Ebü’l-Hasen el-Kâbisî (ö. 403/1012) ve Kitâbü Mülahhısi’l-Muvatta’ İsimli Eserinin Mukaddimesinde Hadis Usûlü

Bu makalede Mağrib coğrafyası muhaddislerinden Kâbisî’nin (ö. 403/1012) Mâlik b. Enes’in (ö. 179/795) Muvatta’ının İbnü’l-Kâsım rivâyetindeki muttasıl senedleri bir araya getirmek üzere kaleme aldığı Kitâbü Mülahhısi’l-Muvatta’ eserine yazmış olduğu mukaddime ele alınmaktadır. Söz konusu mukaddimede müellif Kitâbü Mülahhısi’l-Muvatta’ın telif amacı ve eserde izlediği yöntemi belirtmesinin yanı sıra bazı hadis usûlü meselelerine yer vermiştir. Onun bu kısımda ele aldığı hadis usûlü kavramlarının ve konularının tespit edilmesi çalışmanın ana gayesini oluşturmaktadır. Bu bağlamda önce Kâbisî’nin hayatı ve ilim tahsîlinden söz edilmiş, ardından bahse konu olan eserinin özelliklerine ilişkin birtakım bilgiler sunulmuştur. Sonrasında onun eserinin mukaddimesinde değindiği hadis usûlü kavramları ve bu konulara yönelik açıklamaları ayrı başlıklar altında incelenmiştir. Meşrik rıhlesi dönüşünde Mağrib’in Doğu literatürüne ait bazı hadis eserleri ile tanışmasına öncülük eden Kâbisî’nin hadis usûlü bağlamındaki görüşlerinden istifâde edip ona referansta bulunan Endülüs bölgesi âlimleri tespit edilmeye çalışılmıştır. Ayrıca Kâbisî’nin hadis usûlü ile ilgili bahsettiği konularda Mâlik’in yaklaşımlarını benimsediği ve ona atıfla meseleleri izaha yöneldiği kısımlar ve Mâlik’ten farklılaştığı hususlar zikredilmiştir.

Anahtar Kelimeler:

Hadis, Hadis Usûlü, Kâbisî, Kitâbü Mülahhısi’l-Muvatta’, Mağrib

Abū al-Ḥasan al-Qābisī and the Methodology of Ḥadīth in the introduction of Kitāb al-Mulakhkhas al-Muwatta'

In this article, the introduction to the book of Kitāb al-Mulakhkhas al-Muwatta' by Qābisī (d. 403/1012), one of the hadith scholars of Maghrib geography, is discussed. The author wrote this work in order to bring together the continual documents in the Ibn al-Qāsim narra-tion of Mālik b. Anas' (d. 179/795) al-Muwatta. In the introduction, the author first stated the purpose of the writing of Kitāb al-Mulakhkhas al-Muwatta''s and the method followed in the work. Namely, he states that he compiled this work to respond to the demands of those who asked him to bring together the hadiths of Mālik b. Anas, whose chain is complete. In the compilation of the work, he was content with the only narration of Muwatta. He followed the method of collecting the musnad hadiths in this narration, the ones with clear continuous. However, he preferred not to include the narrations that were closed in his continuous in his work. After this information, the author has included some issues of hadith methodology in the introduction part. The main purpose of the study is to determine the concepts and subjects of the hadith methodology that he discussed in this section. In this context, firstly, information about Qābisī's life was given, and his education was mentioned. Then, some information about the features of the work in question is presented. Afterwards, the concepts of hadith methodology that he mentioned in the introduction of his work and his explanations on these issues were examined under separate headings. Although he is encouraged to narrate hadiths in this introduction, he provides information about the refraining of many hadith transmissions, the conditions of endurance of hadith, the words of the narration considered as 'muttasil and munqati', the narration with the meaning of the hadiths and the lahn in the hadith. When the approaches of Qābisī on these issues are examined, it is revealed that he tends towards the views of the Mālikī school, which he is a follower of and Imam Mālik. For this reason, the parts in which he adopted Mālik’s approaches and tended to explain the issues by referring to him are mentioned.

