Oğuz Kağan destanında Türklerin lider anlayışı üzerine bazı tespitler

Destanlar, içinde yaratıldıkları milletin dünyaya bakış açısını, sahip olduğu inanç ve değerlerini, sosyal yapısını büyük oranda ortaya koyar. Bütün bunlar o toplumun muhayyilesinde olgunlaştırdığı idealleştirilmiş tipler vasıtasıyla gözler önüne serilir. Atlı- göçebe yaşam tarzını benimseyerek bozkır medeniyetinin bir parçası olan Türkler de sözlü gelenek şiir sanatları içinde yarattıkları destanlardan biri olan Oğuz Kağan Destanında bu algılarını, ideallerini ve beklentilerini toplumun lideri olan Oğuz Kağan’ın kimliğiyle ortaya koymuşlardır. Biz de bu çalışmada Oğuz Kağan Destanı’ndan hareketle atlı-göçebe yaşam tarzının idealleştirilmiş kahramanı olan Oğuz Kağan’ın sosyal psikolojinin verilerinden de istifade etmek suretiyle sosyal statüsünü belirlemeye ve böylelikle atlı-göçebe bir toplumun ideal lider algısının özelliklerini ortaya koymaya çalışacağız. Çalışmamızda yararlanacağımız metinler R. Rahmeti ve W. Bang’ın birlikte yayınladıkları Uygur harfli Oğuz Kağan Destanı ve bazı noktalarda detaya inerek daha fazla ayrıntılı bilgi vermesi nedeniyle Z. Velidi Togan’ın yayınladığı Reşideddin Oğuznamesinin (Camiü’t-Tevarih) tercümesinde yer alan ve Oğuz Kağan destanının İslamiyet sonrasındaki versiyonu olan “Tarih-i Oğuzân ve Türkân” bölümü olacaktır.

Anahtar Kelimeler:

Oğuz Kağan, destan, kahraman, sosyal statü

An assesment on the leader perception of Turks in Oghuz Khagan epic

Epics, generally reflects the worldview, beliefs, values and social structure of the nation in which it was brought to existance. All of these are put forward by the idealised characters whom are brought to maturity in the imagination of the society. Turks -by adopting nomadic life and becoming a part of the steppe civilization- reflected their perceptions, ideals and expectations by the leader Oghuz Khagan who is a hero created in oral-cultural poetry. In this context, the aim of this paper is to determine the social status of Oghuz Khagan, who is an idealised hero of a nomadic culture, with reference to Oghuz Khagan Epic and so that put forward the features of ideal leader perception of a nomadic society. In this paper we will benefit from Oghuz Khagan Epic -written with Uighur alphabet- which is published by R. Rahmeti and W. Bang; and “Tarih-i Oğuzan ve Türkan” which is considered as the post-Islamisation version of the Oghuz Khagan Epic and also a chapter in Rashiduddin’s “Cami Al-Tevarih” published by Z. Velidi Togan.

Keywords:

Oghuz Khagan, epic, hero, social status,

PDF

___

Aça, Mehmet (2009), “Oğuz Kağan ve Aarı Han Destanları Uygarlaşma Süreci Açısından Nasıl Okunabilir”, Milli Folklor, 82, s. 59-75. Arkonaç, Sibel (2001), Sosyal Psikoloji, İstanbul: Alfa Yayınları. Bang, W., Rahmeti, G. R. (1936), Oğuz Kağan Destanı, İstanbul: Burhaneddin Basımevi. Bars, Mehmet Emin (2008), “Oğuz Kağan Destanı Üzerine Yapılan Çalışmalar”, Turkish Studies, 3(4), s. 224-240. Bayat, Fuzuli (2006), Oğuz Destan Dünyası, İstanbul: Ötüken Neşriyat. Çobanoğlu, Özkul (2011), Türk Dünyası Epik Destan Geleneği, Ankara: Akçağ Yayınları. Duymaz, Ali (2007), “Oğuz Kağan Destanı’ndan Dede Korkut Kitabı’na Kahramanların Beden Tasvirlerinin Sembolik Anlamları Üzerine Değerlendirmeler”, Milli Folklor, 76, s. 50-58. Ergin, Muharrem (2011), Dede Korkut Kitabı -1, Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları Güven, Merdan (2003), Oğuz Kağan Destanında Hayvanlar, Milli Folklor, 8(57), s. 82-91. İbrayev, Şakir (1998), Destanın Yapısı, Ankara: Atatürk Kültür Merkezi Başkanlığı Yayınları. Göka, Erol (2006), Türk Grup Davranışı, Ankara: Aşina Kitaplar. Göka, Erol (2009), Türklerde Liderlik ve Fanatizm, İstanbul: Timaş Yayınları. Göka, Erol (2010), Türk’ün Göçebe Ruhu, İstanbul: Timaş Yayınları. Göka, Erol (2011), Türklerin Psikolojisi, İstanbul: Timaş Yayınları. Greene, Thomas (1998), “Norms of Epic [Epik Normlar]” (Gülay Mirzaoğlu çev.), Milli Folklor, 38, s. 129-135. Kağıtçıbaşı, Çiğdem (2007), Kültürel Psikoloji: Kültür Bağlamında Aile ve İnsan, İstanbul: Evrim Yayınları. Kaplan, Mehmet (2001), “Oğuz Kağan-Oğuz Han Destanı”, Türk Edebiyatı Üzerinde Araştırmalar III, İstanbul: Dergah Yayınları, s.12-28. Kaplan, Mehmet (2004), “Türk Destanında Alp Tipi”, Türk edebiyatı Üzerinde Araştırmalar I, İstanbul: Dergah Yayınları, s.13-21. Kaşgarlı, Mahmut (2006), Divanü Lügati’t-Türk (B. Atalay, Çev.), Ankara: TDK Yayıınları. Ögel, Bahaeddin (2003), Türk Mitolojisi I.Cilt, Ankara: TTK Yayınları. Özcan, Tarık (2003), Oğuz Kağan Destanının Kahramanlık Mitosu Bakımından Çözümlenmesi, Milli Folklor, 8(15), s. 76-81. Roux, Jean Paul (2005), Türklerin ve Moğolların Eski Dini, İstanbul: Kabalcı Yayınları. Sümer, Faruk (1960), Oğuzlara Ait Destani Mahiyette Eserler, Ankara Üniversitesi DTCF Dergisi, 359-455. Şerif, M. Şerif, C. (1996), Sosyal Psikolojiye Giriş I, İstanbul: Sosyal Yayınlar. Tekin, Talat (2003), Orhon Yazıtları, İstanbul: Yıldız. Temir, Ahmet (2010), Moğolların Gizli Tarihi (4. Bs), Ankara: TTK Yayınları. Togan, Zeki Velidi (1972), Oğuz Destanı, İstanbul: Enderun Yayınları. Trepalov, Vadim V. (1995), “The Social Status of the Yakut Epic Hero”, Asian Folklore Studies, 54, s. 35-48. Turan, Osman (2003), Türk Cihan Hâkimiyeti Mefkûresi Tarihi: Türk Dünya Nizamının Milli, İslami ve İnsani Esasları, İstanbul: Ötüken Yayınları. Yıldırım, Dursun (1998a), “Köktürklerde Kağanlık Süreci: Kaldırma, Kötürme ve Oturma”, Türk Bitiği, Ankara: Akçağ Yayınları, s. 102-111. Yıldırım, Dursun (1998b), “Türk Kahramanlık Destanı”, Türk Bitiği, Ankara: Akçağ Yayınları, s. 149-155. Yıldız, Naciye (1995), Manas Destanı, Ankara: TDK Yayınları.