ÂDEM İLE HAVVA’NIN YARATILIŞI VE CENNETTEN ÇIKARILIŞ ÖYKÜSÜNÜN MİNYATÜR SANATINA YANSIMALARI
Hz. Âdem’in yaratılışı hakkındaki hikâyeleri, resim ve minyatürleri, İlahi dinlerin kutsal kitaplardan edinilen bilgiler ve bu bilgiler ışığında, alanında uzman bilim ve din adamlarının yorumları şekillendirmiştir. Yani ilk kaynak kutsal kitaplarda geçen metinler, ikinci kaynak ise bu metinlerin yorumları olmuştur. İslam da, Kur’an-ı Kerim ’deki ayetler, Hz. Muhammed’in hadisleri ve bu hadislerin tefsirleri ilk kaynakları oluşturmuştur. Bu ayet ve hadislerden edinilen rivayetler doğrultusunda oluşan Âdem kıssasının algısı ve minyatür sanatına yansımaları, birbirinden farklı birçok örneğin ortaya çıkmasına sebep olmuştur. Hz. Âdem’in yaratılması ve Allah’ın Âdem’e ruh üflemesi, Havva’nın yaratılışı gibi konular, Avrupa resim sanatında oldukça fazla örneği karşımıza çıkarken, Osmanlı resim sanatında bu konuların yorumuna pek rastlanmaz. Osmanlı resmi diye adlandırılan minyatür sanatında işlenen konu çeşitliliği şu şekildedir: Minyatür kompozisyonlarda Hz. Âdem’e meleklerin secdesi, İblis’in, Âdem ve Havva’yı yanıltması, Hz. Âdem ile Hz. Havva’nın cennetten çıkarılması, yasak meyve gibi konular, sıklıkla tasarlanarak yorumlanmıştır. Bu yorumların bir kısmı Kur’ân-ı Kerim ayetleri ve Hz. Peygamberin hadisleri ışığında yorumlanırken, pek çoğunda bu bilgilerin yanı sıra, Tevrat ve İncil’den aktarılan metinler ve kıssalardan edinilen bilgiler de minyatür yorumlara girmiştir. Konu ile ilgili görsel yorumlara baktığımızda genel anlamda çıplak veya yarı çıplak bir biçimde resimlenen Hz. Âdem ile Hz. Havva’nın cennette çıplak olduklarını bize kanıtlayan herhangi bir bilgi yoktur. Bu makalede Hz. Âdem’in yaratılışı, Hz. Âdem’e secde, yasak meyveyi yemeleri, İblis’in oyunu, yılan, tavus ve ejderhanın rolü ve cennetten çıkarılış ile ilgili yazılı kaynaklar taranarak görsel sanatlar açısından nasıl yorumlandığı irdelenmiştir. Araştırmada incelenerek yorumlanan minyatür eserler; Kısasü’I-Enbiya, Külliyat-ı Tarih, Menafi El-Hayavan, Asarül-Bakiye, Hadikatüs’s-Süedâ, Falnâme, Gülbenkyan koleksiyonu, Elif Bayrak Kaya Koleksiyonu ve birkaç özel koleksiyondan seçilmiştir.