Keywords:

Hadīth, Methodology of Hadīth, Qābisī, Kitāb al-Mulakhkhas al-Muwatta, Maghrib,

PDF

___

Âlü Selmân, Ebû Ubeyde Meşhûr b. Hasan. Behcetü’l-müntefi’ şerhu Cüz fî ulûmi’l-hadîs. Ammân/Ürdün: ed-Dâru’l-Eseriyye, 1428.
Ateş, Süleyman. “İslam Tarihinde İlk Pedagojik Eserlerden Bir Örnek: ‘Öğretmen ve Öğrenci Meseleleri’”. Ondokuz Mayıs Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 6 (1992), 21-44.
Bâcî, Ebü’l-Velîd Süleymân b. Halef et-Tücîbî. İhkâmü’l-fusûl fî ahkâmi’l-usûl. thk. Abdullah Muhammed el-Cübûrî. Beyrut: Müessesetü’r-Risâle, 1409.
Bağdatlı İsmâîl Paşa. Hediyyetü’l-ârifîn esmâ’ü’l-müellifîn ve âsârü’l-musannifîn. İstanbul: Millî Eğitim Bakanlığı, 1951.
Başaran, Selman. "Hadislerde Mana Rivayetinin Sonuçları". Uludağ Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 3/3 (1991), 65-76.
Bûsrîh, Tâhâ. “Medresetü’l-Kâbisî el-hadîsiyyeti bi’l-Endelüs”. Câmiatü’z-Zeytûniyye Merkezü’d-Dirâsâti’l-İslâmiyye, 85-122.
Dânî, Ebû Amr Osmân b. Saîd. Cüz’ fî ulûmi’l-hadîs fî beyâni’l-muttasıl ve’l-mürsel ve’l-mevkûf ve’l-munkatı’. nşr. Ebû Ubeyde Meşhûr b. Hasan Âlü Selmân. Ammân: ed-Dâru’l-Eseriyye, 2. Basım, 1427.
Dayhan, Ahmet Tahir. “İlk Dönem Hadis Tarihinde “Mânâ ile Rivâyet” Meselesi”. İslâmî Araştırmalar Dergisi 13/1 (2000), 93-100.
Debbâğ, Abdurrahmân b. Muhammed. Me’âlimü’l-îmân fî ma’rifeti ehli’l-Kayrevân. nşr. İbn Nâcî et-Tenûhî. Mısır: Mektebetü’l-Hancî, 1968.
Hasan Hüsnî, Abdülvehhâb. Kitâbü’l-’Umr fi’l-musannefât ve’l-müellifîne’t-Tûnisiyyîn. nşr. Muhammed el-Arûsî el-Matvî- Beşîr el-Bekkûş. Beyrut: Dâru’l-Garbi’l-İslâmî, 1990.
Hatîb el-Bağdâdî, Ebû Bekir Ahmed b. Alî. Târîhu Medîneti’s-selâm ve ahbâru muhaddisîhâ ve zikru kuttâniha’l-ulemâ’. thk. Beşşâr Avvâd Ma’rûf. 17 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Garbi’l-İslâmî, 1422/2001.
Humeydî, Ebû Abdillâh Muhammed b. Ebî Nasr. Cezvetü’l-muktebis fî târîhi ulemâi’l-Endelüs. thk. İbrâhîm el-Ebyârî. 2 Cilt. Kâhire: Dârü’l-Kitâbi’l-Mısrî-Beyrut: Dârü’l-Kitâbi’l-Lübnânî, 2. Basım, 1410.
İbn Abdilber en-Nemerî, Ebû Ömer Yûsuf b. Abdillâh. Câmiu beyâni’l-ilm ve fazlihi. thk. Ebü’l-Eşbâl ez-Züheyrî. 2 Cilt. Suudi Arabistan: Dâru İbni’l-Cevzi, 1414.
İbn Abdilber en-Nemerî, Ebû Ömer Yûsuf b Abdillâh. et-Temhîd limâ fi’l-Muvatta’ mine’l-meânî ve’l-esânîd. thk. Ebû Muhammed Üsâme b. İbrâhîm. 18 Cilt. Kâhire: el-Fârûku’l-Hadîseti li’t-Tıbâati ve’n-Neşr, 4. Basım, 1429.
