Abdulkadir KİŞMİR

5245

Gayr-i Munsarif İsimlerde Kıyasın Rolü

Kıyas, Arap gramerinin oluşturulmasında önemli bir kaynak olarak kullanılmıştır. Zira gramer âlimleri dil incelemelerinde kıyası etkin bir şekilde kullanmışlardır. Onlar özellikle dilsel veriler arasındaki benzerliklerden yola çıkarak dile dair genel kural ve kaideler tespit etmişlerdir. Kıyas, her ne kadar bütün gramer konularının izahında birincil kaynak olarak kullanılmasa da nahiv âlimleri gayr-i munsarif konusunu tamamiyle kıyas yöntemiyle açıklamışlardır. Bu konuda Basra ve Kûfe dil ekolleri arasında herhangi bir ihtilaf yoktur. Her iki ekol de bazı isimlerin bir yönüyle fiile benzerliğini dikkate alarak onları diğer isimlerden farklı değerlendirmişlerdir. Bu çalışma, kıyasın nahiv (gramer) meselelerinin açıklanmasında vazgeçilmez bir kaynak ve yöntem olduğunu göstermesi açısından önem arz etmektedir. 
Anahtar Kelimeler:

Arap Dili, Basra, Kûfe, Dil ekolleri, Kıyas, Gramer, Murab, Mebnî

The Role of Qiyas (Analogy) in Ġayr Munsarif (Diptosis) Nouns

The analogy was used as an important way to form Arabic grammar because the grammar scholars used it effectively in discovering rules of language. They identified general rules and procedures for language, depending on the similarities among linguistic data. Although the analogy was not used as a primary method to explain all grammatical issues, the scholars of nahiv (grammar) explained completely the conditions in which the nouns used as ġayr munṣarif (diptosis) using this way. There is no disagreement between the Basra and Kūfe language schools in this respect. Both have differentiated some names from others considering the similarity of some names to a verb in some ways. This study is important in terms of showing that analogy, as a source and method, is an indispensable method and source of explaining grammatical methods.    
Keywords:

Arabic Language Basra, Kūfe, Language schools, Analogy, Grammar, Declinable, Indeclinable, Ġayri Munṣarif,

