Türkiye’de hemşirelik alanında sağlık inanç modeline dayalı yapılan doktora tezlerinin incelenmesi: bibliyometrik bir analiz

Amaç: Araştırmada, Türkiye’de hemşirelik alanında Sağlık İnanç Modeli’ne dayalı yapılan doktora tezlerinin bibliyometrik analiz yöntemiyle incelenmesi amaçlanmıştır. Yöntem: Retrospektif-tanımlayıcı tipteki araştırmada, tezlere ulaşabilmek amacıyla Yüksek Öğretim Kurumu Ulusal Tez Merkezi tarama motorunda “Sağlık İnanç Modeli” ve “hemşirelik” anahtar kelimeleriyle Türkçe ve İngilizce olarak tarama yapılmıştır. Yapılan taramalar sonucunda; hemşirelik alanında 2012-2022 yılları arasında Sağlık İnanç Modeli’ne dayalı olarak yapılan, erişime açık ve dahil etme kriterlerini karşılayan 30 doktora tez çalışması araştırma kapsamında incelenmiştir. Tezler, araştırmacı tarafından geliştirilen “Veri Toplama Formu” aracılığıyla değerlendirilmiştir. Veriler, IBM SPSS 25 paket programında analiz edilmiş olup verilerin değerlendirilmesinde tanımlayıcı istatistiksel yöntemler kullanılmıştır. Bulgular: Araştırma kapsamına alınan tezlerin; %30’unun Dokuz Eylül Üniversitesi’nde, %90’ının sağlık bilimleri enstitüsünde, %43,3’ünün halk sağlığı hemşireliği anabilim dalında ve %69,3’ünün danışmanlığının profesörler tarafından yürütüldüğü tespit edilmiştir. Tezlerde en sık kullanılan araştırma tasarımlarının yarı deneysel (%46,2) ve deneysel (%46,2) araştırma tasarımı olduğu, en üretken yılların 2018 (n=6) ve 2020 (n=6) yılları olduğu saptanmıştır. Sonuç: Sonuç olarak, son yıllarda hemşirelik alanında Sağlık İnanç Modeli’ne dayalı yapılan çalışmaların giderek artmakta olduğu ancak halen istenilen düzeye ulaşmadığı belirlenmiştir. Bireylerin korucuyu/önleyici sağlık davranışlarını geliştirmek ve semptom yönetimini sağlayabilmek amacıyla daha fazla sayıda Sağlık İnanç Modeli’ne dayalı araştırmaların yapılmasına ihtiyaç olduğu söylenebilir. Yapılan bu çalışmanın, hemşirelik literatürüne katkı sağlayacağı ve ileride bu alanda çalışmayı düşünen bilim insanlarına ve lisansüstü öğrencilere yol gösterici olacağı tahmin edilmektedir.

Anahtar Kelimeler:

Sağlık İnanç Modeli, Doktora Tezi, Hemşirelik

Investigation of doctoral theses based on health belief model in nursing in Turkey: a bibliometric analysis

Aim: In this research, it is aimed to examine the doctoral theses based on the Health Belief Model in the field of nursing in Turkey, using the bibliometric analysis method. Method: In the retrospective-descriptive this study, in order to reach the theses, the search engine of Council of Higher Education Thesis Center was searched in Turkish and English with the keywords "Health Belief Model" and "nursing". As a result of the scans; 30 doctoral dissertations made in the field of nursing between 2012-2022 based on the Health Belief Model, open to access and meeting the inclusion criteria, were examined within the scope of the research. Theses were evaluated through the "Data Collection Form" developed by the researcher. The data were analyzed in the IBM SPSS 25 package program and descriptive statistical methods were used in the evaluation of the data. Findings: Theses included in the research; It has been determined that 30% of them are at Dokuz Eylul University, 90% of them are at the institute of health sciences, 43.3% of them are in the department of public health nursing, and 69.3% of them are supervised by professors. It was determined that the most frequently used research designs in theses were quasi-experimental (46.2%) and experimental (46.2%) research designs, and the most productive years were 2018 (n=6) and 2020 (n=6). Conclusion: As a result, it has been determined that studies based on the Health Belief Model in the field of nursing have been increasing in recent years, but still have not reached the desired level. It can be said that there is a need for more research based on the Health Belief Model in order to improve preventive/preventive health behaviors of individuals and to provide symptom management. It is estimated that this study will contribute to the nursing literature and will guide scientists and graduate students who are considering working in this field in the future.