İbn Battâl, Ebü’l-Hasen Alî b. Halef el-Kurtubî. Şerhu Sahîhi’l-Buhârî. thk. Ebû Temîm Yâsir b. İbrâhîm. Riyâd: Mektebetü’r-Rüşd, ts.
İbn Beşküvâl, Ebü’l-Kâsım Halef b. Abdilmelik el-Endelüsî. Kitâbü Gavâmidi’l-esmâ’i’l-mübheme el-vâkı’a fî mütûni’l-ehâdîsi’l-müsnede. thk. İzzeddîn Alî es-Seyyid-Muhammed Kemâleddîn. Beyrut: Âlemü’l-Kütüb, 1407/1987.
İbn Ferhûn, Ebü’l-Vefâ Burhânüddîn İbrâhîm b. Alî el-Ceyyânî. ed-Dîbâcü’l-müzheb fî ma’rifeti a’yân ’ulemâ’i’l-mezheb. thk. Ebû’n-Nûr Muhammed el-Ahmedî. 2 Cilt. Kâhire: Dâru’t-Türâs, 1972.
İbn Hallikân, Ebü’l-Abbâs Şemsüddîn Ahmed b. Muhammed. Vefeyâtü’l-a’yân ve enbâu ebnâi’z-zamân mimmâ sebete bi’n-nakl evi’s-semâ ev esbehetü’l-’ayân. thk. İhsân Abbâs. 8 Cilt. Beyrut: Dâru Sâdır, 1398/1978.
İbn Hayr el-İşbîlî, Ebû Bekir Muhammed b. Hayr. Fehresetü mâ revâhü ’an şüyûhihî. thk. İbrâhîm el-Ebyârî. 2 Cilt. Kâhire: Dâru’l-Kitâbi’l-Mısrî-Beyrut: Dâru’l-Kitâbi’l-Lübnânî, 1410.
İbn Kesîr, Ebü’l-Fidâ’ İmâdüddîn İsmâîl b. Ömer ed-Dımaşkî. el-Bidâye ve’n-nihaye. 15 Cilt. Beyrut: Mektebetü’l-Maârif, 1410.
İbn Kunfüz, Ebü’l-Abbâs Ahmed b. Hasen el-Kustantînî. Kitâbü’l-vefeyât. thk. Âdil Nüveyhîz. Beyrut: Dâru’l-Âfâki’l-Cedîde, 4. Basım, 1403.
İbn Rüşeyd, Ebû Abdillâh Muhammed b. Ömer el-Fihrî. es-Senenü’l-ebyen ve’l-mevridü’l-em’an fi’l-muhâkeme beyne’l-imâmeyn fi’s-senedi’l-mu’an’an. thk. Ebû Abdirrahmân Salâh b. Sâlim. Medine: Mektebetü’l-Gurabâ’i’l-Eseriyye, 1417.
İbnü’l-Arabî el-Meâfirî, Ebû Bekir Muhammed b. Abdillâh. el-Mesâlik fî şerhi Muvatta’i Mâlik. nşr. Muhammed b. Hüseyin es-Süleymânî- Âişe binti Hüseyin es-Süleymânî. Beyrut: Dâru’l-Garbi’l-İslâmî, 1428.
İbnü’l-Cezerî, Ebü’l-Hayr Şemsüddîn Muhammed b. Muhammed. Gâyetü’n-nihâye fî tabakâti’l-kurrâ’. nşr. Gotthelf Bergstraesser. 2 Cilt. Beyrut/Lübnân: Darü’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1932.
İbnü’l-Harrât, Ebû Muhammed Abdülhak b. Abdurrahmân el-İşbîlî. el-Ahkâmü’l-vustâ min hadîsi’n-nebî. thk. Hamdî es-Selefî- Subhî es-Sâmerrâî. 4 Cilt. Riyâd: Mektebetü’r-Rüşd, 1416.
İbnü’l-İmâd, Ebü’l-Felâh Abdülhay b. Ahmed. Şezerâtü’z-zeheb fî ahbâri men zeheb. thk. Abdülkâdir el-Arnâût- Mahmûd el-Arnâût. 10 Cilt. Beyrut: Dâru İbn Kesîr, 1406.
İmam Mâlik, Ebû Abdillâh Mâlik b. Enes el-Asbahî. el-Muvatta’. nşr. Muhammed Fuâd Abdülbâkî. Beyrut: İhyâü’t-Türâsi’l-Arabî, 1406/1985.
İmâm Mâlik, Ebû Abdillâh Mâlik b. Enes el-Asbahî. Muvatta’ü’l-İmâm Mâlik b. Enes, rivâyetü İbni’l-Kâsım ve telhîsü’l-Kâbisî. nşr. Muhammed b. Alevî b. Abbâs el-Mâlikî. Abu Dabi: el-Mecma’u’s-Sekafî, 1425/2004.