PDF

___

  • Adma Tarabay. el-Memnûʿu mine’ṣ-ṣarf, Muʿcem ve dirâse. Beyrut: Mektebetü Lübnan, 1428/2008.
  • Ahmed, es-Senûsî Ahmed. ʿAkliyyetu’l-etrâb fî ʿilmi’l-iʿrâb. Thk. Muhammed Sâlim ʿAddûd. Beyrut: Dâru İbn Hazm, 1429/2008.
  • ʿAlevî, Yahyâ b. Hamza. el-Minhâc fî şerḥi Cumeli’z-Zeccâcî. Thk. Hâvî ʿAbdullâh Nâcî. 2 Cilt. er-Riyâd: Mektebetü’r-Rüşd, 1430/2009.
  • Bikāʿî, Burhânuddîn İbrâhîm b. ʿÖmer. Mâ lâ yesteġnî ʿanhu’l-insân min mulaḥi’l-lisân fi’n-naḥv. Thk. Meşhûr Meşahrah, Nâsiruddîn Ebû Hudayr. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-ʿİlmiyye, 1431/2010.
  • Câberdî, Fahruddîn Ahmed b. el-Hasen b. Yûsuf. el-Muġnî fî ʿilmi’n-naḥv. Thk. Kāsım el-Mûşî Ebû Muhammed Enes. Beyrut: Dâru Sâdır, 1432/2011.
  • Cevcerî, Şemsuddîn Muhamed b. ʿAbdulmunʿim. Şerḥu Şuẕûri’ẕ-ẕeheb. Thk. Nevvâf b. Cezâ el-Hârisî. Medine: ʿİmâdetü’l-Bahsi’l-ʿİlmî, 1424/2004.
  • Cevherî, Ebû Nasr İsmâʿîl b. Hammâd. Tâcu’l-luġa. Thk. Ahmed ʿAbdulğafûr ʿAttâr. 6 Cilt. Beyrut: Dâru’l-ʿİlm, 1407/1987.
  • Ebû ʿAlî el-Fârisî, el-Hasan b. Ahmed ʿAbdilğaffâr. el-Îżâḥu’l-ʿAḍudî. Thk. Hasen Şazilî Ferhûr. er-Riyad: 1389/1969.
  • Ebû Hayyân, Muhammed b. Yûsuf b. ʿAlî b. Yûsuf el-Endelusî. et-Teẕyîl ve’t-tekmîl fî Şerḥi Kitâbi’t-teshîl. Thk. Hasan Hindâvî. 12 Cilt. Beyrut: Dâru’ş-Şâmiyye, 1420/2000.
  • Ebü’l-Fidâ, ʿİmâduddîn İsmâʿîl b. el-Efdal el-Eyyûbî. Kitâbu’l-Kunnâş fî fenneyi’n-naḥv ve’ṣ-ṣarf. Thk. Riyâd b. Hasen el-Hevvâm. Beyrut: Mektebetü’l-ʿAsriyye, 1425/2004.
  • Enbârî, Kemâlüddîn Ebü’l-Berekāt ʿAbdurrahmân b. Muhammed b. Ebî Saʿîd. Esrâru’l-ʿArabiyye. Thk. Muhammed Râzî Muhammed Medkūr, Vâil Mahmûd Saʿd ʿAbdulbârî. Kuveyt: Vizâretu’l-Evkāf ve’ş-Şuûnu’l-İslâmiyye, 1436/2015.
  • Enbârî, Kemâlüddîn Ebü’l-Berekāt ʿAbdurrahmân b. Muhammed b. Ebî Saʿîd. el-İġrâb fî cedeli’l-İʿrâb (Lumeʿu’l-edille ile birlikte). Thk. Saʿîd el-Efgānî. Suriye: Matbaʿatu’l-Câmiʿâti’s-Suriyye, 1377/1957.
  • Enbârî, Kemâlüddîn Ebü’l-Berekāt ʿAbdurrahmân b. Muhammed b. Ebî Saʿîd. el-İnṣâf fî mesâili’l-ḫilâf. Thk. Muhammed Muhyiddîn ʿAbdulhamîd. 2 Cilt. Beyrut, el-Mektebetü’l-ʿAsriyye, 1433/2012.
  • Ezherî, Hâlid b. ʿAbdillâh. Şerḥu’t-Taṣrîḥ ʿale’t-Tevḍîh. Thk. Muhammed Bâsil ʿUyûn es-Sûd. 3 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-ʿİlmiyye, 1421/2000.
