Bizans’ta Aşkın Gözü Kördür! Ortaçağ Boyunca Bizans Sanatında Kör Cupid Figürü

Antik dönem sanatında çok sevilen Eros, yetişkin rollerini oynayan tombul oğlanlar veya kanatlı/kanatsız putti imgeler şeklinde, circus konulu tasvirlerde, dövüş, her türden av ve kovalamaca sahnelerinde, sarkofaj konteksinde cenaze sanatında, sıkıcı tarımsal faaliyetleri neşeli ve heyecan uyandıran aktivitelere dönüştüren yaramaz çocuklar olarak tasvir edilmişlerdir. Bu uygulamaların Bizans sanatında devam ettiği görülür. Kimi zaman bağ bozumu sahnelerinde, euchariste (ökariste) bağlamında ya da öteki dünya ile ilişkilendirilerek cennete giden yolda görev alarak kristolojik sembolizm dâhilinde kullanılmışlardır. Erken Hristiyanlık dönemi katakomp resimlerinden Ortaçağın sonuna kadarki çeşitli Bizans eserlerinde yer alan Cupid figürünün ikonografisi iki kavramı barındırır: Tanrı aşkı ve dünyevi aşk. Etimolojisi ile bir Hıristiyan adaptasyonu olarak karşımıza çıkar zira sevgi/aşk anlamına gelen eros kelimesinin -dini ya da profan kavramsal bir yer edinmesi küçük aşk tanrısını ikiye bölmemiş zaten geçmişte de aşkın her türlü yüzünü temsil etmesi ile kişilere yabancı bir figür değildir. Hıristiyan metinlere nüfuz eden Θείος Έρως (İlahi Eros) kavramını Tanrı ile insan arasındaki sevgiyi anlatmanın bir yöntemi olarak kullanır; öte yandan manastır pratikleri figüre simgesel yaklaşım göstermiş, zengin dini metin ve figüratif içeriği ile dini sanatta sıradışı uygulamalar ortaya koymuştur; seküler edebiyatta ise başlıca konusu aşk olan destan ve romanslar incelendiğinde ulaşılan belirgin özelliklere sahip bir eros tarifine rastlanmış, bu tarifin ortaya konan sanatsal üretimler ile örtüştüğü görülür. Bizans sanatının farklı dönemlerine tarihlenen metal, fildişi, mozaik, dokuma, elyazma resmi ya da fresko gibi farklı ürün gruplarına ait örneklere yansıyan tasvirler figürün kavramsal boyutlarını yansıtır. Ancak Aşk Tanrısı Cupid -ya da diğer isimleriyle Eros veya Amor- Helenistik ve Roma sanatında hiç kör temsil edilmemesine karşın, Bizans Sanatında sıra dışı bir körlük örneği gösterir. Bu araştırma yazısı, çok-tanrılı geçmişin hatırasını taşıyan bir figürün ağır başlı Bizans kültür ortamında, dinin tüm ağırlığına rağmen anlamını devam ettirmesi sürecinde üstlendiği kavramlar uyarınca ortaya konan sanatsal temsillerinin ikonografisi üzerine bir çalışmadır.

Anahtar Kelimeler:

Kör Cupid, Eros, Dünyevi Aşk, Bizans, Blind Cupid, Earthly Love, Byzantine Cupid

Love is Blind! in Byzantium The Blind Cupid Figure in Byzantine Art Through The Middle Ages

