AMELİ SORUMLULUKTA NESNEL ÖLÇÜTLER

Kişinin sorumluluğunun hem dünyevi hem de uhrevi sonuçları bulun-maktadır. Bu sorumluluğun net bir şekilde bilinmesi dünya ve ahirette mutlu-luğa ulaşmayı temin etme noktasında gereklidir. Bu açıdan ameli sorumlulukta nesnel ölçütlerin varlığı önem arzetmektedir. Söz konusu bu ölçütler “Kişide fiili gerçekleştirmek için gerekli olan organların bulunması, organizmasında o fiile ilişkin yeteneğinin olması ve fiilin gerçekleştirilmesini önleyen engellerin bulun-maması” anlamına gelen istitâat kavramıyla tespit edilmeye çalışılmıştır. Bu bağ-lamda istitâat, çeşitli açılardan taksime tabi tutulmuş, özellikle bir işin kolayca yapılmasını temin etme sadedinde, Hanefi doktrininde müyessire ve mümekkine şeklinde bir ayırıma tabi tutulmuştur. İstitâatin şartları ve sonuç olarak da ameli sorumlulukta nesnel ölçütler; a) Mükellefin yeterli bünyeye sahip olması, b) Fiilin, mükellef tarafından tasavvur edilebilecek bir mahiyette olması, c) Tekli-fin mükellefin fiilinin gerçekleşebileceği bir alanla ilgili olması, d) Yapılacak iş, âletle yapılan bir iş ise âletin bulunması olmak üzere dört maddede ifade edil-miştir. Bu dört şartın, sorumluluktaki tezahürlerinin örnekleri ve sonuçları çeşitli açılardan ele alınmıştır.

Anahtar Kelimeler:

İstitâat, sorumluluk, istitâati müyessire, istitâati mümekkine

Istitaat (Capability) in Term of Impact Operational Responsibility

The responsibility of person has temporal and eternal resultTo know this responsibility clearly is necessary to acquire the felicity in this world and the hereafter. Objective criterions, therefore, are essential in this regard. Such criterions are determined by the concept of istitâ‘ah (capability) which means “A person’s standing off from obstacles that impeding him to achieve an act and his organs being healthy and having facility in practicing that act.” Thus, the concept of istitâ‘ah was divided into several points of view. Especially in the context of obtaining to make something it was divided to muyassarah (facilitator) and mumakkinah (standard) in the Hanafi school of law. The conditions of isti-tâ‘ah and thereupon objective criterions in the operational responsibility were indicated in four parts: a) Liable person should have adequate quality, b) the act should be in the nature that can be imagined by the liable person, c) the re-sponsibility should be in a field that the act of liable person can occur, d) if the act is fulfilled by a tool, the tool should be existed. This article focused on the role and results of these four conditions regarding the responsibility by dealing with legal examples.

Keywords:

İstitâ‘ah (capability), responsibility, capability in muyassarah (facili-tator) and capability in mumakkinah (standard),

PDF

___

ABDÜLBÂKÎ, Muhammed Fuad, el-Mu‘cemü’l-mufehres li-elfâzi’l-Kur’ani’l-Kerim, el-Mektebetü’l-İslâmiyye, İstanbul, 1982. AHMED b. HANBEL, Ahmed Muhammed b. Hanbel (241/855), Müsned, I-VI, 2. Baskı, Çağrı Yayınları-Dârı Sahnûn, İstanbul, 1992. ALİ HAYDAR (1334/1915), Dürerü’l-hükkâm şerhü Mecelleti’l-ahkâm, Arapça’ya trc. Fehmi el-Hüseynî, Dâru’l-Kütübi’l-‘İlmiyye, Beyrut, ts. ÂMİDÎ, Seyfeddin Ebu’l-Hasan Ali b. Muhammed (631/1233), el-İhkâm fî usûli’l-ahkâm, thk. İbrahim el-‘Acûz, I-IV, Dâru’l-Kütibi’l-İlmiyye, Beyrut, ts. ATAR, Fahrettin, Fıkıh Usûlü, 3. Baskı, İFAV Yayınları Nr. 24, İstanbul, 1996. BİLMEN, Ömer Nasuhi (1391/1971), Hukuki İslâmiyye ve Istılâhatı Fıkhıyye Kamusu, I-VIII, Bilmen Yayınları, İstanbul, 1967. BUHÂRÎ, Abdülaziz b. Ahmed (730/1330), Keşfu’l-esrâr ‘an Usûli Fahru’l-İslâm el-Pezdevî, thk. Muhammed el-Mu‘tesîm Billâh el-Bağdâdî, I-IV, 2. Baskı, Dâru’l-Kitâbi’l-‘Arabiyye, Beyrut, 1994. BUHÂRÎ, Ebû Abdullah Muhammed b. İsmail (256/869), el-Cami‘u’s-sahîh, I-VIII, 2. Baskı, Çağrı Yayınları-Dârı Sahnûn, İstanbul, 1992. BUHÛTÎ, Mansûr b. Yunus (1052/1641), Keşşâfü’l-kınâ‘ ‘an metni’l-iknâ‘, thk. Ebû Abdullah Muhammed Hasan İsmail, I-VI, 1. Baskı, Dâru’l-Kütübi’l-‘İlmiyye, Beyrut, 1997. CEZÎRÎ, Abdurrahman b. Muhammed ‘İvad (1360/1941), Kitâbu’l-fıkh ‘ale’l-mezâhibi’l-erba‘a, 1. Baskı, Dâru’l-Fikr, Beyrut, 1999. CÜRCÂNÎ, es-Seyyid eş-Şerîf Ali b. Muhammed (816-1413), Kitâbü’t-ta‘rîfât, thk. Abdülmün’im el-Hefenî, Dâru’r-Reşâd, Kahire, ts.