  • Fevzân, ʿAbdullâh b. Sâlih. Delîlu’s-sâlik ilâ Elfiyeti’bn Mâlik. 3 Cilt. er-Riyad: Dâru’l-Muslim, 1416/1995.
  • Feyrûzâbâdî, Mecduddîn Muhammed b. Yaʿkūb. el-Ḳāmûsu’l-muḥîṭ. el-Kahire: Dâru’l-Ğadi’l-cedîd, 1435/2014.
  • Fırıncı, Doğan. “Sarfta Adl Olgusu”. Iğdır Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, sayı, 7 (2016): 119-133.
  • General, Ökkeş. Arap Dilinde Gayr-i Munsarif. Yüksek Lisans Tezi, Marmara Üniversitesi, 2013.
  • Gültekin, Aladdin. Arap Dilinde Gayr-i Munsarifler. Yüksek Lisan Tezi, Atatürk Üniversitesi, 1996.
  • Gültekin, Aladdin. “Arap Gramerinde Gayr-i Munsarıf Kelimelerin Cümle İçinde Farklı Kullanımları”. Ondokuz Mayıs Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, sayı, 43 (2017): 193-216.
  • İbnü’s-Serrâc, Ebû Bekr Muhammed b. Sehl en-Nahvî el-Bağdâdî. el-Uṣûl fi’n-naḥv,. Thk. ʿAbdulhüseyn el-Fetlî. 3 Cilt. Beyrut: Müessesetü’r-Risâle, ts.
  • İbnü’l-Verrâk, Ebü’l-Hasen Muhammed b. ͑Abdillâh. ʿİlelu’n-naḥv. Thk. Mahmûd Muhammed Mahmûd Nessâr. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-ʿİlmiyye, 1429/2008.
  • İbn ʿAkīl, Behâüddîn ʿAbdullâh el-Hemedânî el-Mısrî. Şerḥu İbn ʿAḳīl ʿalâ Elfiyeti’bn Mâlik. Thk. Muhammed Muhyiddîn ʿAbdulhamîd. 2 Cilt. Beyrut: el-Mektebetü’l-ʿAsriyye, 1433/2012.
  • İbn Bâbeşâz, Ebü’l-Hasen Tâhir b. Ahmed b. İdrîs el-Mısrî el-Cevherî. Şerḥu’l-Muḳaddimeti’n-naḥviyye. Thk. Muhammed Ebü’l-Futûh Şerîf. 2 Cilt. b.y. 1398/1978.
  • İbn Mâlik, Cemâlüddîn Muhammed ʿAbdullâh b. ʿAbdillâh et-Tâî el-Endelusî. Şerḥu’l-Kāfiyeti’ş-şâfiye. Thk. ʿAbdu’l-Munʿim Ahmed Harîrî, 4 Cilt. Mekke: Dâru’l-Me’mûn, 1406/1986.
  • İbn Manzûr, Cemâlüddîn Muhammed b. Mükerrem el-Mısrî, Lisânu’l-ʿArab. 15 Cilt. Beyrut: Dâru Sadır, 1414/1994.
  • İbn Muʿtî, Ebü’l-Hüseyn Zeynuddîn Yahyâ b. ʿAbdinnûr ez-Zevâvî el-Mağribî. el-Fuṣûlu’l-ḫamsûn. Thk. Mahmûd Muhammed et-Tanâhî. el-Kahire: ʿÎsâ el-Bâbi’l-Halebî, 1398/1977.
  • İbn Tûlûn, Ebû ʿAbdillâh Şemsuddîn Muhammed b. ʿAlî ed-Dimaşkî. Şerḥu İbn Ṭûlûn ʿalâ Elfiyeti’bn Mâlik. Thk. ʿAbdulhamîd Hâsım Muhammed el-Feyyâz. 2 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-ʿİlmiyye, 1423/2002.
  • İbn ‘Usfûr, Ebü’l-Hasen ʿAlî b. Mu’min b. Muhammed b. ʿAlî el-İşbîlî. Şerhu Cümeli’z-Zeccâcî. Thk. Fevvâz eş-Şe’âr. Beyrut: 3 Cilt. Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1419/1998.
