Antalya-Kaleiçi’nin Sivil ve Dini Mimari Örneklerinde Görülen Köşe Pahları ve Süslemeleri

Anadolu’da erken dönemlerden itibaren yerleşime sahne olan birçok kale yerleşiminin bugün için dar sokaklardan oluştuğu gözlemlenmektedir. Bu dar sokakların daha rahat bir şekilde kullanılabilmesi amacıyla, sokak köşelerinin dik açıyla değil de yan sokaktan gelenleri de görmek maksadıyla sokak köşelerin pahalandırılması söz konusudur. Sokak köşelerinde meydana getirilen köşe pahları, günlük kullanımda gerek insanların gerekse at arabaların geçişlerini kolaylaştırırken aynı zamanda yapıların da belli oranla tahrip olmasının da önüne geçmiştir. Kent içi ulaşımı kolaylaştıran bu pahlı köşeler, yalın bırakılmamış olup estetik kaygı güdülerek farklı süsleme öğeleriyle hareketlendirilmeye çalışılmıştır. Bu çalışmada, Antik dönemden günümüze kadar birçok medeniyete ev sahipliği yapmış olan Antalya Kaleiçi’nde sokak köşeleri ile konut ve camilerin belirli köşelerinde tespit edilen köşe pahları, süsleme repertuarına göre sınıflandırılarak tanıtılmaya çalışılacaktır. Çalışma konusunu oluşturan köşe pahları üzerine bugüne kadar kapsamlı bir çalışmanın bulunmamış olması, bizleri böyle bir çalışmaya iten ana etmenlerden biri olmuştur. Bu amaçla, günümüzde 4 mahalle (Kılıçarslan, Selçuk, Tuzcular ve Barbaros Mahallesi) ve 44 sokaktan oluşan Antalya Kaleiçi’nde tespit çalışmaları gerçekleşmiştir. Yapılan arazi çalışmasında toplam 78 adet köşenin pahlandığı tespit edilmiştir. Tespit edilen örneklerde farklı biçimlerde bezeme unsurlarına yer verildiği anlaşılmaktadır. Bu bezeme programına bağlı olarak, Pahlanan köşelerin kendi içerisinde yedi farklı gruba ayrılması söz konusudur. Çoğunlukla pahların tepe noktalarında tespit edilen bu bezemeler, bitkisel, geometrik, mukarnaslı, figürlü, yazılı silme ve tepe kısımları testere formunda olmak üzere yedi ana tip ve kendi içerisinde altı adet alt tipe ayırılarak değerlendirilmiştir.

Anahtar Kelimeler:

Antalya, Kaleiçi, Sivil Mimari, Pah, Süsleme

Corner Chamfers and Ornaments Observed in Examples of Civil and Religıous Architecture of Antalya-Kaleiçi

It is observed that many castle settlements, which have been the area of settlement since early periods in Anatolia, consist of narrow streets today. In order to use these narrow streets more comfortably, the street corners are chamfered in order to see the people coming from the side street, not at right angles. Corner chamfers situated on street corners facilitate the passage of both people and horse-drawn carriages in daily use, while at the same time preventing structures from being destroyed to a certain extent. These chamfered corners, which facilitate urban transportation, were not left plain and were tried to be animated with different ornamental elements by pursuing aesthetic concerns. In this study, the corner chamfers detected on street corners and certain corners of residences and mosques in Antalya Kaleiçi, which has hosted many civilizations from the ancient period to the present, will be classified according to the ornament repertoire and will be tried to be introduced. The fact that there has not been a comprehensive study on the corner chamfers, which is the subject of the study, has been one of the main factors that impelled us to such a study. For this purpose, detection studies have been carried out in Antalya Kaleiçi, which consists of 4 districts (Kılıçarslan, Selçuk, Tuzcular and Barbaros District) and 44 streets. In the field study, it was determined that a total of 78 corners were chamfered. It is understood that decoration elements in different forms were included in the samples determined. Depending on this decoration program, the chamfered corners are divided into seven different groups. These decorations, which are mostly found on the peaks of the chamfers, were evaluated by dividing them into seven main types and six sub-types within themselves, including herbal, geometric, muqarnas, figured, inscribed moldings and saw-topped tops. It is highly possible to encounter with similar cases in many Anatolian cities. When the distribution of these samples throughout Anatolia is examined, the corner decoration in Antalya Kaleiçi is understood not to bear an original and local style. Almost all the decorative surfaces are observed at the residential spaces. As they have changed hands several times, it is too tough to offer who are their primary holders and when they were actually constructed. The comparison of the cases for corner decoration in Antalya with those throughout Anatolia reveals that such decorative tools are executed on many houses dated to 19th – 20th centuries. Thus, in the light of that many houses were burnt down by Great Fire in the late 19th century in Kaleiçi and they were accordingly repaired, and the decorative compositions on the chamfered corners, it is thought of these decorative executions to have been made in the late 19th century and early 20th century.

