Zeccâc'ın (ö. 311/923) kıraatlere bakışı

Tefsircilerden sonra kıraatlere dair değerlendirmelere en çok yer veren bilginler dilcilerdir. Dilciler, kural koyma sürecinde gerek bir kuralı temellendirmede gerekse muhaliflerinin görüşlerini geçersiz kılmada kıraatlere çokça başvurmuşlardır. Kimi zaman kıraatleri esas alıp başka delile ihtiyaç duymazken kimi zaman da kıraatleri diğer delillerle birlikte kullanmışlardır. Bununla birlikte kıraatleri diğer delilleri merkeze alarak kullandıkları da olmuştur. Bu çerçevede dilcilerin kıraatlere yaklaşımları, kıraatleri değerlendirme esnasında kullandıkları ifadeler önem kazanmıştır. Bu çalışmada dile ve kıraatlere dair görüşleriyle dikkat çeken dilcilerden Zeccâcın kıraatlere yaklaşımı söz konusu edilmektedir. Önce dilcilerin kıraatlere yaklaşımı genel bir bakışla ele alınmakta, ardından Zeccâcın kıraatlere yaklaşımına yer verilmektedir.

The view of Zajjaj to the qiraahs (the quranic variations)

Early Arabic linguists followed the example of Qur an commentators who have included mostly the evaluations of qiraahs (the Quranic variants) in their works. As a matter of fact, those were the linguists who have used these variations abundantly as a reference either to provide a basis for a grammatical rule they specified or refute some opposite views in the process of development of the Arabic grammar. In some cases, they considered them exclusively as a fundamental element in this period whereas they utilized them alongside other evidence. From this perspective, we need to emphasize the importance of the viewpoints of linguists about the qıra ats and the discourse and language they have used through their phrases. In this article, we will examine the point of view about the variants of Quran which is manifested by Zajjaj who was one of the very prominent linguists in his term and had a very remarkable views about Arabic language and the Quranic variants. Firstly, we will present the approaches that was put forward by the Early Arabic linguists in general and then we will discuss the approach of Zajjaj to the qiraahs (The Quranic Variations).