PDF

___

Velioğlu, P. (2012). Hemşirelikte Kavram ve Kuramlar. 2. Baskı. İstanbul: Akademi Basın Yayın.
Şahin, G., Buldak, C.İ., Kaya, V., Güvenç, G., & İyigün, E. (2020). Türkiye’de hemşirelikte model kullanılarak yapılan lisansüstü tezlerin incelenmesi: sistematik derleme. HEAD, 17(2), 170-9.
Fawcett, J. (1992). Conceptual models and nursing practice: The reciprocal relationship. J Adv Nurs. 17(2), 224-8. doi:10.1111/j.1365-2648.1992.tb01877.x.
Arslan, F., Uzun, Ş., & Oflaz, F. (2010). Characteristics experienced difficulties and usage of doctoral dissertations in nursing in Turkey. Turkiye Klinikleri J Nurs Sci, 2(2), 110-2.
Fawcett, J. (2005). Contemporary Nursing Knowledge: Analysis and Evaluation of Nursing Models and Theories. 2nd edition. Philadelphia: F.A. Davis Company.
Şengün İnan, F., Üstün, B., & Bademli, K. (2013). Türkiye’de kuram/modele dayalı hemşirelik araştırmalarının incelemesi. Anadolu Hemşirelik ve Sağlık Bilimleri Dergisi, 16(2), 132-9.
Janz, N.K., Champion, V.L., & Strecher, V.J. (2002). The HealthBelief Model. Eds: Glanz K, Rimer BK, Lewis FM.Health Behavior and Health Education. 3rd edition.San Fransisco: Jossey- Boss; p. 45-66.
Çenesiz, E., & Atak, N. (2007). Türkiye’de sağlık inanç modeli ile yapılmış araştırmaların değerlendirilmesi. TSK Koruyucu Hekimlik Bülteni, 6(6), 427-34.
Abbaszadeh, A., Borhani, F, & Asadi, N. (2011). Effects of health belief model-based video trainingabout risk factors on knowledge and attitude of myocardial infarction patients after discharge. J Res Med Sci, 16(2), 195–9.
Kahnooji, Z., Mirzaei, T., Asadpour, M., & Sabzevari, S. (2021). Effect of educational ıntervention based on health belief model to promote cardiovascular disease preventive behaviors. Community Health Journal, 14(4), 1-12.
Kuruthan, M.N. & Oran, F. (2018). Harita Prensiplerinin Görsel Haritalama Tekniğine Göre Bibliyometrik Analizi. Sage Yayıncılık San. Tic. ve Ltd. Şti. 1. Basım, Ankara, s, 7-14.
Carter‐Templeton, H., Frazier, R.M., Wu, L., & Wyatt, H.T. (2018). Robotics in nursing: a bibliometric analysis. Journal of Nursing Scholarship, 50(6), 582-9.
Kahwa, E., Dodd, A., Conklin, J.L., Woods Giscombe, C., Leak Bryant, A., Munroe, D., ... & Bolton, A. (2022). A bibliometric analysis of nursing and midwifery research in the Caribbean. Journal of Nursing Scholarship, 54(2), 226-33.
Ay, F., & Bilgiç F.Ş., (2021). Lisansüstü Tezlerde Kuramların Kullanımının Bibliyometrik Analizi: Kadın Sağlığı- Hastalıkları ve Doğum Hemşireliği Alanı Örneği. Fenerbahçe Üniversitesi Sağlık Bilimleri Dergisi, 1(3), 281-9.
Platin, N. (2010). Hemşireliğin kuramsal öğeleri dersi öğrenci geribildirimleri. Dokuz Eylül Üniversitesi Hemşirelik Yüksekokulu Elektronik Dergisi, 3(2), 89-95.
Öncel, S., & Sümen, A. (2017). Türkiye’de halk sağlığı hemşireliği alanında yürütülen lisansüstü tezlerin değerlendirilmesi. Türkiye Klinikleri Public Health Nursing Special Topics, 3(1), 20-8.
Ünsal, A., & Ergül, N. (2010). Türkiye’deki hemşirelik araştırmalarında kullanılan veri toplama araçları. Uluslararası İnsan Bilimleri Dergisi, 7(1), 432-8.
Khorsandi, M., Fekrizadeh, Z., & Roozbahani, N. (2017). Investigation of the effect of education based on the health belief model on the adoption of hypertension-controlling behaviors in the elderly. Clinical Interventions in Aging, 12, 233.
Barros, A.A., Guedes, M.V.C., Moura, D.D.J.M., Menezes, L.C.G.D., Aguiar, L.L., & Xavier, G.A. (2014). Health behaviors of people with hypertension: health belief model. Northeast Network Nursing Journal, 15(3), 525-32.