Paphlagonia Bölgesi Roma Eyalet Sikkeleri Üzerindeki Nemesis Tasvirleri
Tanrıça Nemesis, hem soyut bir kavram hem de tanrısal bir varlık olarak insanların haddini bilmez, taşkın davranışlarına, aşırı zenginliklerine karşı tanrısal öfkeyi simgeler. Nemesis cetvel, dizgin, tekerlek, terazi, küre, asa, kılıç, kırbaç gibi sembollerle ve Griffon ile ilişkilendirilmiştir. Tanrıça, Roma İmparatorluk Dönemi boyunca hem başkentte hem de eyaletlerde tapınım görmüş, askeri eğitim alanları ve zafer kazanan generaller ile özellikle aktör, sporcu ve gladyatörlerin koruyucusu olarak kabul edilmiştir. Nemesis tasviri Paphlagonia Bölgesi’nde ele geçen Amastris, Gangra/Germanikopolis, Ionopolis/Abonoteikhos, Pompeiopolis, Sinope ve Tieion/ Tium kenti olmak üzere toplam altı kentin sikkeleri üzerinde görülmektedir. Bu sikkeler üzerinde Nemesis’in toplam üç ana tipi saptanmıştır. Bunlar; Ayakta Duran Nemesis tipi, Kanatlı Nemesis tipi ve Tapınak İçinde Nemesis tipidir. Paphlagonia Bölgesi sikkeleri üzerinde Nemesis tasvirinin yer aldığı en erken örneği Domitianus dönemine tarihlenirken, en geç örneği ise Gallienus dönemine aittir. Bu bölgenin sikkeleri üzerinde Nemesis’in daha çok dengeleyici, cezalandırıcı özelliği ile birlikte zafer ve barışı simgelemesi ve adalet dağıtması vurgulanmış, ayrıca bu kentlerde tanrıçanın kent koruyucu kimliği ön plana çıkarılmıştır. Bu çalışma kapsamında, Paphlagonia Bölgesi’nde yer alan altı kent tarafından Roma Eyalet sikkeleri üzerine darp edilmiş olan Nemesis tasvirleri incelenmiştir. Makalenin sonuç bölümünde, Nemesis’in Paphlagonia sikkeleri üzerinde tercih edilme nedenleri üzerine durulmuş ve tanrıçanın bölge sikkelerinde sıklıkla resmedilmesi bölgede Nemesis’e tapınımın geniş bir yayılım alanına sahip olmasına bağlanmıştır.
Anahtar Kelimeler:
Paphlagonia, Nemesis, Sikke, Roma Eyalet, Tasvir.
Nemesis Representation on Roman Provincial Coins of the Paphlagonia Region
The Goddess Nemesis, both as an abstract concept and as a divine being, symbolizes divine anger against people’s presumptuous, outrageous behavior and excessive wealth. Nemesis is associated with symbols such as cubit, bridle, wheel, scales, globe, scepter, sword, whip, and Griffon. The goddess was worshiped both in the capital and the provinces during the Roman Imperial Period and was considered the protector of military training areas and victorious generals, especially actors, athletes, and gladiators. The depiction of Nemesis is found on the coins of six cities in the Paphlagonia Region: Amastris, Gangra/Germanikopolis, Ionopolis/Abonoteikhos, Pompeiopolis, Sinope and Tieion/Tium. Three main types of Nemesis were identified on these coins: The Standing Nemesis, Winged Nemesis, and In-Temple Nemesis types. The earliest coin of the Paphlagonia Region with the Nemesis representation belongs to the Domitian period, while the latest one belongs to the Gallien period. The depictions of Nemesis on the coins of this region emphasize her balancing and punishing feature, her symbol of victory and peace, and distributor of justice, and her identity as a protector in these cities. This study examined Nemesis’ representation on the coins minted by six cities in the Paphlagonia Region during the Roman Imperial Period. The conclusion emphasized why Nemesis was preferred over the coins of Paphlagonia, and the frequent depiction of the goddess on the coins of the region was attributed to the widespread Nemesis worship in the region.
Keywords:
Paphlagonia, Nemesis, Coins, Roman Provincial, Representation,
___
- Anabolu 1983, Anabolu, M., “Küçük Asya Sikkeleri Üzerindeki Mimarlık Yapıtları ile İlişkili Olan Resimler II”, Sanat Tarihi Dergisi, 2/2, 1-4.