Eros -or alias Cupid or Amor- which is very popular in Roman art, portrayed usually as little chubby boys who’s playing adult roles in the form of putti images with wings or without wings, seen especially in circus-themed scenes and fighting or chase scenes, also while busy with all kinds of hunting varieties; in funerary art in the context of sarcophage; they are depicted as mischievous children who turn dull ordinary and seasonal agricultural activities into joyful and exciting activities. It is seen that these aforementioned depiction practices continue in Byzantine art as well. In Byzantine artistic field, they were used sometimes in the context of euchariste in grape-harvesting season scenes; or taking part in the virtuous path to heaven within the scope of christological symbolism by being associated with the afterworld. The iconography of the Cupid figure in various Byzantine works from the Early Christian period catacombs to the end of the Middle Byzantine era, contains two concepts: The love of God and the earthly (or carnal) love. In accordance with its etymology in Byzantine Greek language, this word appears as a Christian adaptation; the word eros, which means love, did not divide this little Cupid figure into two, while trying to gain a religious or profane conceptual place in art; because it is a quite familiar figure to people already as it was before Byzantium, even today, it represents all kinds of facets of love. However, in the Byzantine cultural environment shaped by the new religion Christianity, the concept of Eros penetrated the Christian texts and the concept of Θείος Έρως (Divine Eros) was used as a way of expressing the love between God and humankind. While this concept draws attention primarily in the philosophy of Pseudo-Dionysios Areapagite, and the hymnos of New Theologian Simeon, also in addition to the writings on morality by St. Gregory of Nazianzus, with the homilie of one of the Early Church Father Gregory of Nyssa and work of the scholar Origen of Alexandria were examined. The monastic practices have showed a symbolic approach to the cupid figure, revealing a rich religious text and extraordinary applications in religious art with its figurative content: the text of the work of Ioannes Climakos’s Divine Ladder and among the many manuscript copies provide valuable content. In secular literature, four Byzantine romances, whose main subject is love and the only Byzantine epic Digenes Akrites also a Byzantine Euripides Tragedy with Idyllles of Theocritus are showed a definition of eros with distinctive features and it is seen that this definition is in harmony with artistic productions in their periods. The depictions reflected on the examples of different product groups, such as metal, ivory, mosaic, manuscript painting or fresco, dated to different periods of Byzantine art, reflect the conceptual dimensions of the figure. Although the blind Eros was never represented in Hellenistic and Roman art, the figure cupid shows an extraordinary example of blindness in Byzantine Art. This research paper is a study on the iconography of the artistic representations of a figure bearing the memory of the polytheistic past, in accordance with the concepts undertaken in the process of maintaining the meaning of religion despite all its weight in the conservative Byzantine cultural environment.

Keywords:

Blind Eros, Blind Cupid, Earthly Love, Byzantine Cupid,

PDF

___

Brisson [2016]: L. Brisson, Antik Dünya ve Geleneksel Toplumlarda Dinler ve Mitolojiler Sözlüğü (Dictionnaire Des Mythologies) Y. Bonnesfoy (ed.), Cilt I, (Paris 1. Basım 1994), Alfa Basım Yayım İstanbul, 367-376.
Borstlap [2018]: C. Borstlap, İzmir’de Bir Ortaçağ Hayvan Kitabı: Smyrna Physiologus, Cinius Yayınları, İzmir.
Carlier [2016]: J. Carlier, Antik Dünya ve Geleneksel Toplumlarda Dinler ve Mitolojiler Sözlüğü (Dictionnaire Des Mythologies), Y. Bonnesfoy (ed.), Cilt II, (Paris 1. Basım 1994), Alfa Basım Yayım İstanbul, 352-355.
Cassier [2018]: E. Cassier, Sembolik Formlar Felsefesi. Mitik Düşünme (Philosophie der symbolischen Formen), Cilt II, Hece Yayınları Ankara.
Cassier [2018]: E. Cassier, Sembolik Formlar Felsefesi. Bilginin Fenomenolojisi (Philosophie der symbolischen Formen – III Phanomenologie der Erkenntnis), Cilt III, Hece Yayınları Ankara.
Chryssavgis [1985]: J. Chryssavgis, “The Notion of ‘Divine Eros’ in the Ladder of St. John Climacus”, SVThQ (St. Vladimir’s Theological Quarterly), Sayı 29, 191-200.
Collins [2006]: K. M. Collins ve R. S. Nelson, (ed.), Holy Image, Hallowed Ground: Icons from Sinai, The J. Paul Getty Museum Publications, Los Angeles.
Cutler [1998]: A. Cutler, Late Antique and Byzantine Ivory Carving, Ashgate Yayımları, 1998.
De Divinis Nominibus Corpus Dionysiacum I, “Pseudo-Dionysius Areopagita”, B. R. Suchla (çev.), Patristische Texte und Studien, Sayı 33, Walter de Gruyter, Berlin 1990.
Doğer [2014]: L. Doğer, “Antik Dünyanın Pişmiş Toprak Eserlerinde Aşk, Çıplaklık ve Erotizmden İzler”, Sanat Tarihi Dergisi, Cilt XXIII, Nisan Sayı 1, 28-38.
Doğer ve Borstlap [2021]: L. Doğer ve C. Borstlap, “Kutsal Bal: İkonografisi ile Bizans Sanatında Arı ve Bal”, Sanat Tarihi Dergisi, Sayı 30(2), 1335-13387.
Eliade [2017]: M. Eliade, Dinler Tarihine Giriş, (çev.) Lale Arslan Özcan, (1. Basım 1949 Editions Payot), Alfa Basım, İstanbul.
Evans [2004]: H. C. Evans (ed.), Byzantium: Faith and Power (1261-1557), The Metropolitan Museum of Art Press, New York.
Florovsky [1987]: G. Florovsky, “Συμεὼν ὁ Νέος Θεολόγος, Γαλατία, 949–1022, The Byzantine Fathers, The Collected Works, Notable& Academic Büchervertriebsanstalt.
Fuchs [1926]: Fuchs, “Die hoheren Schulen von Konstantinopel im Mittelalter,” Byz. Archiv, VIII.
Grabar [1989]: A. Grabar, L’ arte paleocristiana 200-395, BUR Biblioteca Univ. Arte, Rizzoli.
Gregory of Nyssa: In Canticum Canticorum, G. Maspero, M. Brugarolas ve I. Vigorelli (ed.), Leiden. doi: https://doi.org/10.1163/9789004382046
Jeffreys [2012]: E. Jeffreys (çev.), Four Byzantine Novels, Liverpool University Press, Liverpool.
Kazdhan [1990]: A. Kazdhan, “Byzantine Hagiography and Sex in Fifth to Twelfth Centuries”, Dumbarton Oaks Papers, 44, 131-143.
King [2005]: J. Christopher King, Origen on the Song of Songs as the Spirit of Scripture: The Bridegroom’s Perfect Marriage-Song, Oxford University Press.
Kondrad [2001]: C. B. Konrad, “Beobachtungen zur Architektur und Stellung des Säulenmonuments in Istanbul-Cerrahpaşa – ‘Arkadiossäule’, Istanbuler Mitteilungen (Deutsches Archäologisches Institut, Abteilung Istanbul) 51, 319-40.
Kordochkin [2003]: A. Kordochkin, John Climacus and The Spiritual Tradition of The IV-VII Centuries, (Yayımlanmış Doktora Tezi) Durham University, İnternet Erişimi 18. Ağustos.2021: http://etheses.dur.ac.uk/3654/
Laiou [1999]: A. E. Laiou, “Arzu, Aşk ve Delilik: Bizanslıların Gözüyle Cinsel İlişkiler”, Cogito ‘Bizans’, Sayı 17, 179-208.
Magdalino [1992]: P. Magdakino, “Eros the King and the King of ‘Amours: Some Observations on ‘Hysmine and Hysminias’”, Dumbarton Oaks Papers, 46, 197-204.
Mango [2015]: C. Mango, Bizans: Yeni Roma İmparatorluğu (Byzantium: The Empire of The New Rome), Yapı Kredi Yayınları, (Orijinal Baskı Londra 1994), İstanbul.
Martin [1954]: J. R. Martin, The Illustrations of The Heavenly Ladder of John Climacus, Princeton University Press, Princeton.