  • İbn Yaʿîş, Ebü’l-Bekā Yaʿîş b. ʿAlî b. Yaʿîş b. Muhammed en-Nahvî. Şerhu’l-Mufaṣṣal. Thk. İbrahîm Muhammed ʿAbdullâh. 11 Cilt. el-Kahire: Dâru Saʿdiddîn, 1436/2015.
  • Mekkûdî, Ebû Zeyd ʿAbdurrahmân b. ʿAlî b. Sâlih. Şerḥu’l-Mekkûdî ʿalâ Elfiyeti’bn Mâlik. Thk. Fâtıma Râşid er-Râcîhî. 2 Cilt. Kuveyt: Câmiʿatu Kuveyt, 1413/1993.
  • Merâğî, Ahmed Mustafâ-Muhammed Sâlim ʿAlî. Kitâbu Tehẕîbi’t-tevḍîḥ fi’n-naḥv ve’ṣ-ṣarf. Mısır: Matbaʿatu’s-Seʿâde, 1430/1921.
  • Misellâtî, Nûrî Hasen Hâmid. Esbâbu iḫtilâfi’n-nuḥât min ḫilâli kitâb’il-İnṣâf li’bni’l-Enbârî. Beyrut: Dâru İbn Hazm, 1431/2010.
  • Muhammed, Şaʿbân Zeyyîn el-ʿÂbidîn. el-ʿİlletu’n-naḥviyye fî ḍavʿi’l-memnûʿi mine’ṣ-ṣarf. el-Kahire: Mektebetü’l-Âdâb, 1432/2002.
  • Murâdî, Ebû Muhammed Bedruddîn Hasen b. Kāsım b. ʿAbdillâh b. ʿAlî. Tevḍîḥu’l-meḳāṣid ve’l-mesâlik. Thk. ʿAbdurrahmân ʿAlî Süleymân. 6 Cilt. el-Kahire: Dâru’l-Fikri’l-ʿArabî, 1422/2001.
  • Mutarrizî, Ebü’l-Feth Nâsiruddîn b. ʿAbdisseyyid b. ʿAlî. el-Miṣbâḥ fî ʿilmi’n-naḥv. Thk. ʿAbdulhamîd es-Seyyid Talîb. el-Kahire Mektebetü’ş-Şebâb, ts.
  • Müberrid, Ebü’l-ʿAbbâs Muhammed b. Yezîd. el-Muḳteḍab. Thk. Muhammed ʿAbdulhâlik ʿUdayme. 4 Cilt. el-Kahire: İhyâu’t-Turâsi’l-İslâmî, 1415/1994.
  • Nehhâs, Ebû Caʿfer Ahmed b. Muhammed b. İsmâʿîl el-Murâdî el-Mısrî. Kitâbu’t-Tuffâḥe fi’n-naḥv. Thk. Korkîs ʿAvvâd. Bağdat: Matbaʿatu’l-ʿÂnî, 1385/1965.
  • Radî, Muhammed b. el-Hasen el-Esterâbâdî. Şerḥu’r-Raḍî li Kāfiyeti’bni’l-Ḥâcib. Thk. Hasen b. Mahmûd, Yahyâ Beşîr Misrî. 2 Cilt. Suudi Arabistan: Vizâretu li Taʿlîmi’l-ʿAlî, 1417/1996.
  • Sefer, ʿAbdulʿazîz ʿAlî. el-Memnûʿu mine’ṣ-ṣarf fi’l-luġati’l-ʿArabiyye. Kuveyt: Câmiʿatu Kuveyt, 1421/2000.
  • Semânînî, ʿÖmer b. Sâbit. el-Fevâid ve’l-ḳavâʿid. Thk. ʿAbdulvehhâb Mahmûd el-Kahle. Beyrut: Müessesetü’r-Risâle, 1422/2002.
  • Sevinç, Rıfat Resul. “Arapçada Türüne Göre Tenvin, Anlam Özellikleri ve Kullanımı”. Ekev Akademisi Dergisi 16/51 (2012): 307-324.
  • Sîbeveyh, ʿÖmer b. ʿOsmân b. Kanber. el-Kitâb. Thk. İmîl Bedî’ Ya’kûb. 4 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-ʿİlmiyye,1430/2009.
  • Sîrâfî, Ebû Saʿîd el-Hasan b. ʿAbdillâh b. Merzubân. Şerḥu Kitâbi Sîbeveyh. Thk. Ahmed Hasan Mahdalî, ʿAlî Seyyid ʿAlî. 5 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-ʿİlmiyye, 1429/2008.
