Hârizmşah Muhammed’in siyasi ve askeri faaliyetleri örneğinden Târîh-i Elfî değerlendirmesi

Târîh-i Elfî, Bâbür İmparatorluğu’nun üçüncü hükümdarı olan Ekber Şah’ın emri ile Hicri bininci yıl anısına yazdırıldı. Bu eserin, İslam dünyasından uzakta Hindistan’da yazılması, onu pek çok açıdan diğer tarihsel kaynaklardan farklı kılmaktadır. Târîh-i Elfî, Bâbürlülerin kendi Turanî ve İslam kültürlerini, Hint kültürüne ve dinine yaklaştırma politikalarından derinden etkilenmiştir. Nitekim bu eserde, bazı tarihi olaylara farklı bir yaklaşım getirilmekte, İslam dünyasında yazılan kaynaklarda bahsedilmeyen pek çok bilgi ve/veya rivayete yer verilmekte ve olaylar bir bütünlük içinde ele alınmaktadır. Yukarıda bahsedilen özellikleri, Târîh-i Elfî’’yi İslam ve Türk-Moğol tarihi çalışmaları için çok önemli bir kaynak eser yapmaktadır. Ancak, şimdiye kadar, sosyal bilimcilerin dikkatini yeterince çekmemiştir. Bu çalışmada, Târîh-i Elfî’nin öneminin ve özelliklerinin daha iyi anlaşılması için, önce eserin yazıldığı ortam ve eseri yazanlar hakkında bilgi verilecektir. Daha sonra, Hârizmşah Muhammed’in Abbâsî Halifesi En-Nâsır ve Cengiz Han ile olan ilişkileri Târîh-i Elfî’nin pek çok tarihsel olaya nasıl farklı yaklaşımlar getirdiği ve ne denli detaylı bilgilere yer verdiğini göstermek amacı ile incelenecektir. Bu inceleme, belli başlı tarihsel kaynakların bu konu hakkında verdiği bilgiler karşılaştırılarak yapılacaktır.

Anahtar Kelimeler:

Târîh-i Elfî, Ekber Şah, Hârizmşah Muhammed, Mahmud Yalavaç, Bâbür İmparatorluğu

Târîh-i Elfî assessment from the example of Hârizmşah Muhammad’s political and military activities

Tarikh-i Alfi was written by the order of Akbar Shah for the 1o00th year of the Hegira Calendar. Being written far away from the Islamic World, in India, made this book different from the other historical sources. Tarikh-i Alfi was influenced deeply from the Baburids’ politics which tried to bring their Turanî and Islamic culture to the Indian culture and religion. In fact, Tarikh-i Alfi brings different approach to some events, gives many information and/or stories which are not mentioned in other sources. The above mentioned qualities of Tarikh-i Alfi, make it an important source for the Islamic and Turco-Mongol history studies. In this work, in order to appreciate the importance and qualities of Tarikh-i Alfi, first an introduction on the context of the book and its authors will be made. Later, Khwarmshah Muhammad’s relations with the Abbâsîd Khalifa el- Nâsir and Chinggis Khan will be examined in order to show how Tarikh-i Alfi brought different approaches to the historical events and how it gave very detailed and so far unmentioned information about them. In order to achieve this, a comparison with other sources that write on these issues will be made.

Keywords:

Tarikh-i Alfi, Akbar Shah, Kharzmshah Muhammad, Mahmud Yalavach, Baburid (Mughal) Empire,