REFLECTIONS OF TALES OF “CREATION OF ADAM AND EVE AND BEING EXPELLED FROM EDEN” ON MINIATURE
The tales, drawings as well as miniatures on the creation of Prophet Adam constitute the core of this study along with the knowledge obtained from the sacred books of divine religions as well as the views of the scientists and religious experts. Thus, the primary sources are the texts in the sacred books while secondary sources could be regarded as the interpretations of these texts. The verses in Quran, hadiths (sayings and deeds of Prophet Muhammad) and interpretations of these hadiths are the primary sources. The understanding of Adam’s Tale based on the verses and hadiths as well as their interpretations in the art of miniature have led to a number of different samples of work. While we come up with a great number of works regarding the creation of Adam and embodiment of Adam with spirit by God as well as the creation of Eve in European painting art, we do not come across the interpretations of these themes in Ottoman art of painting. The frequently interpreted themes that are closely related with these in the art of miniature – Ottoman art of painting – are as follows: grovels of angels to Prophet Adam, Adam and Eve gullied by the demon, expel of Adam and Eve from Eden and forbidden fruit. These interpretations in the miniatures were excessively based on the verses of Quran and hadiths of Prophet Muhammad while some of these interpretations were also based on the texts and anecdotes identified in Torah and Bible. As for the visual interpretations regarding Adam and Eve, we do not have any evidence proving Adam and Eve are nude in the Eden while they were generally illustrated nude or half-nude in drawings. This article explores the creation of Prophet Adam, grovel to Prophet Adam, forbidden fruit, the trick of the demon, the role of snake, peacock and dragon and their being expelled from Eden as well as the interpretations of these within the framework of visual arts. The miniature works analysed within the scope of this study are as follows: Kısasü’I-Enbiya (Anectodes of Prophets), Külliyat-ı Tarih (The Corpus of History), Menafi El-Hayavan (Drawings and Miniatures of Animals), Asarül-Bakiye (The Chronology of Ancient Nations), Hadikatüs’s-Süedâ (The Garden of Those who reached Happiness), Falnama, Gülbenkyan Collection, Elif Bayrak Kaya Collection and a number of other special collections.
___
- And, M. (1998). Minyatürlerde Osmanlı-İslam Mitologyası. İstanbul: Yapı Kredi Yayınları.
- ---------- (2004). Osmanlı Tasvir Sanatları -I. İstanbul: İş Bankası Kültür Yayınları
- Akyıldız, Ercan. (2017).“Söylencelerde ve Masallarda Elma Sembolü: Atatürk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, Eylül 2017 21(3):1043-1060
- Bilgili, N. (2018). Türk Mitolojisi Türklerde Yaratılış ve Evren Tasarımı. Ankara: Kripto Kitaplar.
- Bağcı, S. Çağman, F. Renda, G. Tanındı, Z. (2006). Osmanlı Resim Sanatı. İstanbul: Mas Matbaacılık.
- Batuk, C. (2009). “Âdem ve Havva’nın Kitabı: Eski Ahit Apokrif Asında Âdem ve Havva’nın Hayatı”: Hitit Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 2006/2, sayı: 10.
- Can, S. (2018). “Mefâtihu’l-Ğayb Ekseninde İnsanın Yaratılış Süreci”: Siirt Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, Cilt: 5, Sayı 2.
- Çoruhlu, Y. (2011). Türk Mitolojisinin Ana Hatları. İstanbul: Kabalcı Yayınları.
- Çoraklı, B. (2012). Çini ve Seramiklerde Tavus Kuşu Figürü. MSGSÜ Sosyal Bilimler (sayı:6/Sonbahar).
- İnal, G. (1995). Türk Minyatür Sanatı (Başlangıcından Osmanlılara kadar). Ankara: Atatürk Kültür Merkezi Yayınları.
- Keskin, H. (2002). “Kur’an’da Meleklerin Hz. Âdem’e Secdesinin Yorumu”: Cumhuriyet Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, Sayı: VI / II.
- Kurt, M.S.(2013),“Peygamberlerin Günahsızlığı ve ىَوَغ,ىَصَعَ,يِسَن Kelimelerinin Etimolojik İncelemesi Işığında Kur’an’daki Âdem Kıssasına Yeni Bir Yaklaşım”: Hitit Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, sayı: 24, ss. 189-221.
- Karataş, A. (2013). “Türk-İslam Kültür ve Edebiyatında Kısas-I Enbiyâ Türü”. Diyanet İlmi Dergisi, cilt 49 sayı: 3.
- Tabakoğlu, M. (2016). “Vücûd ve Âdem: Vahdet-i Vücudu Anlamada İki Anahtar Kavram ve Konuyla İlgili Ayetler”: İzzet Baysal Üniversitesi, İslami İlimler Fakültesi Dergisi Cilt 3, Sayı 6.
