Onarımın Tarihi Görsellerden Okunması: Bursa Orhan Camisi Örneği

Payitaht unvanını kazanmış şehirlerden olan Bursa, Osmanlı mimarisinin ilkörnekleriyle kuşatılmıştı. İlk mimari eserleri kale içinde veren Osmanlılar, kısasüre sonra kale dışında da inşa faaliyetlerine girişmiştir. Bursa’yı fetheden OrhanGazi, İznik ve Bursa’da birden çok yapının banisi olmuştur. Bursa Kalesi dışındainşa edilmiş ilk yapılardan olan Orhan Camisi aynı zamanda ters T planlı olarakadlandırılan yapıların da ilk örneklerindendir. Ancak ilk inşa edildiği halini koruyamayanyapı çeşitli kereler onarım görmüştür. Yapının geçirdiği geniş çaplıtamiratlardan biri de 1855 yılından sonradır. Bursa merkezli meydana gelen depremsonrası birden çok yapının onarımına 1863 yılında başlanmış ve onarım işleriFransız mimar Leon Parvillée tarafından gerçekleştirilmiştir. Başbakanlık OsmanlıArşivi’nde Bursa Orhan Camisi’ne ait bir plan bulunmaktadır. Bursa’da bulunanYeşil Caminin çizimi ile birlikte aynı dosya numarasına kaydedilmiş Orhan Camisiplanı, PLK. 03443’kodu ile arşivlenmiştir. Planların yanında herhangi bir tarihibaresi bulunmaz. Tarihsiz bu çizimlerde Yeşil Caminin planının yanında bulunanaçıklama metninden, planların bir deprem sonrası hazırlandığı ve yapıların mevcutdurumlarını gösterdiği anlaşılmaktadır. Başbakanlık Osmanlı Arşivi’nde bulunan vedaha önce herhangi bir çalışmaya konu olmamış plan incelendiğinde, bahsi geçenbu planın yapının mevcut durumundan farklılıklar gösterdiği tespit edilmiştir. Buçalışmada, adı geçen arşiv planı ile yapının mevcut planı karşılaştırılmıştır. Plankıyasları sonucu Bursa Orhan Camisi’nin geçirmiş olduğu değişim ve onarımlardeğerlendirilmiş, bu değerlendirmeler yine Başbakanlık Osmanlı Arşivi’nde bulunantamirat kayıtları ile desteklenmiştir. Tarihsiz bu planın hangi yüzyıla ait olduğu veyapıda görülen değişimlerin hangi tarih aralığında gerçekleştirilmiş olabileceği debu metinde tartışılan diğer hususlar arasındadır.

Anahtar Kelimeler:

Onarım, Mimari, Arşiv, Plan, Orhan Camisi

Reading the Restoration from Historic Visuals: Bursa Orhan Mosque Sample

Bursa, one of the cities that earned the title of Payitaht, was surrounded bythe first examples of Ottoman architecture. The Ottomans, who gave the first architecturalworks in the castle, soon started building activities outside the castle.Orhan Gazi who conquered Bursa has become a constructer of multiple buildingsin Iznik and Bursa. The Orhan Mosque, which is the first structure built outsidethe Bursa Castle, is also the first examples of constructions named as reverse Tplan. However, the structure, which could not be maintained as it was originallybuilt, has undergone many repairs. One of the large-scale repairs carried out on thebuilding was after 1855. The repair of multiple buildings after the Bursa centeredearthquake on this date was started in 1863 and repairs were carried out by Frencharchitect Leon Parvillée. There is a plan belonging to Bursa Orhan Mosque in thePrime Ministry Ottoman Archives. The Orhan Mosque plan which is registeredwith the same file number with the Yeşil Mosque drawing in Bursa, is archivedwith code PLK. 03443. There are no dates beside the plans. In these undated drawings,the explanation text next to the Yeşil Mosque plan shows that the plans wereprepared after an earthquake and showed the current state of the structures. It hasbeen found that the plan of the Ottoman Archives of the Prime Ministry which hadnot been subject to any work before, show differences from its current situation. Inthis study, the current archive plan and the current plan of the structure have beencompared. As a result of the plan comparisons, the changes and repairs that theBursa Orhan Mosque had undergone were evaluated and these evaluations werealso supported by the repair records in the Prime Ministry Ottoman Archives. Thistext also discusses the century this undated plan belongs to and the date range thatthe changes in the structure may have taken place among other subjects.

