Milli Şef Döneminde Trabzon’da Eğitim 1939-1950

29 Ekim 1923 tarihinde Cumhuriyetin ilan edilmesi ile birlikte Türkiye’de, o zamana kadar görülenlerle karşılaştırılamayacak derecede sosyal ve kültürel, reformlar gerçekleştirilmiştir. Cumhuriyetin kurucuları, giriştikleri bu modernleşme hareketi içinde, eğitim ve öğretim sahasına özel bir önem göstermişler, elde bulunan kısıtlı imkânlara rağmen “eğitim davasını” her şeyin üzerinde tutmuşlardır. Gerek Osmanlı Devleti zamanında gerekse de Türkiye Cumhuriyeti zamanında, bulunduğu bölgenin içerisinde bir eğitim merkezi durumunda olan Trabzon’da da, söz konusu “eğitim davası” gereğince özellikle 1923 yılından sonra bazı hamleler yapılmıştır. Bilhassa Atatürk Döneminin sonlarına doğru Üçüncü Umum Müfettişliğin kurulmasının ardından vilayetin eğitim alanındaki eksiklerinin giderilmesi için titizlikle çalışılmıştır. Atatürk’ün ölümünün ardından Milli Şef Dönemiyle birlikte daha önce atılan adımlar devam ettirilmek istenmiş fakat II. Dünya Savaşı’nın yarattığı kriz ortamı nedeniyle planlanan atılımlar bir türlü yapılamamıştır. Milli Şef Döneminde Trabzon’da bilhassa ortaöğretim kurumları konusunda gözle görülür bazı gelişmeler yaşanmış ayrıca Beşikdüzü’nde bir öğretmen okulu Köy Enstitüsü açılmıştır. Bu çalışmada 1938 yılından Milli Şef iktidarının sona erdiği 1950 senesine kadar Doğu Karadeniz’in en önde gelen vilayetlerinden biri olan Trabzon’da eğitim alanında yapılan veya yapılamayan hamlelerin neler olduğu başta arşiv belgeleri, dönemin yerel basını, kaynak eserler ve daha önce yayınlanmamış özel raporlara yansıyan bilgiler ışığında ortaya konulmaya çalışılmıştır

Anahtar Kelimeler:

Trabzon, Eğitim, Okullaşma, Köy Enstitüsü, İlköğretim, Ortaöğretim

Education in Trabzon During The National Chief Era 1939-1950

With the proclamation of the Republic in October 29, 1923, social and cultural reforms that were not able to be compared with those done until that time, were made in Trabzon. The founders of the Republic gave special importance to the field of education and training in this modernization movement, and despite of limited opportunities, they kept the “education action” above all. In both Ottoman Empire and the Republic of Turkey era, in Trabzon -that was an education center in the region-, some movements in compliance with this “education action” were made, especially after 1923. More particularly during late Ataturk era, after the establishment of 3rd General Inspectorship, people worked selectively to overcome the deficiencies about education in city. With the National Chief era, after Ataturk’s death, it was planned to maintain the previous actions, but because of the crisis environment created by 2nd World War, planned actions could not be performed. In the National Chief era, some developments about secondary schools were made visibly, and also Besikduzu Teachers’ School Village Institute was opened. It has been tried to reveal the actions about education that were performed or could not be performed in Trabzon that is one of the most outstanding cities in Eastern Black Sea, from 1938 to the end of National Chief power; in the light of information from written records, local press, source works and special reports that were not presented before

Keywords:

Trabzon, Education, Schooling, Village Institute, Elementary Education, Secondary Education,

