ORTA KARADENİZ'İN SAVUNMASINDA STRATEJİK ÖNEME SAHİP BİR KALE: NİKSAR KALESİ
TopograŞ k, coğraŞ ve stratejik özellikleri nedeniyle Niksar Kalesi, Orta Karadeniz bölümünün iç kısımlarını denetleyen ve savunan bir "garnizon" tipi yerleşim yeri olarak yüzyıllar boyunca güvenlik konusunda önemli hizmetler vermiştir. Ancak Niksar'ı sadece "kale tipi" bir yerleşim yeri olarak tanımlamak doğru olmaz. En geç Danişmendliler döneminden beri, büyük olasılıkla da Roma veya Bizans çağından beri kale içinde bir yerleşimin söz konusu olduğu gibi, yerleşimin sadece kale içiyle sınırlı kalmadığı sur dışındaki mevcut yapı izlerinden anlaşılmaktadır. döneminde yeni yapılar inşa edilerek yerleşimin özellikle 12. yüzyılda bu yöne doğru geliştiğine ve kalenin bu dönemde yoğun olarak kullanılan bir yerleşim yeri olduğuna işaret etmektedir. Kaledeki bazı yapıların inşa edildiği tarih ve hatta işlevi konusu tartışmalıdır. Kalede bulunması kuvvetle muhtemel zindanın yeri henüz tahmin edilememektedir. Ortaçağ kalelerinden Antep, Afyon, Harput, Şebinkarahisar ve Amasya kalelerinde zindanın olduğu bilinmektedir. Bu kalelerden özellikle de Harput ve Amasya'daki zindanlara tünellerle ulaşılmaktadır. Bu sebeple de bu kaleye ait tünellerde yapılacak çalışmalar tünelle bağlantılı bir zindanın bulunup bulunmadığı sorusuna da daha net cevap verecektir. Özellikle de han, mutfak, hapishane ve tüneller ile iç kalenin orta bölümündeki tonoz örtülü bölümde detaylı çalışmalara hatta kazılara ihtiyaç duyulmaktadır. Ancak bu şekilde yapılacak olan yorumlar ile Niksar Kalesi'ni tanımlamak ve tarihlendirmek daha sağlam bir zemine oturabilir. Sonuç olarak bu makalede, kalenin tarihsel gelişimi, kaledeki işlevi tartışmalı bazı yapıların fonksiyonunun ne olabileceği ve aynı zamanda kalenin ve kale içindeki yapıların tarihlendirme problemi ele alınmış ve Niksar Kalesi'nin mimarisi detaylı olarak tanıtılmıştır
Niksar Castle: A Strategically Important Stronghold in Defense of Central Black Sea
Central Black SeaDiff erent masonry works as observed in the walls and bastions that fortiŞ ed the walls and buildings inside the castle conŞ rm that the castle underwent repairs and modiŞ cations in time. However the only discrete date in witness of the above is the year 1198, which is read on an inscription pertaining to the period of Rukneddin Suleiman Shah, Sultan of Anatolian Seljuks.Historically speaking, it is most probably that the section in the center of the citadel is the earliest dated part of the castle. It is likely that there were administrational and guardsmen buildings of the castle in addition to the current madrasa, tomb, bath, and citadel masjid. The new buildings as erected by Danishmends to the west of the earlier dated central section of the castle indicate that the settlement was extended to the said direction especially in the 12th Century and that the castle had been a frequently used settlement throughout that period.There is an ongoing debate as regards the date and even function of certain buildings within the castle. The dungeon, a most expected part of any castle, could not have been located yet. It is well established that castles from the Middle Age, such as Antep, Afyon, Harput, Şebinkarahisar, and Amasya had dungeons. The dungeons were accessed via tunnels especially in Harput ve Amasya castles. Therefore, exploratory work on the tunnels of the castle might provide a clear answer to the question of whether there was a dungeon in the castle. Detailed work and even excavations are needed especially at inn, kitchen, prison, and tunnels as well as at the vaultcovered section in the middle of the citadel. Only upon comments based on such work a solid foundation for any accurate description and date for Niksar Castle may be provided. In conclusion, the present paper addresses the historical development of Niksar Castle, what might be the true function of certain buildings within the castle, the functions of which have been debated, and at the same time the problem of dating the castle and certain buildings inside it, with a de tailed presentation of architectural characteristics of castle.