PDF

___

Ahfeş, Ebûl‐Hasan Saîd b. Mesade, Meânil‐Kurân (thk: Hüda Mahmud Kurâa), Kahire: Mektebetül‐Hancı, 1990.
Avn, Hasan, el‐Lugatu veʹn‐nahv, İskenderiye: Matbaatu royâl, 1952.
Bağdâdî, Abdülkadir b. Ömer, Hızânetül‐edeb ve lübbü lübabi lisanil‐arab (thk: Abdüsselâm Muhammed Hârun), Kahire: Mektebetüʹl‐hancı, 1997.
Dânî, Ebu Amr Osman b. Saîd, Câmiuʹl‐beyân fîʹl‐kıraâtiʹs‐sebʹıl‐meşhûr (thk: Muhammed Sadûk Cezâirî), Beyrut: Dâruʹl‐kutubiʹl‐ılmiyye, 2005.
Dayf, Şevki, Medârisün‐nahviyye, Kahire: Dâruʹl‐Maârif, 1968.
Dimyâtî, Şeyh Ahmed b. Muhammed el‐Bennâ, İthâfu fudalâiʹl‐beşer biʹl‐kırââtiʹl‐erbeate aşer (thk: Şahban Muhammed İsmail), Beyrut, Kahire: Âlemüʹl‐kütüb, Mektebetüʹl‐külliyetiʹl‐ezheriyye, 1987.
Ebû Hayyân, Muhammed b. Yusuf el‐Endelüsî, Bahrul‐muhît, Beyrut: Dâruʹl‐kütübiʹlılmiyye, 1993.
Ebûʹl‐Mekârim, Ali, Usûlüʹt‐tefkîrʹn‐nahvî, Kahire: Dârʹu‐ğarîb, 2007.
el‐Cündî, Ahmed Alemüddin, es‐Sırâ beyneʹl‐kurrâ veʹn‐nühât II, Mecelletü Mecmaiʹl‐luğatiʹl‐Arabiyye, 1974, sayı: 35, s. 113‐125.
el‐Cündî, Ahmed Alemüddin,, es‐Sırâ beyneʹl‐kurrâ veʹn‐nühât VI, Mecelletü Mecmaiʹl‐luğatiʹl‐Arabiyye, 1976, sayı: 38, s. 90‐102.
el‐Ezherî, Halid b. Abdullah, Şerhut‐tasrîh alet‐tavzîh, Beyrut: Dâruʹl‐kütübiʹl‐ilmiyye, 2000.
el‐Hamevî, Şihâbuddin Ebû Abdullah Yâkut b. Abdullah, Mucemül‐üdebâ, Dâruʹl‐ Meʹmûn, 1826.
el‐Hariri, Ebû Muhammed el‐Kasım b. Ali, Dürretül‐ğavvâs fî evhâmil‐havass, Bağdat: Mektebetüʹl‐müsennâ, 1871.
Emîn, Ahmed, Duhaʹl‐islâm, Kahire: Mektebetül‐üsra, 2003.
Ferrâ, Ebû Zekeriyyâ Yahyâ b. Ziyâd, Meânil‐Kurân, Beyrut: Âlemül‐kütüb, 1983.
Hassân, Temmâm, el‐Usûl, Kahire: Âlemuʹ‐kütüb, 2000.
Hulvânî, Muhammed Hayr, Usûlüʹn‐nahviʹl‐Arabî, Rabat: en‐Nâşir el‐Atlasî, 1983.
İbn Cinnî, Ebûʹl‐Feth Osman, el‐Muhteseb fî tebyîni vücuhi şevazzil kırâati vel îzâhi anhâ (thk: Ali Necdî Nâsıf, & Abdülfettâh İsmail Şelebî), Kahire: Lecnetü ihyâi türâsiʹl‐islâmî, 1969.
İbn Hacer, Ahmed b. Ali, Tehzîbuʹt‐tehzîb (thk: İbrahim Zeybek, & Adil Mürşid), Dımaşk: Müessesetüʹr‐risâle, tarih yok.
İbn Mâlik, Cemâleddin Ebû Abdullah Muhammed b. Abdullah, Şerhul‐kâfiyetiş‐şâfiye (thk: Abdülmünʹım Ahmed), Riyad: Dâruʹl‐meʹmûn liʹt‐türâs, 1982.
İbn Mâlik,, Şevâhidüt‐tavdîh vet‐tashîh li müşkilâtiʹl‐câmiıʹs‐sahîh (thk: Muhammed Fuad Abdülbaki) , Kahire: Mektebetü Dâruʹl‐urûbe, tarih yok.
İbn Mücâhid, Ebû Bekir, Kitâbus‐seba fil‐kıraât (thk: Şevki Dayf), Kahire: Dâruʹl‐maârif, tarih yok. (Kitâbus‐seba)
İbnül Cezerî, Ebûʹl‐hayr Şemseddin Muhammed b. Muhammed, en‐Neşr fî kırâatil‐ aşr, Kahire: Dârulʹl‐kütübiʹl‐ılmiyye, tarih yok.