PDF

___

BCA, Tarih: 22.1.1947, Fon Kodu: 30.10.0, Yer No: 215.457.3M.
BCA, Tarih: 10.11.1948, Fon Kodu: 490.0.1. Yer No: 716.446.1.
BCA, Tarih: 14. 10,1942, Fon Kodu: 490.0.1., Yer No: 513.2060.1.
BCA, Tarih: 30.03.1946, Fon Kodu:0.30.10, Yer No: 217.468.4.
BCA, Tarih: 10.11.1948, Fon Kodu: 490.0.1. Yer No: 716.446.1.
BCA, Tarih: 2.8.1944, Dosya: 1.
Büro, Fon Kodu: 490.1.0.0. Yer No: 108.433.
Halk gazetesi (1937-1950) Yeniyol Gazetesi (1939-1950)
Trabzon Gazetesi (1939-1950)
Yeni Halk Gazetesi (1943)
Koraltan, R. (1939), Trabzon Valisi Refik Koraltan Tarafından 10.05.1939 Tarihinde Dâhiliye Vekâletine Sunulan “Halkın Umumi Vaziyeti ve Ahval-i Ruhiyesi Hakkında Rapor”, Yayınlanmamış Rapor, Trabzon.
Komisyon,(1944), Cumhuriyet Halk Partisi Trabzon Vilayeti 1943–1944 Yılları Kongresi Açılış
Nutku ve Çalışma Raporları 28.11.1944, Trabzon 1944. s. 26–27.
Albayrak H.(1987), Tarih İçinde Trabzon Lisesi, Trabzon.
______________ (2001) 19.Yüzyılda Trabzon’da Azınlık ve Yabancı Okullar, Trabzon ve Çevresi Uluslararası Tarih-Dil-Edebiyat Sempozyumu 3–5 Mayıs 2001 Sempozyuma Sunulan Bildiriler, C.1,Yay. Haz: Mithat Kerim Arslan- Hikmet Öksüz, Trabzon, C.1, s.438-454.
Arman H. (2004), Beşikdüzü Köy Enstitüsü’nün Kuruluşu, Hatıralarda Trabzon’un Yakın Tarihi (1860–1950), Haz: Mehmet Akif Bal, Trabzon.
Aygün N. (2002) XVIII. Yüzyılda Trabzon’un Ticari Yapısı, Trabzon ve Çevresi Uluslararası Tarih-Dil-Edebiyat Sempozyumu 3–5 Mayıs 2001, C.1, Yay. Haz. Mithat Kerim ArslanHikmet Öksüz, Trabzon 2002, s. 249-272.
Başkaya M.(2015), Cumhuriyetin İlk Yıllarında Trabzon’da Ekonomik Hayat (1923-1950), Trabzon.
_______________ (2010), Atatürk’lü Yıllarda Trabzon’da Eğitim Faaliyetleri, Karadeniz İncelemeleri Dergisi, Sayı: 9, Trabzon, 125-144.
Bayram F. (1999), Eğitmenler, Ankara.
Erdem, İ. (2001). Bir Öğretmen Yetiştirme Modeli Olarak Köy Enstitüleri: Beşikdüzü Örneği, (Yayımlanmamış yüksek lisans tezi). Karadeniz Teknik Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Trabzon.
Kaplan M. (1997), Yüksek Köy Enstitüleri, Aydınlanma Devrimi ve Köy Enstitüleri, Ankara.
Komisyon, (1943), 1940–1941 Maarif İstatistikleri, Yayın No: 199, Ankara
________, (1944), 1941–1942 Maarif İstatistiği, Yayın No: 227, Ankara.
________, (1947), 1945–1946 Milli Eğitim İlköğretim İstatistikleri, Yayın No: 280, Ankara.
________,Milli Eğitimde 50. Yıl 1923–1973.
________,(1952),1949–1950 Milli Eğitim Ortaöğretim İstatistikleri, Ankara 1952
Tarakçıoğlu, M, (1940), Mustafa Reşit Tarakçıoğlu Hatıraları, Trabzon.
Yiğit A. (2002) İnönü Döneminin Köye Özel Öğretmen Yetiştirme Projesi: Köy Enstitüleri, Türkler, c.17, Ankara. 446-454.