- Apollonius Rhodius, Argonauttica IV, (trans. R.C. Seaton). https://www.theoi.com/Text/ApolloniusRhodius4.html. Accessed 08 November 2022.
- Balty 1986, Balty, J.C., “Dikaiosyne”, LIMC III, I, 386-388.
- Baydur 1998, Baydur, N., Roma Sikkeleri, İstanbul.
- Beekes 2010, Beekes, R., Etymological Dictionary of Greek, Leiden, Boston.
- BMC Paphlagonia–Bithynia, British Museum Catalogues of Greek Coins: Pontus, Paphlagonia, Bithynia, and The Kingdom of Bosporus, (ed. W. Wroth), London.
- Can 2017, Can, Ş., Klasik Yunan Mitolojisi, İstanbul.
- Casey 2010, Casey, J., Sinope: A Catalogue of the Greek, Roman and Byzantine Coins in Sinop Museum (Turkey) and Related Historical and Numismatic Studies, London.
- Cömert 2010, Cömert, B., Mitoloji ve İkonografi, Ankara.
- Dalaison et. al. 2015, Dalaison, J. – Delrieux, F. – Ferriès, M.C. “Abônoteichos-Ionopolis et son atelier Monétaire”, (èd. Cl. Chillet, C. Courrier, L. Passet), Arcana Imperii, Mèlanges d’histoire économique, sociale et politique offerts au Professeur Yves Roman, Vol. 1, 91-206.
- Dalaison 2010, Dalaison, J., “L’atelier monétaire de Pompeiopolis en Paphlagonie”, Hommages offerts à François Bertrandy, Tome 1: Des déserts d’Afrique au pays des Allobroges, (èds. F. Delrieux – F. Kayser), Chambéry, 45-81.
- Delaney 1960, Delaney, L.P., Sinop in Ancient Times, Capyright.
- Dirven 1999, Dirven, L., The Palmyrene of Dura-Europos: A Study of Religious Interaction in Roman Syria, Leiden.
- Erhat 2003, Erhat, A., Mitoloji Sözlüğü, İstanbul.
- Fink 2004, Fink, G., Antik Mitolojide Kim Kimdir?, İzmir.
- Franke 2007, Franke, P.R., Roma Döneminde Küçükasya-Sikkelerin Yansımasında Yunan Yaşamı, (trans. N. Baydur), İstanbul.
- Girgin 2019, Girgin, A., Sinop 2015 Yılı İncedayı Mahallesi Kazılarında Ele Geçen Roma Dönemi Definesi, (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi), Ondokuz Mayıs Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Samsun.
- Graves 2010, Graves, R., Yunan Mitleri, (trans. U. Akpur), İstanbul.
- Grimal 1997, Grimal, P., Mitoloji Sözlüğü Yunan ve Roma, (trans. S. Tamgüç), İstanbul.
- Head 1911, Head, B.V., Historia Numorum, A Manual of Greek Numismatics, Oxford.
- Herodotos, Tarih (trans. M. Ökmen), İstanbul 2017.
- Herter 1935, Herter, H., “Nemesis”, RE XVI-2, 2338-2380. https://de.wikisource.org/wiki/Paulys_Realencyclop%- C3%A4die_der_classischen_Altertumswissenschaft. Accessed 02 November 2022.
- Hesiodos, Theogonia – İşler ve Günler (trans. A. Erhat – S. Eyüboğlu), İstanbul 2018.
- Homeros, İlyada (trans. A. Erhat - A. Kadir), İstanbul 2006.
- Homeros, Odysseia (trans. A. Erhat - A. Kadir), İstanbul 2006.
- Hornum 1993, Hornum, M.B., Nemesis, The Roman State and the Games, Leiden.
- Imhoof-Blumer 1890, Imhoof-Blumer, F., Griechische Münzen, Neue Beiträge und Untersuchungen, München.
- Işık 2019, Işık, A., Pers, Helenistik ve Roma İmparatorluk Dönemlerinde Paphlagonia Bölgesinde Kültler, Ankara.
- Journal des Voyages 1826, Journal des Voyages. Decouvertes et Navigations Modernes ou Archives Geographiques du XIX Siècle, Paris.
- Karanastassi 1992, Karanastassi, P., “Nemesis”, LIMC VI, I, 733-770.
- Kılıç 2014, Kılıç, M., “The Cult of Nemeseia and Tyche at Smyrna”, Belleten, LXXVIII/283, 833-854.