İbnüʹl‐Enbârî, Ebûʹl‐Berekât, Nüzhetüʹl‐elibbâ fî tabakâtiʹl‐üdebâ (thk: İbrahim Samerrâi), Ürdün: Mektebetüʹl‐menâr, 1985.
İbnün‐Nedîm, Muhammed b. İshak Ebuʹl‐Ferec, el‐Fihrist (thk: Rıza Teceddüd İbn Ali b. Zeynelabidin el‐Hairî el‐Mâzindirî), Beyrut: yy, 1988.
İşler, Emrullah, Zeccâc, DİA, c. 44, İstanbul: 2013, 173‐174.
Kıftî, Cemâleddin Ebîl‐Hasan Ali b. Yusuf, İnbâhur‐ruvât alâ enbâhin‐nuhât (thk: Muhammed Ebûʹl‐Fazl İbrahim), Kahire, Beyrut: Dâruʹl‐fikr el‐arabî, Müessesetüʹl‐kütübiʹs‐sekâfiyye, 1986.
Mahzûmî, Mehdî, Medrestül‐kûfe ve menhecühâ fî dirâsâtil‐lüğati ven‐nahv, Kahire: Mektebetü ve Matbaatü Mustafa el‐Baba Halebi ve Evlâdühü, 1958.
Mekrem, Abdülâl Sâlim, ve Ahmed Muhtar Ömer, Mucemul‐kıraâtil‐Kurâniyye, Kuveyt: Camiatü Kuveyt, 1988. (Mucem)
Muhtar, Muhammed, Târihun‐nahvil‐Arabî fiʹl‐maşrik veʹl‐mağrib, Beyrut: Dâruʹl‐kütübiʹl‐ilmiyye, 2008.
Müberred, Ebûl‐Hasan Muhammed b. Yezîd, el‐Kâmil (thk: Muhammed Ahmed ed‐ Dâlî, Beyrut: Müessesetüʹr‐risâle, 1992.
Müberred, Ebûl‐Hasan Muhammed b. Yezîd, el‐Kâmil, Kitâbuʹl‐Muktedab (thk: Muhammed Abdülhâlik Udayme), Kahire, 1994.
Nahle, Mahmud Ahmed, Usûlüʹn‐nahviʹl‐Arabî, Beyrut: Dâruʹl‐ulûmiʹl‐arabiyye, 1987.
Nehhâs, Ebû Cafer Ahmed b. Muhammed b. İsmail, İrabül‐Kurʹân (thk: Halit Ali), Beyrut: Dâruʹl‐maʹrife, 2008.
Ömer, Ahmed Muhtar, el‐Bahsuʹl‐lugaviyyi ındeʹl‐arab, Kahire: Âlemüʹl‐kütüb, 1988.
Râcihî, Abduh, el‐Lehecâtüʹl‐arabiyye fiʹl‐kıraâtiʹl‐Kurʹâniyye, İskenderiye: Dâruʹl‐maʹrife el‐câmiıyye, 1996.
Radî, Radıyyüddin Muhammed b. el‐Hasen el‐Esterâbâdî, Şerhul‐kâfiye (thk: Yusuf Hasan Ömer), Bingazi: Dâruʹl‐kütübiʹl‐vataniyye, 1996.
Sîbeveyh, Ebû Bişr Amr b. Osman b. Kanber, el‐Kitâb (thk: Abdüsselâm Muhammed Hârun), Kahire: Mektebetüʹl‐hancı, 1988.
Suyûtî, Celâlüddin, el‐İktirâh fî ılmi usûliʹn‐nahv, y.y., Dâruʹl‐maʹrifetiʹl‐câmiıyye, 2006.
Suyûtî, Celâlüddin, el‐Müzhir fî ulûmiʹl‐lüğati ve envâihâ, Kahire: Mektebetü Dâruʹt‐türâs, tarih yok.
Suyûtî, Celâlüddin, Hemuʹl‐hevâmiʹ fî şerhi cemʹıʹl‐cevâmiʹ (thk: Ahmed Şemseddin), Beyrut: Dâruʹl‐kütübiʹl‐ılmiyye, 1998.
Şâhin, Abdüssabûr, Eserul‐kıraât fiʹl‐esvât veʹn‐nahviʹl arabî Ebû Amr b. Alâ, Kahire: Mektebetüʹl‐Hancı, 1987.
Zâhid, Züheyr Gazi, en‐Nahviyyûn veʹl‐kıraâtiʹl‐Kurʹâniyye, Mecelletü Âdâb el‐ Mustansıriye, 1987, s. 105‐151.
Zeccâc, Ebu İshâk İbrahim b. es‐Serî, Meânil‐Kurân ve irâbuhu (thk: Abdülcelil Abdüh Şelebî), Beyrut: Âlemüʹl‐kütüb, 1988. (Meânil‐Kurân)
Zemahşerî, Cârullah Ebûʹl‐Kâsım Muhammed Ömer, Keşşâf, Riyad: Mektebetüʹl‐ ubeykân, 1998.
Zürkânî, Muhammed Abdulazîm, Menâhilul‐irfân fî ulûmil‐Kurân (thk: Fevvâz Ahmed Zümerlî), Beyrut: Dâruʹl‐kitâb, 1995.