Cumhuriyet Dönemi Banka Binalarından Bir Örnek: T.C. Merkez Bankası Samsun Şubesi Binası

Bu çalışmada, Samsun İl merkezinde 1940’lı yılların başında inşa edilmiş Türkiye Cumhuriyet Merkez Bankası Samsun Şubesi binasının inşa süreci ve tasarım özellikleri ele alınmaktadır. Yapının tasarımı için 1939 yılında Merkez Bankası tarafından açılan mimari yarışma neticesinde dereceye giren üç proje ile derece alamayan bir proje dönemin en önemli mimarlık dergisi Arkitekt’te yayımlanmıştır. Bu projeler ışığında günümüzde mevcut olan yapının mimari karakteri karşılaştırıldığında bir takım farklı uygulamalar ile karşılaşılır. Günümüzde mevcut olan yapının özgün projelerine ulaşılamamış olsa da gerek yarışmaya katılan projelerin içeriği gerekse yapının inşa sürecine ait fotoğraflar yapının mimarlık tarihi çerçevesinde değerlendirilmesi hususunda önemli veriler sunmaktadır. Cephe tasarımı ile döneminin Ulusal Mimarlık akımının karakterini yansıtan yapının 19. yüzyılın sonu itibariyle şekillenmeye başlayan Bankalar Caddesi önemli bir bileşeni olduğu söylenebilir. Bununla birlikte yapıyla ilişkili bilimsel bir değerlendirmenin yapılmayışı Samsun’un mimarlık tarihi açısından bir eksiklik olarak yorumlanmakta, bu bağlamda çalışmamız kentin mimarlık hafızasına bir katkı sağlamaktadır.

Anahtar Kelimeler:

Banka, Merkez Bankası, Banka Binaları, Samsun, Mimarlık Tarihi

An Example of the Republican Period Bank Buildings: The Central Bank of Republic of Turkey Samsun Branch Building

important architecture magazine of the period. In the light of these projects, a number of different applications are encountered when the architectural character of the existing building is compared. It is seen that the project of architect Hüsnü Tümer, who won the first place in the project competition, was implemented with partial changes. However, no documents or information could be found regarding the reason for this change in the project implementation. Although the original projects of the existing building could not be reached, both the content of the projects participating in the competition and the photographs of the construction process of the building provide important data on the evaluation of the building within the framework of architectural history. Leman Tomsu, Sinan Mimaroğlu, Hüsnü Tümer and Eyüp Kömürcüoğlu, who presented projects related to the building, worked with the leading architects and the city planners of the period and took part as both architects and jury members in the projects of various state buildings. It is seen that the architects in question repeated the basic features of the architecture of the bank buildings of the period in the projects they submitted for the Central Bank building in Samsun. The customer hall in the center of the plan, the corridor and administrative rooms surrounding the hall in question, and the safe room located in the basement floor center constitute the basic lines of the plan schemes presented for the building. It can be said that the building, which reflects the character of the National Architecture movement of the period with its facade design, is an important component of Bankalar Caddesi (Banks Street), which began to take shape at the end of the 19th century. The building, which is one of the few representatives of the Second National Architectural Movement in Samsun, also has the feature of being one of the rare bank buildings designed in Anatolia in the context of the National Architecture Movement. However, the lack of a scientific evaluation related to the building is interpreted as a deficiency in terms of the architectural history of Samsun, and in this context, our study contributes to the architectural memory of the city. The aim of the study is to introduce and document the building, which is threatened with extinction due to urban transformation and environmental factors, on a scientific basis.

Keywords:

Bank, The Central Bank, Bank Buildings, Samsun, Architectural History,

PDF

___

Anonim (2020). “Geçmişinden Koparılan Bağ: Bursa Merkez Bankası Binası”, Mimarlık, 416, 72.
Anonim (1997). “Eyüp Asım Kömürcüoğlu.. Hangimiz O’nun Kitaplarına Başvurmadık ki?”. Mimarlık, 273, 10.
Anonim (1976). “Merkez Bankası Konya Şube Binası”, Mimarlık, 1976/02 (147), 100-103.
Anonim (1949). “Haberler”. Arkitekt, 209/210, 143-144.
Anonim (1945). “İstanbul Radyo Evi Proje Müsabakası”. Arkitekt, 163/164, 143-157.
Anonim (1941). “Samsun Şehri İmar Müsabakası Projeleri ve Jüri Raporu”. Arkitekt, 131/132, 277-282.
Anonim (1939). “Samsun Merkez Bankası Binası Proje Müsabakası”, Arkitekt, 103/104, 164-168.
Aslanoğlu, İ. (2010). Erken Cumhuriyet Dönemi Mimarlığı (1923-1938). İstanbul: Bilge Kültür Sanat.
Atalay-Franck, O. (2011). “Erken Cumhuriyet Döneminde Almanca Konuşan Mimarlar”. Bir Başkentin Oluşumu Avusturyalı, Alman ve İsviçreli Mimarların Ankara’daki İzleri. (ed. Leyla Alpagut). Ankara: Geothe Institut Ankara, 42-53.
Bayraktar, M. S. (2016). Samsun’da Türk Devri Mimarisi. Samsun: Canik Belediyesi Yay.
Bozdoğan, S. vd. (2005). Sedad Eldem. İstanbul: Literatür Yay.
Çavdar, T. (2003). Türkiye Ekonomisinin Tarihi 1900-1960. Ankara: İmge Kitabevi.
Değirmenci, A. ve Kara Pilehvarian, N. (2021). “Güzel Sanatlar Akademisi 1925 Mezunu Bir Mimar: Hüseyin Hüsnü Tümer”. Megaron, 16(1), 68-80.
Delice, G. (2015). “Türkiye Cumhuriyet Merkez Bankası: 85 Yıllık Bir Geçmişin İzlerinden Tarihe Kayıt Düşmek”, Ekonomi İşletme Siyaset ve Uluslararası İlişkiler Dergisi 1(2), 21-55.
Dündar, M. (2004). “Cumhuriyetin İlk Mimarından Guilio Mongeri’nin Ankara’daki Banka Yapıları”, Ankara Üniversitesi Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesi Cumhuriyetimizin 80. Kuruluş Yıldönümü Anı Kitabı, Ankara Üniversitesi Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesi Yayınları, 345-360.
Eldem, E. (2000). Osmanlı Bankası Tarihi, çev. Ayşe Berktay. İstanbul: Tarih Vakfı Yurt Yayınları.
Genç, U. D. (2001). Ege Bölgesi’ndeki Tarihi Banka Yapıları (1915-1930). İzmir: Dokuz Eylül Üniversitesi Fen Bilimler Enstitüsü (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi).
Gülen, M. (2020). “Yıkım Kararının Gölgesinde Kentsel Hafıza: Van Merkez Bankası ve Lojmanları”, Mimarlık, 413, 69-73.
Kazgan, H. (1991). Galata Bankerleri. İstanbul: Türk Ekonomi Bankası A.Ş. Yayınları.
Kömürcüoğlu, E. (1939). “Samsun TCMB Şubesi Müsabakası”, Arkitekt, 107-108, 258.
Mimaroğlu, S. (1939). “Küçük Posta Binası Etüdü”, Arkitekt, 103-104, 162-163.
Ökçün, A. G. (1997). İktisat Tarihi Yazıları. Ankara: Sermaye Piyasası Kurulu Yayınları.
Pamuk, Ş. (2015). Türkiye’nin 200 Yıllık İktisadi Tarihi. İstanbul: Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları.
Seyfi, S. (2015). Samsun’da XIX. Yüzyılda Batı Tesirli Binaların Cephe Mimarisi. Erzurum: Atatürk Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü. (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi).
Tekeli, İ,, İlkin, Selim (1983). “TC Merkez Bankası”, Cumhuriyet Dönemi Türkiye Ansiklopedisi, Cilt 1, İstanbul: İletişim Yayınları, 146-154.
Tomsu, L. (1939). “Samsun Merkez Bankası Proje Müsabakası”. Arkitekt, 105-106, 195-197.
Toprak, Z. (2018). Türkiye’de Milli İktisat 1908-1918. İstanbul: Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları.
Toprak, Z. (1985). “Osmanlı Devleti’nde Para ve Bankacılık”, Tanzimat’tan Cumhuriyet’e Türkiye Ansiklopedisi, Cilt 3, İstanbul: İletişim Yayınları, 760-770.
Türkün Dostoğlu, N. ve Erdoğdu Erkarslan, Ö. (2013). Leman Cevat Tomsu: Türk Mimarlığında Bir Öncü, 1913-1988. Ankara: TMMOB Mimarlar Odası Yayınları.
Yüzgün, A. (1983). “Türk Bankacılığının Tarihsel Gelişimi”, Cumhuriyet Dönemi Türkiye Ansiklopedisi, Cilt 1, İstanbul: İletişim Yayınları, 155-170.
https://www.tcmb.gov.tr/wps/wcm/connect/TR/TCMB+TR/Main+Menu/Banka+Hakkinda/Iletisim/Subeler (Son Erişim, 07.03.2021, 00:30).