PDF

___

Cûzcânî, Minhâc-i Sirâc (2015), Tabakât-ı Nâsirî; Gazneliler, Selçuklular, Atabeglikler ve Hârzemşahlar, Ç. Erkan Göksu, Ankara: Türk Tarih Kurumu. Fasîhî, Hâfi (1386), Mecmual Fasîhî, C.II, Seyyîd Muhammed Nâci Nasırâbâdî, Tahran: İntişârât-Esâtir. Cüveynî, Atâ Melik (1387), Nesevî-i Cihângüşâ -i Cüveynî, Dovre-i Moğul, Hârizmşâhiyân, İsmâiliye, Dr. Mensur Servet, Tahran: İntişârât-ı Emîr Kebîr. Cüveynî, Atâ Melik (1988), Nesevî-i Cihângüşâ, C. II, Ç. Mürsel Öztürk, Ankara: Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları:881. Ibnü’l-Esîr, İzeddin, El-Kâmil Fi’t Nesevî, İslâm Nesevîi (1987), Ç. Ahmet Ağırakça ve Abdülkerim Özaydın, İstanbul: Bahar Yayınları. Kazvînî, Hamdullah Müstevfî (1387), Nesevî-i Güzîde, Abdül Hüseyin Nevâî Tahran: İntişârât-ı Emîr Kebîr. Kazvînî, Yahyâ b. Abdüllatîf (1389), Lub el- Tevârîh, Mîr Hâşim Muhaddis, Tahran: Encümen-i Âsâr ve Mefâher-i Ferhengi. Hāndmīr, Gıyâseddin b. Hâce Hümâddîn Muhammed(1370), Nesevî-i Habīb’üs-Siyer, C.III, Gıyas el-Din Hemām el-dîn el- Hüseyni & Muhammed Debir Siyâkî, Tahran: İntişârât-ı Hayyâm. Mîrhând, Muhammed (1339), Ravzât’üs-Safâ C. IV, Tahran. Nesevî, Muhammed b. Ahmed (1934), Celâlüttin Harezmşah, Ç. Necip Asım, İstanbul: Devlet Matbaası. Yazıcızoğlu Ali (2009), Tevârîh-i Âl-i Selçûk (Selçuklu Nesevîi), Abdulllah Bakır, İstanbul: Çamlıca. Târîh-i Elfî (Nesevî-i Hezâr sâle-i İslâm) (1382), C., I, II, III,IV,V,VI,VII,VIII, ed., Golâm Mirzâ Tabâtabâyî Mecd, Tahran: Şerket-i İntişârât-ı ‘Ulumî va Ferhengi, 1382. ----------------------------------------------------------- Anooshahr, A. (2014), Shirazi Scholars and the Political Culture of the Sixteenth-Century Indo-Persian World, Indian Economic &Social Review, 51 (3), 331-352. Anooshahr, A. (2012), Dialogism and Territoriality in a Mughal History of the Islamic Millennium, Journal of Social and Economic History of Orient, 55 (2/3), 220-254. Brockelman, C. (1997), Nesevî, C.IX, İslam Ansiklopedisi (MEB), 200-201. Dale, S. (2010), India under Mughal Rule, D. O. Morgan& A. Reid, The New Cambridge History of Islam C.III (s.266-314), Cambridge University Press. Fleischer, C. H. (1996), Tarihçi Mustafa Âli; Bir Osmanlı Aydın ve Bürokratı, Ç. Ayla Ortaç, İstanbul: Tarih Vakfı Yurt Yayınları. Foltz, R. (1998), Cultural Contacts Between Central Asia and the Mughal India, CAJ 42(1), 44-65. Hodgson, M. (1974), Venture of Islam, Conscience and History in a World Civilization; The Gunpowder Empires and Modern Times, C.III, Chicago &London: University of Chicago press. Iqtidar Alam Khan (Jan-Feb.2001), State in Mughal India: Re-Examining the Myths of a Counter-Vision, Social Scientist, 30 (1-2), 16-41. Kafesoğlu, İ.(1992), Harezmşahlar Devleti Nesevîi (485-618/1092-1221), Ankara: Türk Tarih Kurumu. Köprülü, F. (1997), Hârizmşâhlar, C.V İslam Ansiklopedisi (MEB), 265-296. Köprülü, F. (1997), Cûveynî, ‘Alâ’ al-Dîn ‘Ata Malik B. Muhammed C.IV, İslam Ansiklopedisi (MEB), 249-254. Lal, R. (March 2001), Settled, Sacred and All-Powerful; Making of New Geneologies and Traditions of Empire under Akbar, Economic and Political Weekly, 36 (11), 941-958. Merçil, E. (1991), Müslüman Türk Devletleri Nesevîi, Ankara: Türk Nesevî Kurumu. O’hanlon, R. (2007), Kingdom, Household and Body History, Gender and Imperial Service under Akbar, Modern Asian Studies 41, (5), 889-923. Özaydın, Abdülkerim, İbnü’l-Esîr, İzzeddîn, C.21, İslam Ansiklopedisi (TDV), 26-27. Thomas, A. (1993), Mahmûd Yalavać (?-1254), Mas’ûd Beg (?-1289), ‘Ali Beg (?-1280), Bujir (1206-1260), I. de Rachewitz, H. Chan içinde, In the Service of the Khan; Eminent Personalities of the Early Mongol-Yüen Period, (s. 122-135) Harrossowitz Verlag. Togan, Z. V. (1970), Umumî Türk Nesevîi’ne Giriş, İstanbul: Enderun Kitabevi. Togan, Z. V. (1969-1970 Kış Sömestresi), Çengiz Han (1155-1227). Yazıcı, T. (1997), Mîrhond, Cilt 8, İslam Ansiklopedisi (MEB), 360.