-Bekrî, Muhammed Tevfîk. Kitâb Erâcîzi’l-Arab. 1312 h.
el-Bekrî, Muhammed Tevfîk. Sahârîcu’l-lu’lu’. Kahire: Matbaatu’l-Hilâl, 1907.
el-Bekrî, Muhammed Tevfîk. Fuhûlu’l-buleğâ. el-Memleketü’l-müttehide: Hindawi Foundation C.I.C., 2018. el-Bekrî, Muhammed Tevfîk. Kitâbu beyti’s-sâdât el-vefâiyye. t.y., y.y.
Durmuş, İsmail. “Araplarda Mevlid”. DİA. XXIX: 480. Ankara: TDV, 2004. Emin, Ahmet. Hayâtî. Beyrut: Dâru’l-Kitâbi’l-Arabî, 1985.
Erkoç, Murat. Osmanlı Devleti’nden Ayrılma Sürecinde Mısır’da Arap Milliyetçiliği. Gaziantep: Iksad Publications, 2020.
Fehmî, Mahir Hasan. Muhammed Tevffik el-Bekrî. Kahire: Dâru’l-Kitâbi’l-Arabî, 1966. Gündüz, İrfan. “Muhammed Tevfîk el-Bekrî”. DİA. V: 369-370. Ankara: TDV, 1992. Hartmann, Angelika. “el-Melikü’l-Muzaffer”. DİA. XVIX: 73-74. Ankara: TDV, 2004. İbn Hallikân. Vefeyâtu’l-a’yân. IV cilt. Beyrut: Dâru Sâdır, t.y.
Johansen, Julian. Sufism and Islamic reform in Egypt. The battle for Islamic tradition. Oxford: Oxford University Press, 1996.
Jong F. De. Ṭuruq and Ṭuruq-Linked Institutions in Nineteenth Century Egypt. Leiden: E. J. Brill, 1978. Karaman, Hayrettin. “Efgânî”. DİA. X: 456-466. Ankara: TDV, 1994.
Kehhâle, Ömer Rıza. Mu’cemu’l-mellifîn. IX cilt. Beyrut: Dâru ihyâi’t-türâsi’l-arabî, 1957. Mestyan, Adam. “Tawfiq Muhammad al-Bakri”. EI, VI: 19-21. Leiden: EI, 2019.
Mübarek, Ali. el-Hutatu’t-Tevfîkıyye. Bulak: el-Matbaatu’l-Kubrâ el-Emîriyye, 1306.
Özer, Ekrem. “Osmanlı’da Tekke ve Tarikat Islahatları -II. Mahmud Dönemi ve Sonrası”. Yüksek Lisans Tezi. Atatürk Üniversitesi, 2007.
Şûbekî, Muhammed Fârûk. Muhammed Tevfîk el-Bekrî, hayâtuhu ve edebuhu. Kahire: Meketebetü’l-âdâb, 2013. Teftâzânî, Ebu’l-Vefâ. “Mısır’da Sufi Tarikatların Tarihi Gelişimi ve Günümüzdeki Durumları”. Ankara
Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi. Çev. Araş. Gör. Mustafa Aşkar. 1996. Topuzoğlu, Tevfik Rüştü. “Recez”. DİA. XXXIV: 509-510. Ankara: TDV, 2007.
Uysal, Ali Osman ve Elif Ceylan Erol. “Bir Grup Tarikat Sancağına Sanat ve Sembolizm”. Troy Academy. 6/2 (2021), 582-586.
Ünal, Halit. “Celâl el-Bekrî”. DİA. VII: 241. Ankara: TDV, 1993. Yalar, Mehmet. Modern Arap Şiiri. Bursa: Arasta Yayınları, 2003.
Yazıcı, Hüseyin. “Muhammed Tevfîk el-Bekrî (1870-1932)’nin İstanbul’a Seyahati ve Ayasofya’sı”. Uluslararası Ayasofya Sempozyumu II Kadim Bir Mabedin Tarihi Sempozyumu. İstanbul, 27-29 Mayıs 2022.
Yeken, Veliyyüddîn. el-Maʿlûm ve’l-mechûl. Kahire: Dâru Sâdır, 1327.
Zeydan, Corci. İslâm Medeniyeti Tarihi. Çev. Zeki Megamiz. İstanbul: Üç Dal Neşriyat, 1974.
https://books-library.net/a-1052-download Erişim: 7 Mayıs 2022. هنع هللا (kinanah.net) Erişim: 6 Haziran 2022. https://islamstory.com/ar/artical/23929 Erişim: 7 Temmuz 2022.
https://ar.wikipedia.org/wiki/ Erişim: 05.12.2022.
ايديبيكيو - فصان ينفح (wikipedia.org) Erişim: 17 Temmuz 2022. سماخلا مريب - ءارعشلا ةباوب (poetsgate.com) Erişim: 17 Temmuz 2022.
ةيفوصلا قرطلل ةماعلا ةخيشملا ةباوب – يركبلا ديمحلا دبع ديسلا ةحامس (sufiordersgate.com) Erişim: 4 Temmuz 2022. https://bidayatmag.com/node/1261 Erişim: 19 Temmuz 2022.