  • Soytürk Zeynep. Sîbeveyhi’nin el-Kitâb Adlı Eserine Göre Munsarif ve Gayr-i Munsarif Konuları. Yüksek Lisan Tezi, Gazi Üniversitesi, 2015.
  • Suyûtî, Celâlüddîn ʿAbdurrahmân b. Ebî Bekr. Hemʿu’l-hevâmiʿ fî şerḥi Cemʿi’l-cevâmiʿ. Thk. Ahmed Şemsuddîn. 4 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-ʿİlmiyye, 1418/1998.
  • Suyûtî, Celâlüddîn ʿAbdurrahmân b. Ebî Bekr. el-Meṭâliʿu’s-seʿîde fî şerḥi’l-Ferîde. Thk. Nebhân Yâsîn Hüseyn. Bağdat: Dâru’r-Risâle, 1397/1977.
  • Süheylî, Ebü’l-Kāsım ʿAbdurrahmân b. ʿAbdillâh el-Mâlikī. Emâli’s-Suheylî. Thk. Muhammed İbrâhîm el-Bennâ. el-Kahire: Matbaʿatu’s-Seʿâde, 1390/1970.
  • Şâtıbî, Ebû İshâk İbrahîm b. Musâ b. Muhammed el-Lahmî el-Gırnâtî. el-Meḳāṣidu’ş-şâfiye fî şerḥi’l-Ḫulâṣeti’l-Kāfiye. Thk. ʿAbdurrahmân b. Süleymân el-ʿUseymîn, Muhammed İbrâhîm el-Bennâ, Süleymân b. İbrâhîm el-ʿÂyid. 10 Cilt. Mekke: Maʿhedu’l-Buhûsi’l-ʿİlmiyye, 1428/2007.
  • ʿUkberî, Ebü’l-Bekā ʿAbdullâh b. Hüseyn. el-Lubâb fi ʿileli’l-binâ ve’l-iʿrâb. Thk. Ğazî Muhtâr Tuleymât. 2 Cilt. Dimaşk: Dâru’l-Fikr, 1416/1995.
  • Zeccâc, Ebû İshâk İbrahîm b. es-Serî. Mâ yenṣarif vemâ lâ yenṣarif. Thk. Hüdâ Mahmûd Karâʿe. el-Kahire: İhyâu’t-Türâsi’l-İslâmî, 1391/1971.
  • Zeccâcî, ʿAbdurrahmân b. İshâk en-Nahvî. el-Cumel fi’n-naḥv. Thk. ʿAlî Tevfîk el-Hamed. Beyrut: Müessesetü’r-Risâle, 1404/1984.
  • Zeccâcî, ʿAbdurrahmân b. İshâk en-Nahvî. el-Îżâḥ fî ʿileli’n-naḥv. Thk. Muhammed es-Seyyid ʿOsmân. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-ʿİlmiyye, 1390/1971.
  • Zemahşerî, Ebü’l-Kāsım Mahmûd b. ʿÖmer b. Muhammed el-Hârizmî. el-Unmûẕecu fi’n-naḥv. b.y., 1420/1999.
  • Sülün, Murat. Türk Toplumunun Kur’an Kültürü. İstanbul: Ensar Neşriyat, 2015.
  • Türk Dil Kurumu Türkçe Sözlük, 10. Baskı. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları, 2005.
  • Uysal, Halil. “Cumhuriyet Dönemi Kur’an Araştırmaları”, Makâlât 1 (1999): 199-263.
Recep Tayyip Erdoğan Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi-Cover
  • Yayın Aralığı: Yılda 2 Sayı
  • Yayıncı: Recep Tayyip Erdoğan Üniversitesi İlahiyat Fakültesi
Arşiv
Sayıdaki Diğer Makaleler

1980-2017 Arası Telif ve Tercüme Matbu Türkçe Kur’ân Meâlleri Bibliyografyası

Hikmet KOÇYİĞİT

Sülasi Mücerred Fiil Vezinleri ve Anlamları

İbrahim SULAIMAN

Gayr-i Munsarif İsimlerde Kıyasın Rolü

Abdulkadir KİŞMİR

Turan, Süleyman(ed.). Engellilik ve Dinler

Şeyma TURAN