___
- Akar H. – M. N. Güneş, Niksar’da Vakıfl ar ve Tarihi Eserler, Niksar Kaymakamlığı ve Niksar Belediyesi Yayınları, Niksar 2002.
- Aksarayî (Kerîmüddin Mahmud-i Aksarayî), Müsâmeretü’l-Ahbâr, Çev. Prof. Dr. Mürsel Öztürk, T.T.K. Yayınları, Ankara 2000.
- Artuk, İ. – C. Artuk, İstanbul Arkeoloji Müzeleri Teşhirdeki İslâmi Sikkeler Kataloğu, C.I, İstanbul 1970.
- Baykara, T., “Niksar Kalesi ve Tarihi”, Türk Kültürü Araştırmaları, XXIV/2, 1986, s. 77-95.
- Berchem, Max van, “Epigraphie des Danishmendides”, Zeitschrift für Assyriologie, C. XXVII, 1912, s. 85-91.
- Bostan, M. H., “Niksar”, Türk Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, C. 33, İstanbul 2007, s. 119-122.
- Bostan, M. H., “XV. Asrın Ortalarında Niksar Şehrinin Sosyal ve İktisadi Yapısı”, Türk Kültürü İncelemeleri Dergisi, C.I, İstanbul 2000, s. 187-208.
- Cantay, T., “Niksar Kırkkızlar Kümbeti”, Sanat Tarihi Yıllığı, IX-X, İstanbul 1979-80, s. 83-105.
- Chesneau, Jean, Le Voyage de Monsieur D’aramon, Paris 1887.
- Cumont, F.E., Voyage d’explotation archéologique dans le Pont et la Petite Arménie, Bruxelles 1906.
- Çal, H., Niksar’da Türk Eserleri, Kültür Bakanlığı Yayınları, İstanbul 1989.
- Çayırdağ, M., “Niksar-Tokat-Gümenek ve Kayseri-Palas’ta Üç Kitabe”, Belleten, C. 52, S. 218, Nisan 1993, T.T.K. Yayınları, s.55-64.
- Darkot, B., “Niksar”, İslâm Ansiklopedisi, C. 9, Milli Eğitim Basımevi, İstanbul 1964, s. 273-275.
- Demir, M., “Türkiye Selçuklu İktisadi Gelişimi İçinde Karadeniz Ticaret Yolu”, Anadolu’da Tarihi Yollar ve Şehirler Semineri (21 Mayıs 2001), İstanbul 2002, s. 15-25.
- Demir, N., Danişmend Gazi Destanı, Niksar Belediyesi Yayınları, Tokat 2005.
- Eravşar, Osman, Tokat Tarihi Su Yapıları (Hamamlar), Arkeoloji ve Sanat Yayınları, İstanbul 2004.
- Erciyas, Burcu, “Komana ve Çevresinde Çağlar Boyu Yerleşim”, Tü rkiye’de Arkeometri’nin Ulu Çınarları, Homer Yayıncılık, İstanbul 2012, s. 163-171.
- Esterâbâdî, Aziz B. Erdeşir-i (Esterâbâdî), Bezm u Rezm, Çev. Prof. Dr. Mürsel Öztürk, Kültür Bakanlığı Yayınları, Ankara 1990.
- Evliya Çelebi, Evliya Çelebi Seyahatnamesi, Yay. Haz. Zekeriya KurşunS.A. Kahraman-Y. Dağlı¸C.II, Yapı Kredi Yayınları, İstanbul 1999.
- Foss, C. – D. Winfield, Byzantine Fortification: An Introduction, University of South Africa, 1986.
- Gabriel, A., Monuments Turcs d’Anatolie, C. II, Paris 1934.
- Günaltay, Ş., Yakın Şark IV/2 (Romalılar Zamanında Kapadokya, Pont ve Artaksiad Krallıkları), Ankara 1987.
- Gündoğdu, Hamza, “Tokat Çevresinden Birkaç Kilise Örneği”, Uluçam Armağanı, Ed. Ali Boran-Osman Aytekin-Mehmet Top, Van Çevre ve Kültür Derneği Yayınları, Ankara 2008, s. 143-157.
- Hamilton, W. J., Researches in Asia Minor, Pontus and Armenia: with some account of their antiquities and geology, C. I, Londra 1842.
- Jerphanion, G.de, Melanges d’archéologie Anotolienne, Beyrouth 1928.
- Kaya,S., I. Gıyâseddin Keyhüsrev ve II. Süleymanşah Dönemi Selçuklu Tarihi (1192-1211), T.T.K. Yayınları, Ankara 2006.
