Sanatsal İmgeden Tıbbi İmgeye: Salpêtrıère Fotoğrafları ve Histerik Kadın Bedeninin İnşası

Bu makalenin amacı, kültürün her alanına yayılmış olan histerik kadının görsel imgesinin tarihsel kökenlerini ve direngenliğinin nedenlerini ortaya çıkarmaktır. Bu doğrultuda Michel Foucault’nun soykütük yöntemi kullanılacaktır. Kökeni Hipokratik metinlere dayanan histeri tanımının, görsel bir imge olarak yaygın kullanıma girmesi 19. yüzyıl tıbbi pratikleri içinde fotoğrafın kullanılmasıyla başlamıştır. Fotoğrafı gerçeğin dolaysız bir kopyası olarak gören pozitivist yaklaşımı benimseyen psikiyatristler ve nörologlar, bedenin yüzeyine ilişkin izlenimci değerleri kullanıma sokmuşlar ve görünmez bir patoloji olarak ele aldıkları histeriye kanıt oluşturmak için fotoğrafı kullanmışlardır. Bu yaklaşımın en tipik örneğiyle Jean Martin Charcot’nun (1825-1893) yönetimindeki Salpêtrière Hastanesi’nde üretilen fotoğraflarda karşılaşırız. Paris’teki Salpêtrière Hastanesi’nde fotoğraf makinesinin bilimsel araştırma adına kullanılmasıyla, Foucault’nun kavramlarıyla söylersek, 19. yüzyıl klinik dispositifi içinde histeriye ilişkin güçlü bir bilgi alanı ve söylemsel çerçeve oluşturulmuştur. Bu makalede söz konusu çerçevenin diğer bir kurucu unsurunun fotoğraflarla eş zamanlı dolaşımda olan veya onları önceleyen sanatsal imgeler olduğu iddia edilmiştir. Bu nedenle makalede, Théodore Géricault’nun deli kadın portreleri, John Everett Millais’nin Ophelia (1851-1852) tablosu, Tony Robert-Fleury’nin Pinel à la Salpêtrière (1876) tablosu, André Brouillet’nin Une leçon clinique à la Salpêtrière (1887) tablosu ile Charcot ve Richer’in Les Démoniaques dans l’art (1887) kitaplarında yer verdikleri içine “şeytan giren kadın” ya da “cadı kadın” imgeleri Salpêtrière’de üretilen fotoğraflarla ilişkisi içinde ele alınacaktır.

Anahtar Kelimeler:

Histeri, Jean Martin Charcot, Salpêtrière Hastanesi, klinik dispositif, fotoğraf

From the Artistic Image to the Medical Image: Photographs of Salpêtrıère and the Construction of the Hysterical Female Body

The aim of this article is to reveal the historical origins of the visual image of the hysterical woman, which has spread throughout culture, as well as the reasons for its perseverance. The genealogical method developed by Michel Foucault will be employed to accomplish this. Hippocrates was the first to use the term “hysteria,” which literally means “uterus,” to describe a female-specific illness. Jean-Martin Charcot (1825-1893), a notable French neurologist, connected hysteria with the brain rather than the uterus and established it as a legitimate field of medical research in the 19th century. The spread of the visual image of hysteria began with the use of photography in 19th century medical practices as well. The idea that photography has the capacity to see and show “truths” that the human eye cannot see, which has been embraced with great enthusiasm by the positivist understanding of science, has brought with its use for institutional arrangement and archiving, as well as classification of people according to their types, since the first half of the 19th century. Classifying and archiving people through images is a modern technique that can be considered alongside Foucault’s conceptions of power and discipline, because these techniques are used to discipline the body and create “docile bodies.” Psychiatrists and neurologists who adopted a positivist approach to photography, viewing it as a direct replica of the reality, utilized photography to give proof for hysteria, which they considered as an invisible pathology. The images taken at the Salpêtrière Hospital under the guidance of Charcot are the most prominent illustrations of this approach. Charcot, who worked at Salpêtrière Hospital for almost 30 years and believed that photography was essential for observation, formed a photographic section here and employed photography to capture the stages of hysteria. In Foucault’s terminology, knowledge and discursive framework for hysteria was developed in the 19th century clinical dispositif with the employment of the camera in the guise of scientific inquiry at the Salpêtrière Hospital in Paris. In this article, it is claimed that another constituent element of this frame is the artistic images that circulate simultaneously with or precede these photographs. Therefore, in this article, portraits of mad women by Théodore Géricault, Ophelia (1851-1852) by John Everett Millais, Pinel à la Salpêtrière (1876) by Tony Robert-Fleury, Une leçon clinique à la Salpêtrière by André Brouillet (1887) and the images of “the woman with the devil” or “the witch” included in the Les Démoniaques dans l’art (1887) book by Charcot and Richer will be discussed in relation to the photographs produced in Salpêtrière.