Keywords:

Antalya, Kaleiçi, Civil Architecture, Chamfer, Ornament,

PDF

___

Aksu, H. (2008). Rokoko, T.D.V. İslam Ansiklopedisi, (C.35,159-160), İstanbul.
Atasoy, N. (1992). Barok, T.D.V. İslam Ansiklopedisi, (C.5, 81-83) İstanbul.
Barışta, H.Ö. (1996). Antalya’nın Bazı Evlerinde Çalık Köşeler, Belleten, (1), 95-104.
BOA., DH.MKT., Kutu No: 421, Sıra No: 61.
Bozer, R. (1988). Kula Evleri. Ankara: Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları.
Çakmak, Ş. (2013). Muğla Cami ve Mescitleri. Muğla: Muğla Belediyesi Kültür Yayınları.
Çetin K. (2019). Kazımkarabekir İlçesi Kasaba Taş Evleri, Karaman, Avrasya Sosyal ve Ekonomi Araştırmaları Dergisi, (6), 387-429.
Dayar, E. (2010). Antalya’da Kültürel ve Toplumsal Hayat (1923-1932), (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi), Akdeniz Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Antalya.
Dayar, E. (2020). 1815 Haritası’nda Antalya Kalesi: Surlar, Kapılar ve Burçlar, Belleten, (84), 667-715.
Demirci, D. (2018). Isparta Evleri. Isparta: Süleyman Demirel Üniversitesi Yayınları.
Dinç, G. (2016). Mehmet Ali Paşa İsyanı’nın Antalya’ya Etkileri (1831-1833), Belleten, (80), 857-884.
Dinç, G. (2020). XIX. Yüzyıl Antalya’sında Yeni Bir Mahallenin Doğuşu: Rağbetiye Mahallesi, Antalya Kitabı, Antalya’da Doğa ve Medeniyet, (C.3) 99-105. Konya: Palet Yayınları.
Eyice, S. (1994). Edirnekapı Camii ve Külliyesi, T.D.V. İslam Ansiklopedisi, (C.10, 446-448), İstanbul.
Günay, R. (1989). Geleneksel Safranbolu Evleri ve Oluşumu. Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları.
Hasol, D. (1998). Ansiklopedik Mimarlık Sözlüğü. İstanbul: Yem Yayınları.
İbn Battuta (2016). İbn Battuta Seyahatnamesi. (Aykut, A. S. Çev.) İstanbul: Yapı Kredi Yayınları.
İmamoğlu, V. (2010). Gesi Evleri, Mimar Sinan’ın Yetiştiği Yöredeki Köyler ve Geleneksel Evler. Kayseri: Kayseri Büyükşehir Belediyesi Yayınları.
İnalcık, H. ve Renda G. (2009). Osmanlı Uygarlığı. (C.2), Ankara: Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları.
Kahraman, S. A. ve Dağlı, Y. (2016). Günümüz Türkçesiyle Evliya Çelebi Seyahatnamesi. (C.9, 166), İstanbul: Yapı Kredi Yayınları.
Karaca, B. (2002). XV. ve XVI. Yüzyıllarda Teke Sancağı. Isparta: Fakülte Kitabevi.
Karpuz, H. (1989). Erzurum Evleri. Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları.
Kavas, K.R. (2015). Akseki-İbradı Havzası’nda Geleneksel Mimarlık, Ben Akseki’yim, 365-389. İstanbul: Akseki Eğitim Hayratı Derneği Yayınları.
Kuban, D. (2016). Osmanlı Mimarisi. İstanbul: Yem Yayınları.
Kurt, Ö. (2010). Kaleiçi’nin (Antalya) Kuruluşundan 16. Yüzyıla Kadar Mekânsal Gelişimi, (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi), İstanbul Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul.
Moğol, H. (1991). XIX. Yüzyılın Başlarında Antalya. Ankara: Mehter Yayınları.
Mülayim, S. (2010). Süleymaniye Camii ve Külliyesi, T.D.V. İslam Ansiklopedisi, (C. 38, 114-119), İstanbul.
Necipoğlu, G. (2013). Sinan Çağı. İstanbul: Bilgi Üniversitesi Yayınları.
Urfalıoğlu, N. (2010). Antalya, Isparta ve Burdur Evlerinde Cephe Biçimlenişi. Antalya: Suna-İnan Kıraç Akdeniz Medeniyetleri Araştırma Enstitüsü Yayınları.
Orman, İ. (2013). Zal Mahmud Paşa Külliyesi, T.D.V. İslam Ansiklopedisi, (C.44, 109-111), İstanbul.
Özdemir, R. (1992). Osmanlı Döneminde Antalya’nın Fiziki ve Demografik Yapısı (1800-1867), Tarih İncelemeleri Dergisi, (7/1), 133-166.
Özüdoğru, Ş., Ertuğrul, Z. ve Manaz, S. (2005). Eskişehir Odunpazarı ve Sivrihisar Evlerinin Cephe Özellikleri. Eskişehir: Anadolu Üniversitesi Yayınları.
Sağlam, T. ve Yurttaş, H. (2020) Geleneksel Erzurum Evlerinin İstatistiki Veri Analizi, Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Dergisi, (67), 405-442.
Sönmez, N. (1998). Bergama Evlerinin Geleneksel ve Batı Etkili Özellikleri. Bergama Belleten, (8), 5-29.
Tızlak, F. (2002). Tekelioğlu İsyanı. XIII. Türk Tarih Kongresi, (4-8 Ekim 1999), 239-254, Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları.
Topçu, S. (2007). Develi’deki Türk Eserleri. Kayseri: Develi Belediyesi Kültür Yayınları.
TRT AVAZ. [2002]. Manisa Kula’nın Rengarenk Evleri. URL: https://twitter.com/trtavaz/status/876401649140551680. (E.T.: 04.02.2022).