Keywords:

Restoration, Architecture, Archive, Plan, Orhan Mosque,

PDF

___

Aoki, Miyuki, Léon Parvillée: Osmanlı Modernleşmesinin Eşiğinde Bir Fransız Sanatçı, İTÜ, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, İstanbul, 2002.
Ayverdi, E. Hakkı, Osmanlı Mimarisinin İlk Devri I, İstanbul Fetih Cemiyet Yayınları, İstanbul, 1989.
Cengiz, İsmail, (ed.), Bir İmparatorluğun İzi Osmangazi, Osmangazi Belediyesi Yayınları, İstanbul, 2012.
Çetintaş, Sedat, Türk Mimari Anıtları, Osmanlı Devri, Bursa’da İlk Mimari Eserler, Milli Eğitim Basımevi, İstanbul, 1946.
Çuhadar, Özlem, Bursa Camilerinde Revak, Bursa Büyükşehir Belediyesi Yayınları, Bursa 2011.
Develioğlu, Ferit, Osmanlıca-Türkçe Ansiklopedik Lügat, Aydın Kitabevi, İstanbul 2005.
Dostoğlu, Neslihan Türkün, vd., Bursa Kültür Varlıkları Envanteri: Anıtsal Eserler, Bursa Büyükşehir Belediyesi Yayınları, Bursa, 2011.
Emir, Sedat, Erken Osmanlı Mimarlığında Çok-İşlevli Yapılar: Kentsel Kolonizasyon Yapıları Olarak Zaviyeler, C.I-II, Akademi Kitabevi, İzmir, 1994.
Eyice, Semavi, “İlk Osmanlı Devrinin Dini-İçtimai Bir Müessesesi: Zaviyeler ve Zaviyeli Camiler”, İstanbul Üniversitesi İktisat Fakültesi Mecmuası, 23, 1962, s.1-80.
Gabriel, Albert, Bir Türk Başkenti Bursa, C.I, (Yeniden Basım), Osmangazi Belediyesi Yayınları, İstanbul, 2010.
Komisyon, Türkiye’de Vakıf Abideleri ve Eski Eserler, C.3, Vakıflar Genel Müdürlüğü Yayınları, 1983.
Kuban, Doğan, Osmanlı Mimarisi, Yem Yayınları, İstanbul, 2007.
Kurşun, Zekeriya, Kahraman, Seyit Ali vd., Evliya Çelebi Seyahatnamesi 1-6. Kitaplar, 2. Kitap, Yapı Kredi Yayınları, İstanbul, 2011.
Oğuzoğlu, Yusuf “Osmanlı Arşivi Kayıtlarına Göre 1855 Bursa Depremi”, Bursa Yöresi’nin Depremselliği ve Deprem Tarihi, ed. Nurcan Abacı, Uludağ Üniversitesi Yayınları, Bursa, 2001, s.81-88.
Özcan, Besim, “Bursa Depremleri (2 Mart, 12 Nisan 1855)”, Atatürk Üniversitesi Güzel Sanatlar Enstitüsü Dergisi, 5, 1999, s.73-118.
Selimoğlu, İsmail, “20.yy’da Bursa ve Civarında Meydana Gelen Depremler”, Bursa Yöresi’nin Depremselliği ve Deprem Tarih, (ed. Nurcan Abacı), Uludağ Üniversitesi Yayınları, Bursa, 2001, s.89-92.
St. Laurent, Beatrice, “Leon Parvillée, His Role as Restorer Of Bursa’s Monuments and his Contribution to the Exposition Universelle of 1867”, L’empire Ottoman, la République de Turquie et la France, ed. Hamit Batu and J.L.Grammont, İsis Yayınevi, İstanbul, 1986, s.247-282.
Şemseddin Sami, Kâmûs-i Türkî, Çağrı Yayınları, İstanbul, 2010.
Tanman, Baha, “Erken Osmanlı Mimarisinde Memlûk Etkileri”, Osmanlı Mimarlığının 7 Yüzyılı Uluslarüstü Bir Miras, Yem Yayınları, İstanbul 2000, s.82-90.
Yıldırım, Fahri, 14. Yüzyıldan Cumhuriyet Dönemi’ne Kadar Yabancı Seyyahların Gözünden Bursa İlindeki Mimari Eserler, C.I-II, Nilüfer Belediyesi Yayınları, Bursa, 2014.
http://www.koeri.boun.edu.tr/sismo/2/deprem-bilgileri/tarihsel-depremler