Kâbisî, Ebü’l-Hasen Alî b. Muhammed el-Meâfirî el-Kayrevânî. el-Mülahhısi’l-müsnedi’l-Muvatta’. thk. Alî İbrâhîm Mustafâ. Beyrut/Lübnân: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1971.
Kâbisî, Ebü’l-Hasen Alî b. Muhammed el-Meâfirî el-Kayrevânî. İslâmda Öğretmen ve Öğrenci Meselelerine Dair Geniş Risale. çev. Süleyman Ateş- Hıfzırrahman R. Öymen. Ankara: Ankara Üniversitesi İlâhiyat Fakültesi Yayınları, 1966.
Kâdî İyâz, Ebü’l-Fazl İyâz b. Mûsâ el-Yahsubî. el-İlmâ’ ilâ ma’rifeti usûli’r-rivâye ve takyîdi’s-semâ’. thk. Ebû Hemmâm Muhammed b. Alî el-Beydânî. Medine: en-Neşîru’l-Mütemeyyiz, 1437.
Kâdî İyâz, Ebü’l-Fazl İyâz b. Mûsâ el-Yahsubî. İkmâlü’l-Mu’lim bi-fevâidi Müslim. thk. Yahyâ İsmâîl. 9 Cilt. Mansûre: Dâru’l-Vefâ, 1419.
Kâdî İyâz, Ebü’l-Fazl İyâz b. Mûsâ el-Yahsubî. Meşârikü’l-envâr alâ sıhâhi’l-âsâr. thk. Sâlih Ahmed eş-Şâmî. 3 Cilt. Dımaşk: Dâru’l-Kalem, 1440.
Kâdî İyâz, Ebü’l-Fazl İyâz b. Mûsâ el-Yahsubî. Mukaddimetü İkmâli’l-Mu’lim bi-fevâidi Müslim. thk. Hüseyin b. Muhammed Şevvât. Suudi Arabistan: Dâru İbn Affân, 1414.
Kâdî İyâz, Ebü’l-Fazl İyâz b. Mûsâ el-Yahsubî. Tertîbü’l-medârik ve takrîbü’l-mesâlik li-ma’rifeti a’lâmi mezhebi Mâlik. 8 Cilt. Fas: Vizâratü’l-Evkâf ve’ş-Şuûni’l-İslâmiyye, 1402/1982.
Kâtib Çelebi. Keşfü’z-zunûn ’an esâmi’l-kütüb ve’l-fünûn. 2 Cilt. Beyrut/Lübnân: Dâru İhyâi’t-Türâsi’l-’Arabî, ts. Kehhâle, Ömer Rızâ. Mu’cemü’l-müellifîn: Terâcimu musannifi’l-kütübi’l-’Arabiyye. 4 Cilt. Beyrut: Müessesetü’r-Risâle, 1414.
Kettânî, Ebû Abdillâh Muhammed b. Ca’fer. er-Risâletü’l-müstetrafe li-beyâni meşhûri kütübi’s-sünneti’l-müşerrefe. nşr. Muhammed el-Muntasır b. Muhammed ez-Zemzemî b. Muhammed b. Ca’fer el-Kettânî. Beyrut/Lübnân: Dâru’l-Beşâiri’l-İslâmiyye, 5. Basım, 1414.
Kühûs, Reşîd. “el-İmâm Ebû Bekir Muhammed İbn Yûnus es-Sakalî el-Kayrevânî (h. 451) Câmi’u’l-mezhebi’l-Mâlikî ve muvahhidu cühûdi fukahâihî”. Mecelle-tü’l-müdevvene 4 (2015), 35-45.
Mahfûz, Muhammed. Terâcimü’l-müellifîni’t-Tûnisiyyîn. Beyrut: Dâru’l-Garbi’l-İslâmî, 1994.
Mahlûf, Muhammed b. Muhammed. Şeceretü’n-nûri’z-zekiyye fî tabakâti’l-Mâlikiyye. thk. Abdülmecîd Hıyâlî. 2 Cilt. Beyrut/Lübnân: Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1414.
Özdemir, Recep. İmam Mâlik ve Metodolojisi. İstanbul: Hiperyayın, 2017.
