Araplar’da çeviri biliminin ortaya çıkışı ve Câhiz’in konu hakkındaki düşünceleri

Çevirinin usulleri tam olarak belirlenemediğinden Araplarda yapılan ilk tercümeler istenilen düzeyde olmamıştır. Farklı dillerde telif edilmiş eserler kelime kelime Arapçaya tercüme edilmiştir. Mütercimler, kaynak ve hedef dile istenilen seviyede hâkim olamadıklarından tıp, astronomi, matematik ve dînî alanlarda telif edilmiş eserleri Arapçaya istenilen seviyede çevirememişlerdir. Câhiz, daha önce farklı dillerden yapılan bu çevirileri incelemiş ve mütercimlerin yapmış oldukları hataları tespit etmiştir. Daha sonra çeviri hakkındaki görüşlerine de yer verdiği ‘Kitâbu’l-Ḥayevân’ adlı eserini telif etmiştir. Bu eserde çeviriyi yapacak olan mütercimin hem Arapçanın hem de çevirisini yapacağı yabancı dilin kurallarını ve kültürünü bilmesi gerektiğini belirtmiştir. Mütercimin çeviride en uygun kelimeyi kullanmasının gerekli olduğunu ve tercüme ettiği eserin müellifi hakkında bilgi sahibi olmasının istenilen seviyede bir çeviri için önemli bir husus olduğunu ifade etmiştir. Çevirisi yapılacak eserde yer alan abartılı ve anlaşılmayan cümlelerin Arapçaya en uygun kelimenin ve ibarenin bulunarak aktarılması gerektiğini belirtmiştir. Câhiz, mütercimin istenilen seviyede çeviri yapabilmesi için daha önce yapılmış çevirileri inceleyerek yapılan çeviri hatalarını tespit edip aynı hataları yapmaması gerektiğini vurgulamıştır. Araştırmada doküman analizi yöntemi kullanılmıştır. Câhiz’in, çeviri hakkındaki görüşleri ve mütercimde olması gereken özellikler ile Arap dünyasında çeviri faaliyetlerinin gelişimi hakkında bilgiler verilmiş, onun Arapça çeviri alanına nasıl bir katkı sağladığı araştırılmıştır.

Anahtar Kelimeler:

çeviri, Câhiz, mütercim, kaynak dil, hedef dil

The emergence of the science of translation in the Arabs and Câhiz’s thoughts on the subject

Since the methods of translation could not be determined exactly, the first translations made in Arabs were not at the desired level. Works that have been copyrighted in different languages have been translated word for word into Arabic. Since the translators did not have a command of the source and target language at the desired level, they could not translate the copyrighted works in the fields of medicine, astronomy, mathematics and religion into Arabic at the desired level.Câhiz has previously examined these translations made from different languages and determined the mistakes translators have made. He later compiled his work named "Kitâbu'l-Ḥayevân", in which he included his views on translation. He stated that the translator who will translate in this work must know the rules and culture of both Arabic and the foreign language he will translate.However, he stated that it is necessary for the translator to use the most appropriate word in translation and having knowledge about the author of the work he translated is an important issue for a translation at the desired level.He stated that exaggerated and incomprehensible sentences in the work to be translated should be transferred by finding the most appropriate word and phrase in Arabic. Câhiz emphasized that in order for the translator to translate at the desired level, he should not make the same mistakes by examining previous translations. In this context, information was given about Câhiz's views on translation and the features that should be translating and the development of translation activities in the Arab world.

Keywords:

Translation, Câhiz, translator, source language, target languag,

PDF

___

Abbûd, M. (2014). Edebu’l- ‘Arab. Kahire.........................
Aissi, L. (1987). An Analytical Study of The Process of Translation (With Special Reference To English / Arabic), (Yayımlanmamış Doktora Tezi), Salford Üniversitesi Modern Diller Bölümü. İngiltere.
Aycan, İ. (2000). Emevîler Dönemi Kültür Hayatında Bazı Beşerî İlimlerin Tarihsel Gelişimi. Dinî Araştırmalar Dergisi, (Ankara Ocak-Nisan 2000), c. II, S. 6, s. 213-222.
Bustânî, B. (2011). Udebâu’l-‘Arab fi’l-Usuri’l-Abbâsiyye. Kahire.
Brockelmann, C. (1943). GAL (Geschichte der Arabischen Literatur), Leiden: I.
Cârullah, Z. H. (1990). el-Mu‘tezile. Beyrut: Muessesetu’l-‘arabiyyeti’d-dirâ.
Dayf, Ş. (1986). Târîhu’l-Edebi’l-‘Arabî: el-‘Asru’l-‘Abbâsiyyi’s- Sânî. Kahire.
Doğru, İ. (2020a). Cahiliye Kültürünün Şiir Çevirisiyle Aktarımı: Yedi Askı’da Öne Çıkan Unsurlar. (Ed.) Esra Uluşahin. Çeviriye Kültürel Bakış (s. 123- 146). Ankara: Nobel Bilimsel Eserler.
Doğru, İ (2020b). Harîrî’nin Makamat’ındaki Atasözlerinin Nida’nın Çeviride Eşdeğerlik Kuramı Bağlamında İncelenmesi. (Ed.) Esra Uluşahin, Emrah Eriş. Çeviribilim Üzerine Kuramsal Çalışmalar. (s. 185-216). Ankara: Nobel Bilimsel Eserler.
el-Câhiz, Ebu Osman Amr b. Bahr (1979). Kitâbu’l-Ḥayevân. I-VII. (Nşr). Abdüsselâm M. Hârûn. Kahire.
el-Fîrûzâbâdî, Ebû't-Tâhir Mecduddîn Muhammed b. Ya'kûb b. Muhammed. (2005). el-Kâmûsu'l-Muhît. (thk.) Mektebu't-tahkîki't-turâsi fî müesseseti'r-risâle. Beyrut: Müessesetu'r Risâle. I-VI.
Ferrûh, Ö. (1981). Târîhu’l-Edebi’l-‘Arabî. Beyrut.
Göktürk, A. (2016). Çeviri: Dillerin dili. İstanbul: Yapı Kredi Yayınları.
Gutas, D. (2003). Yunanca Düşünce Arapça Kültür. (Trc). Lütfü Şimşek, İstanbul.
Grossman, E. (2017). Çeviri neden önemlidir? (Çev). Ayşe Ece. (1. bs.). İstanbul: Yapı Kredi.
Hamîdullah, M. (2019). İslâm Peygamberi. (Trc). Mehmet Yazgan. Beyan.
Hafâcî, Muhammed ‘Abdulmun‘im (1990). el-Edebu’l-‘Arabî ve Târîhuhu. Beyrut: Dâru’l-Cîl.
İbn Abdurabbih. (1983). el-ʿİḳdu’l-ferîd. (Nşr). Abdülmecîd et-Terhînî. I-IV. Beyrut: Daru sâdır.
İbn Manẓûr, (1999). Lisânu'l-arab. Beyrut: Daru sâdır. I-IV.
İbnu’l-Murtezâ, Ahmed b. Yahyâ (1987). Tabakâtu’l-Mu‘tezile. Beyrut.
İbnu’n-Nedîm (1994). el-Fihrist. (Nşr.) İbrâhim Ramazan, Beyrut. I- XIV.
Kıral, B. (2020). Nitel bir veri analizi yöntemi olarak doküman analizi. Siirt Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 15, 170-189.
Libera, A. D. (2005). Orta çağ felsefesi. (Trc.) Ayşe Meral. İstanbul.
Mes‘ûdî, Ebu’l-Hasan b. Ali. (1938). et-Tenbîh ve’l-işrâf. (thk). Abdullah İsmâil es-Sâvî. Mektebetu’ş-şarki’l-İslâmiyye. I-IV.
Munday, J. (2009). Issues in translation studies. Ed. Jeremy Munday. The Routledge Companion to Translation Studies, revised edition, (s. 1- 19), Oxon: Routledge.
Sarıkaya, M. (2003). el-Câhiz’den es-Safedi’ye çeviri teorisi. Bilimname, vol. III, sf.133-151.
Suçin, M. H. (2012). Dünden Bugüne Arapçaya Çevirinin Serüveni. Ankara: Kurgan Edebiyat Yayınları.
Stolze, R. (2013). Çeviri kuramları: giriş. (Çev.). Emra Durukan. İstanbul: Değişim.
Ulukütük, M. (2010). İslâm Düşüncesinde Tercüme Faaliyetleri, Hermeneutik ve Bibliyografik Bir Katkı. İnönü Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 1 / 2 (Aralık 2010).
Ülken, H. Z. (1997). Uyanış devirlerinden tercümenin rolü. İstanbul: Ülken.
Zeydân, C. (1983). Târîh âdâbi’l-lugati’l-‘arabiyye. Beyrut: Dâru’l-mektebeti’l-hayât, I- IV.