- Kazvinî, H., Nüzhet’ül-Kulûb, Yay. G. Le Strange, London 1915.
- Köker, H., “Anadolu’daki Roma Hakimiyetinin Sonu: Mithridates Savaşları”, Toplumsal Tarih, S. 135, 2005, s. 62-68.
- Kuran, A., Anadolu Medreseleri, C. I, Ortadoğu Teknik Üniversitesi, Mimarlık Fakültesi, Ankara 1969.
- Lafl i, Ergü n – Sami Patacı, “Roma Dönemi’nde Tokat İlinin Arkeolojisi ve Tarihi: Neocaesarea (Niksar) ve Zela (Zile) Kentleri”, Gaziosmanpaşa Üniversitesi Tokat Sempozyumu (1-3 Kasım 2012, Tokat): Bildiriler, Yay. Haz. Prof.Dr. Ali Açıkel ve diğ., C.I, Ankara 2013, s. 207-231.
- Öztürk, Ö., Pontus: Antikçağ’dan Günümüze Karadeniz’in Etnik ve Siyasi Tarihi, Genesis Yayınları, Ankara 2011.
- Parlak, Sevgi, Osmanlı Öncesi Anadolu Kalelerinde Kapılar, İstanbul Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Sanat Tarihi Anabilim Dalı, Yayımlanmamış Doktora Tezi, Dan. Prof.Dr. M. Baha Tanman, İstanbul 2010.
- Runciman, Steven, Haçlı Seferleri Tarihi, Çev. Prof. Dr. Fikret Işıltan, C. I, T.T.K. Yayınları, Ankara 1986; C. II, Ankara 1987.
- Seçgin, Nuri, Tokat ve İlçeleri Mimari Eserleri, Mimar Sinan Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Arkeoloji ve Sanat Tarihi Anabilim Dalı, Türk-İslam Sanatları Programı, Doktora Tezi, Dan Prof.Dr. Gönül Cantay, İstanbul 1997.
- Sivas Vilâyeti Salnâmesi, Yıl: 1306.
- Sözen, M., Anadolu Medreseleri (Selçuklu ve Beylikler Devri), C. II, İstanbul 1972.
- Strabon, Geograpfika: Antik Anadolu Coğrafyası (Kitap XII-XIIIXIV), Çev. Prof. Dr. Adnan Pekman, Arkeoloji ve Sanat Yayınları, İstanbul 2000.
- Taeschner, Franz, Das Anatolische Wegenetz nach Osmanischen Quellen, C. I, Leizig 1924; C. II, Leipzig 1926.
- Turan, O., Selçuklular Zamanında Türkiye: Siyasi Tarih Alp Arslan’dan Osman Gazi’ye (1071-1318), Turan Neşriyat Yurdu Yayınları, İstanbul 1971.
- Turan, O., Tarihi Takvimler, T.T.K. Yayınları, Ankara 1954.
- Uzunçarşılı, İ.Hakkı, Kitabeler, C.I, İstanbul 1927-1345.
- Vryonis, Jr. S.; The Decline of Medieval Hellenism in Asia Minor and the Process of Islamization from the Eleventh through the Fifteenth Century, Univ. Of California Press, 1971.
- Ward, Paul, “The Origin and Spread of Qanats in the Old”, Proceedings of the American Philosophical Society, Vol. 112, No. 3 (Jun. 21, 1968), s. 170-181.
- Wittek, P., “Bizanslılardan Türklere Geçen Yer Adları”, çev. M. Eren, Selçuklu Araştırmaları Dergisi, I, Ankara 1970, s.193-241.
- Yalçın, Hatice, Niksar İlçesi Tarihi ve Arkeolojik Çalışmaları, Atatürk Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Tarih Bölümü, Eskiçağ Tarihi Anabilim Dalı, Dan. Prof.Dr. Alparslan Ceylan, Erzurum 2010.
- Yınanç M. H., “Danişmendliler”, İslâm Ansiklopedisi, C.3, Milli Eğitim Basımevi, Ankara 1977, s. 468-479.
- Yücel, Y., Kadı Burhaneddin Ahmed ve Devleti (1344-1398): Mutahharten ve Erzincan Emirliği, Ankara 1983.
- ISSN: 0579-4080
- Yayın Aralığı: Yıllık
- Başlangıç: 1964
- Yayıncı: İstanbul Üniversitesi