Migne [1857-1912]: J. P. Migne, Patrologiæ Græcæ (Patrologiae Cursus Completus Series Graeca), Paris: Garnier, 1862, Cilt 37: Gregory of Nazianzus, Poemata moralia, xxıv, satır 160. XXIV: Adversus mulieres se nimis ornantes (Eng. Against women adorn themselves too), 895-896.
Migne [1857-1912]: J. P. Migne, Patrologiæ Græcæ (Patrologiae Cursus Completus Series Graeca), Paris: Garnier (1857-1912), 1862, 4, Gregory Nazianzenus, Carmina Dogmatica, «Λʹ. Ὕμνος πρὸς Θεόν», 509- 510.
Nygren [1953]: A. Nygen, “Agape and Eros. Part I. A Study of the Christian Idea of Love” Bölüm II, The History of the Christian Idea of Love, (çev.) S. Watson, The Westminster Press, Philadelphia.
Panofsky[2012]: E. Panofsky, İkonoloji Araştırmaları (Studies in Iconology. Humanistic Themes in the Art of the Renaissance), (1. Basım 1967), Pinhan Yayıncılık İstanbul.
Osborne [1994]: C. Osborne, Eros Unveiled. Plato and the God of Love, Clarendon Press, Yeniden Basım: 2002, Oxford.
Quispel [1979]: G. Quispel, “God is Eros”, Early Christian Literature and the Classical Intellectual Tradition (Robert M. Grant Onuruna), W.R. Schoedel ve R.L. Wilken (ed.), Beauchesne Yayınları Paris, 189-205.
Saltuk [2001]: S. Saltuk, Antik Çağda Hipodromlar Circuslar, Ege Yayınları, İstanbul.
Scheck [2002]: T. P. Scheck (çev.), The Fathers of the Church, CUA Press.
St. Symeon the New Theologian, Divine Eros: Hymns of St. Symeon the New Theologian, (çev.) John Behr ve Daniel Griggs, SVS (St Vladimir’s Seminary) Press.
Tardieu [2016]: M. Tardieu, Antik Dünya ve Geleneksel Toplumlarda Dinler ve Mitolojiler Sözlüğü (Dictionnaire Des Mythologies), Y. Bonnesfoy (ed.), Cilt I, (Paris 1. Basım 1994), Alfa Basım Yayım İstanbul, 377-380.
The Oxford Dictionary of Byzantium, Cilt I ve Cilt II, Oxford University Press, Oxford 1990.
Vasilakis [2014]: D. Vasilakis, “Neoplatonic Love: The Metaphysics of Eros in Plotinus, Proclus and the Pseudo-Dionysius”, Yayımlanmış Doktora Tezi (Temmuz, 2021), King’s College, Londra.
Voulgarákis [1989]: Βουλγαράκης, Η. [1989]: “Γιὰ τὸν ἔρωτα στοὺς Πατέρες” (“On eros in the Fathers”), Σύναξη, 32 (1989 Ekim-Aralık), 7-25.
Vogel [1981]: C.J. De Vogel, “Greek cosmic love and the Christian love of God. Boethius, Dionysius the Areopagite and the author of the fourth Gospel”, Vigiliae Christianae, 35 (1981; North-Holland Publishing Company), 57-81.
Weitzmann [1947]: K. Weitzmann, “Illustrations in Roll and Codex, A Study of the Origin and Method of Text Illustration”, Studies in Manuscript Illumination, Sayı 2, Princeton University Press, Princeton.
Weitzmann [1951]: K. Weitzmann, “Greek Mythology in Byzantine Art”, Studies in Manuscript Illumination, Sayı 4, Princeton University Press.
PG Patrologiæ Græcæ : https://archive.org/details/patrologiaecursuscompltus_gr_vol_037/page/n451/mode/1up
https://www.documentacatholicaomnia.eu/1815/1875,_Migne,_PG_Volumen_037_Rerum_Conspectus_Pro_Columnis_Ordinatus,_MGR.html
PG Prodoromos literatürü için: http://www.documentacatholicaomnia.eu/30_20_1100-1158-_Theodorus_Prodromus.html
PG Gregory Nazianzenus için: https://archive.org/details/patrologiae_cursus_completus_gr_vol_037/page/n451/mode/1up ve https://www.documentacatholicaomnia.eu/18151875,_Migne,_PG_Volumen_037_Rerum_Conspectus_Pro_Columnis_Ordinatus,_MGR.html
Princeton Üniversitesi Sinai İkona Koleksiyonu: http://vrc.princeton.edu/sinai/items/show/6400
The Project Gutenberg: Theocritus, Idylls, The Project Gutenberg EBook of Theocritus by Theocritus, C.S. Cal-verley (çev.), Yayın tarihi: 10 Mart 2004 [EBook #11533] https://www.gutenberg.org
Viyana Kunsthistorisches (Sanat Tarihi) Müzesi: http://www.khm.at/de/object/e500813b01/
The Walters Art Gallery : Clavi için: https://art.thewalters.org/detail/8615/garment-decoration-clavi/
Boston Güzel Sanatlar Müzesi: https://collections.mfa.org/objects/72202/fragment-of-a-tapestry-medallion?ctx=60457cc9-111b-4905-9679-91a2c89e69aa&idx=0