Özdemir, Recep. “İmâm Mâlik’in Fıkhında “Sünnet” Kavramı”. Ekev Akademi Dergisi 20/67 (2016), 333-350.
Özkan, Halit. “Muvatta Üzerine Yazılmış Şerhler”. Hadis Şerh Literatürü I. ed. Mustafa Macit Karagözoğlu. 53-168. İstanbul: Marmara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Vakfı Yayınları, 2020.
Parladır, Selahattin. “Kābisî”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 24/41-42. İstanbul: TDV Yayınları, 2001.
Safedî, Ebü’s-Safâ Halîl b. İzziddîn. Nektü’l-himyân fî nüketi’l-’umyân. nşr. Ahmed Zeki Bey. Mısır: Matbaatü’l-Cemâliyye, 1329.
Sönmez, Mehmet Ali. “İbn Ferhûn, Bedreddin”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 19/492. İstanbul: TDV Yayınları, 1999.
Suyûtî, Ebü’l-Fazl Celâlüddîn Abdurrahmân b. Ebî Bekir. Tabakâtü’l-huffâz. Bey-rut/Lübnân: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1406.
Şelebî, Hind. el-Kırâ’ât bi-İfrîkıye mine’l-feth ilâ muntasifi’l-karni’l-hâmisi’l-hicrî. Tunus: Dâru’l-Arabiyyeti’l-Kitâb, 1983.
Şevvât, Hüseyin b. Muhammed. Medresetü’l-hadîs fi’l-Kayrevân mine’l-fethi’l-islâmî ilâ müntesafi’l-karni’l-hâmisi’l-hicrî. Riyâd: ed-Dâru’l-Âlemiyye li’l-Kitâbi’l-İslâmî, 1411.
Tozlu, İbrahim. “Buhârî Râvisi Kâdî Mühelleb b. Ebû Sufre’nin Endülüs Hadisçiliğindeki Yeri ve Önemi”. Erzincan Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi 1 (2015), 65-95.
Trad, Khaoula. “The Impact of Maghribi Hadith Commentaries on the Mashriq”. The Maghrib in the Mashriq -Knowledge, Travel and Identity-. ed. Maribel Fierro- Mayte Penelas. 213-236. Berlin/Boston: Walter de Gruyter GmbH, 2021.
Turan, Mehmet. “Hanefî ve Malikî Usûl Âlimlerinin Mursel Hadis Yaklaşımı”. Tokat İlmiyat Dergisi 10/2 (Aralık 2022), 431-450.
Urfalı, Abdurrahman. İmâm el-Kâbisî’nin Kitâbu Mulahhisi’l-Muvatta Adlı Eserinin Tahkiki ve İncelenmesi. Şanlıurfa: Harran Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2020.
Yıldırım, Enbiya. “Hadislerin Manayla Rivayeti”. Cumhuriyet İlahiyat Dergisi 1 (1996), 279-314.
Zehebî, Ebû Abdillâh Şemsüddîn Muhammed b. Ahmed. Siyeru a’lâmi’n-nübelâ. thk. Şuayb el-Arnaût- Muhammed Nuaym. 25 Cilt. Beyrut: Müessesetü’r-Risâle, 1403.
Zehebî, Ebû Abdillâh Şemsüddîn Muhammed b. Ahmed. Tezkiretü’l-huffâz. 4 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1373.
Ziriklî, Ebû Gays Muhammed Hayrüddîn b. Mahmûd. el-A’lâm: Kamûsu terâcim li-eşheri’r-ricâl ve’n-nisâ’ min’el-Arab ve’l-müstağribîn ve’l-müsteşrikîn. 8 Cilt. Beyrut: Dâru’l-İmi’l-Melâyîn, 15. Basım, 2002.