- Larson 2007, Larson, J., Ancient Greek Cults, New York and London.
- Manisse 2015, Manisse, P.D., La colonie romaine de Sinope: étude historique et corpus monétaire, (Unpublished Doctoral Dissertation), Dijon Université, Dijon.
- Miles 1989, Miles, M.M., “A Reconstruction of the Temple of Nemesis at Rhamnous”, Hesperia 58/2, 133-249.
- Oyarçin – Girgin 2021, Oyarçin, K. – Girgin, A., “A Roman Provincial Coin Hoard from Sinope”, The Numismatic Chronicle, Vol. 181, 381-403.
- Recueil1, Recueil général des monnaies grecques d’Asie Mineure, Tome Premier, Premier Fascicule: Pont et Paphlagonie, (eds. W.H. Waddington – E. Babelon – T. Reinach), (1904-1912), 1925, Paris.
- Recueil2, Recueil général des monnaies grecques d’Asie Mineure, Tome Premier, Quatriéme Fascicule: Prusa, Prusias, Tius, (eds. W. H. Waddington – E. Babelon – T. Reinach), 1912, Paris.
- Robinson 1906, Robinson, D.M., “Ancient Sinope: Second Part”, The American Journal of Philology, Vol. 27, No. 3, 245-279.
- RPC, Roman Provincial Coinage, https://rpc.ashmus.ox.ac.uk/. Accessed 09 November 2022.
- Sancaktar 2009, Sancaktar, H., Anadolu’daki Roma Koloni Kentleri ve Sikke Tipolojisi, (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi), Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara.
- Sear 1982, Sear, D., Greek Imperial Coins and Their Values: The Local Coinages of the Roman Empire, London.
- SNG Cop, Sylloge Nummorum Graecorum. The Royal Collection of Coins and Medals Danish National Museum, Bosporus – Bithynia, 1944, Copenhagen.
- SNG France 7, Sylloge Nummorum Graecorum. France 7 Département des monnaies, médailles et antiques. Paphlagonie, Pont et Arménie Mineure, (ed. J. Dalaison), Bordeaux.
- SNG Stancomb, Sylloge Nummorum Graecorum. The William Stancomb Collection of Coins of Black Sea Region, vol XI,, Oxford.
- SNG Von Aulock, Sylloge Nummorum Graecorum Deutschland. Sammlung von Aulock, Hefte 1.-3. Pontus, Paphlagonien, Bithynien, Berlin.
- SNG Von Aulock Nachtrӓge I, Sylloge Nummorum Graecorum Deutschland. Sammlung von Aulock, Nachtrӓge I, Pontus, Paphlagonien, Bithynien, Heft 15, Berlin.
- RE, Paulys Realencyclopädie der classischen Altertumswissenschaft, XVI/2, Stuttgart.
- Strabon, Geographika: Antik Anadolu Coğrafyası, Kitap: XII, XII, XIV (trans. A. Pekman), İstanbul, 2015.
- Tekin 2008, Tekin, O., Antik Nümismatik ve Anadolu, İstanbul.
- Umar 2007, Umar, B., Paphlagonia, Bir Tarihsel Coğrafya Araştırma ve Gezi Rehberi, İstanbul.
- Yıldırım 2019, Yıldırım, N., “Antik Dönem’de Ker ve Moiralar: Kader ve Ölüme Hükmeden Tanrıçalar”, International Symposium on Mythology I, Ardahan, 708-722.
- Yıldırım 2020, Yıldırım, N., “Roma Eyalet Sikkeleri Işığında Sinope Kenti Tanrıçaları”, Birinci Uluslararası Sosyal ve Beşeri Bilimler Araştırmaları Sempozyumu (USBBAS), Trabzon 2020, Ankara, 282-306.
- Başlangıç: 2023
- Yayıncı: Ondokuz Mayıs Üniversitesi
Sayıdaki Diğer Makaleler
LAMPSAKOS’UN GEÇ HELLENİSTİK DÖNEM SİKKELERİNE İLİŞKİN YENİ KANITLAR
Paphlagonia Bölgesi Roma Eyalet Sikkeleri Üzerindeki Nemesis Tasvirleri
Parion İskeletleri Üzerine Osteoarkeolojik Bir Çalışma: 2020-2021 Kazı Sezonu
Mustafa Tolga ÇIRAK, Serhan MUCUR, Nurdan Asiye TÜRKSAL
Knidos’tan Bir Grup Pişmiş Toprak Boğa Figürini