Keywords:

Hysteria, Jean Martin Charcot, Salpêtrière Hospital, clinic dispositif, photography,

PDF

___

Alksnin, A. (2015), Augustine: Charcot’s Bunny. Teksty Drugie 2, 105-122.
Bogousslavsky, J. (2014), Jean-Martin Charcot and His Legacy. Hysteria: The Rise of an Enigma içinde. 35, 44-55.
Charcot, J. M. ve Richer, P. (1887). Les Démoniaques dans l’art. Paris: l’école de médecine. Erişim kaynağı: https://gallica.bnf.fr/ark:/12148/bpt6k6492840j.texteImage
Chesler, P. (1972/2018), Demeter Yeniden Ele Alınıyor. Kadın Sağlığı Hareketinden Sesler II. Seaman, B. ve Eldridge L. (Der.) içinde. (Birer, B. A. vd., Çev.) Ankara: Ayizi Yayınları. 109-116.
Colman, A. M. (2015). A Dictionary of Psychology. Oxford: Oxford University Press.
Didi-Huberman, G. (1982/2003). Invention of Hysteria: Charcot and the Photographic Iconography of the Salpêtrière. (Hartz, A., Çev.) Cambridge: MIT Press.
Foucault, M. (1992). Hapishanenin Doğuşu. (Kılıçbay, M. A., Çev.) Ankara: İmge.
Foucault, M. (2003). Abnormal: Lectures at the College de France 1974-1974.Marchhetti, V. ve Salomoni, A. (Ed.) (Burchell, G., Çev.) Londra ve New York: Verso.
Foucault, M. (2006). Psychiatric Power: Lectures at the Collège de France, 1973-1974. Lagrange, J. (Ed.) (Burchell, G., Çev.) New York: Palgrave Macmillan.
Foucault, M. (2007). Cinselliğin Tarihi. (Tanrıöver, H. U. Çev.) İstanbul: Ayrıntı.
Foucault, M. (2011), Michel Foucault’nun Oyunu. Söyleşi. Seçme Yazılar I: Entelektüelin Siyasi İşlevi içinde. (Ergüden, I. vd., Çev.) İstanbul: Ayrıntı. 115-157.
Foucault, M. (2015a), Delilik ve Toplum. Büyük Kapatılma içinde. (Ergüden, I. ve Keskin, F., Çev.) İstanbul: Ayrıntı. 76-84.
Foucault, M. (2015b), Kapatılma, Psikiyatri ve Hapishane. İktidarın Gözü içinde. (Ergüden, I., Çev.) İstanbul: Ayrıntı. 117-149.
Foucault, M. (2015c), Delilik ve Toplum. İktidarın Gözü içinde. (Ergüden, I., Çev.) İstanbul: Ayrıntı. 210-233.
Foucault, M. (2015d), İktidar ve Bilgi. İktidarın Gözü içinde. (Ergüden, I., Çev.) İstanbul: Ayrıntı. 167-184.
Foucault, M. (2017). Deliliğin Tarihi. (Kılıçbay, M. A., Çev.) Ankara: İmge.
Gilman, S. L. (1993), The Image of the Hysteric. Hysteria Beyond Freud. Gilman, S. L. vd., (Ed.) içinde. Los Angeles ve Londra: University of California Press. 345-454.
Hustvedt, A. (2012). Medical Muses: Hysteria in Nineteenth-Century Paris. Londra: Bloomsbury Publishing.
Isaak, J. A. (2002). Feminism and Contemporary Art: The Revolutionary Power of Women’s Laughter. Londra ve New York: Routledge.
Jay, M. (1988), Scopic Regimes of Modernity. Vision and Visuality. Foster, H. (Der.) içinde. Seattle: Bay Press. 3-29.
Micale, M. S. (1989), Hysteria and its Historiography: A Review of Past and Present Writings (II). History of Science 27.4: 319-351.
Namal, Arın (2013), Psikiyatri Tarihçesi Işığında Ruh Hastalarının Zorla Tedavilerine Etik Açıdan Genel Bir Bakış. Türk Tıp Etiği ve Tıp Hukuku Araştırmaları Yıllığı. Namal, A. vd. (Der.) içinde. İstanbul: Nobel Tıp Kitabevleri.
Nead, L. (1992). The Female Nude: Art, Obscenity and Sexuality. Londra ve New York: Routledge.
Price, D. (2015), Surveyors and Surveyed: Photography Out and About. Photography: A Critical Introduction. Wells, L. (ed.) içinde. Londra ve New York: Routledge. 75-132.
Schwarz, J. ve Brückner, B. (2016), Morel, Bénédict Augustin. Biographisches Archiv der Psychiatrie içinde. www.biapsy.de/index.php/en/9-biographien-a-z/236-morel- benedictaugustin-e (Erişim tarihi: 07.11.2021)
Scull, A. (2009). Hysteria: The Biography. New York: Oxford University Press.
Sekula, A. (1982), On the Invention of Photographic Meaning. Thinking Photography. Burgin, V. (Ed.) içinde. London: Macmillan.
Showalter, E. (1985). The Female Malady: Women, Madness, and English Culture, 1830-1980. New York: Penguin Books.
Showalter, E. (1986), Representing Ophelia: Women, Madness, and the Responsibilities of Feminist Criticism. Shakespeare and the Question of Theory. Parker, P. ve Hartman, G. (Ed.) içinde. New York ve Londra: Methuen. 77-95.
Sturken, M. ve Cartwright, L. (2018). Practices of Looking: An Introduction of Visual Culture. Oxford, New York: Oxford University Press.
Tagg, J. (1988). The Burden of Representation: Essays on Photographies and Histories. New York: Palgrave Macmillan.
Ussher, J. M. (1991). Women’s Madness: Misogyny or Mental Illness? New York: Harvester Wheatsheaf.
Weisstein, N. (1970/2018), Psikoloji Kadını İnşa Eder. Kadın Sağlığı Hareketinden Sesler II. Seaman, B. ve Eldridge, L. (Der.) içinde. (Birer, B. A., vd. Çev.) Ankara: Ayizi Yayınları. 104-109.