- Öztürk, M. (2010). Kur’an ve Tefsir Kültürümüz, Ankara: Ankara Okulu Yayınları. Rachel,M,. Karin,R., Barbara,S. ( 1999). Stories of the Prophets – Illustrated Manuscripts of Qisas al – Anbiya. California- U.S.A. : Mazda Publishers
- Sarraoğlu, H. (2019). “Kuran Ayetleri Işığında Hz. Âdemin İstiğfarı”: Harran Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, Sayı: 41.
- Şola, H. (2015). “Muhammed Abduh’un Âdem Kıssasına Yaklaşımı”: Çukurova Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 15(1).
- Tez, Z. (2018). Yasaklı Sanat Olarak Minyatür, Resim ve Grafik Tarihi, İstanbul: İnkılap Kitabevi Yayın Sanayi ve Ticaret AŞ.
- Tanındı, Z. (1996). Türk Minyatür Sanatı. Ankara: Ajans- Türk Matbaacılık Sanayi A.Ş.
- Yaman, B, (2008). Türk Minyatür Sanatında Cennet: Belleten, LXXII, 263, Sayfa: 156. Res:4.
- Wıllıam C, C.(2003). Hayal Âlemleri İbn Arabi ve Dinlerin Çeşitliliği Meselesi. İstanbul: Kaknüs Yayınları.
- İnternet Kaynakçası
- http://atalarmirasi.org/tr-243-kısasül-enbiypeygamber-kıssaları(25.06.2019) https://islamansiklopedisi. org.tr/secde(28.06.2019)
- Görsel Kaynakçası
- Resim:1,9. And, M. (1998). Minyatürlerde Osmanlı-İslam Mitologyası. İstanbul: Yapı Kredi Yayınları
- Resim:2 İnal, G. (1995). Türk Minyatür Sanatı (Başlangıcından Osmanlılara kadar). Ankara: Atatürk Kültür Merkezi Yayınları.
- Resim:3 Türk Minyatür Sanatında Cennet: Belleten, LXXII, 263, Sayfa: 156. Res:4.
- Resim:4-5-6-10-14. Rachel,M,. Karin,R. Barbara,S. ( 1999). Stories of the Prophets – Illustrated Manuscripts of Qisas al – Anbiya. California- U.S.A. : Mazda Publishers
- Resim 7: Tez, Z. (2018). Yasaklı Sanat Olarak Minyatür, Resim ve Grafik Tarihi, İstanbul: İnkılap Kitabevi Yayın Sanayi ve Ticaret AŞ.
- Resim:8,15 Yaman, B, (2008). Türk Minyatür Sanatında Cennet: Belleten, LXXII, 263, Sayfa: 156. Res:4
- Resim:10 Bağcı, S. Çağman, F. Renda, G. Tanındı, Z. (2006). Osmanlı Resim Sanatı. İstanbul: Mas Matbaacılık
- Resim:11,12 Bilgili, N. (2018). Türk Mitolojisi Türklerde Yaratılış ve Evren Tasarımı. Ankara: Kripto Kitaplar
- Resim:13 İnal, G. (1995). Türk Minyatür Sanatı (Başlangıcından Osmanlılara kadar). Ankara: Atatürk Kültür Merkezi Yayınları.
- Resim: 16 ’ Hz. Âdem ve Hz. Havva’nın Cennetten Ayrılışı, Elif Bayrak Kaya özel Koleksiyonu. (Bayrak Kaya, E.2016).
- ISSN: 1302-2938
- Yayın Aralığı: 2
- Başlangıç: 1999
- Yayıncı: Cordus
Sayıdaki Diğer Makaleler
“EŞYA KÜTÜPHANESİ” VE “BEBE DÖNÜŞÜM”: TÜRKİYE’DE KÜLTÜRE DAYALI PAYLAŞIM SERVİS SİSTEMLERİ ÖRNEKLERİ
Can UÇKAN YÜKSEL, Çiğdem KAYA PAZARBAŞI
ÂDEM İLE HAVVA’NIN YARATILIŞI VE CENNETTEN ÇIKARILIŞ ÖYKÜSÜNÜN MİNYATÜR SANATINA YANSIMALARI
ESTETİĞİN İDEOLOJİSİ VE SOSYOLOJİS