1926’dan 2018’e ilkokul/ilköğretim vatandaşlık, demokrasi ve insan hakları eğitimi programlarındaki değişim ve dönüşümler

Bu çalışmada, 1926’dan 2018’e kadar geliştirilen vatandaşlık, demokrasi ve insan hakları eğitimi programları derinlemesine incelenmiş, bu süreçte programlarda ortaya çıkan değişim, dönüşüm ve gelişmelerin belirlenmesi amaçlanmıştır. Doküman incelemesine dayalı nitel bir çalışma olan bu araştırma kapsamında 1926 ve 1936 yurt bilgisi programı, 1948 yurttaşlık bilgisi programı, 1968 sosyal bilgiler dersi içinde yer alan yurttaşlık bilgisi programı, 1998 ilköğretim vatandaşlık ve insan hakları eğitimi programı ve 2010 vatandaşlık ve demokrasi eğitimi programı ile 2015 ve 2018 insan hakları yurttaşlık ve demokrasi dersi öğretim programları incelenmiştir. Veriler doküman incelemesi tekniği kullanılarak toplanmış, tümevarımsal içerik analizi ile çözümlenmiştir. Araştırma sonunda, Cumhuriyet’in ilan edildiği ilk yıllarda vatandaşların devlete karşı görev ve sorumluluklarına ağırlık verildiği, vatan ve millet sevgisi üzerinde durulduğu görülmüştür. Bireylerin yeni kurulan devlete uyum sağlamaları ve devletin ilkelerini benimsemeleri hedeflenmiştir. 2000’li yılların başında Avrupa Birliği’ne katılım sürecindeki siyasi şartları yerine getirmek amacıyla demokrasi ile insan hak ve özgürlüklerine ilişkin yapılan düzenlemelerin programlara yansıdığı belirlenmiştir.

Changes and transformations in the curricula of elementary education citizenship, democracy and human rights from 1926 to 2018

In this study, the curricula of citizenship, democracy and human rights developed from 1926 to 2018 were examined in depth with the aim of determining changes, transformations and developments. As a qualitative study based on document analysis, the curricula were chronologically named as the 1926 and 1936 Homeland Knowledge Curriculum, the 1948 Citizenship Knowledge Curriculum, Citizenship Knowledge Curriculum embedded in the 1968 Social Studies Curriculum, the 1998 Citizenship and Human Rights Curriculum, the 2010 Citizenship and Democracy Curriculum and the 2015 and 2018 Human Rights Citizenship and Democracy Curricula. The data were collected using the document analysis technique and analysed with an inductive content analysis. As a result of the study, it was found that in the first years of the proclamation of the Republic, the duties and responsibilities of the citizens towards the state were emphasized and the love of the country and the nation was brought to the fore. It was aimed for individuals to adapt to the newly established state and to adopt the principles of the state. It was determined that in the early 2000s, the regulations made in relation to democracy and human rights and freedoms to fulfil the political conditions in the accession process to the European Union were reflected in the curricula.

PDF

___

Akay, C. (2015). Öğrenmeyi etkileyen temel faktörler ve genel öğrenme-öğretme ilkeleri. In. Ed. T. Yanpar Yelken & C. Akay (Eds), Öğretim ilke ve yöntemleri (s. 43-76). Ankara: Anı Yayıncılık.
Akpınar, B. & Aydın, K. (2010). Eğitimde değişim ve öğretmenlerin değişim algıları. Eğitim ve Bilim, 32 (144), 71-80.
Akşin, S. (1996). Ana çizgileriyle Türkiye’nin yakın tarihi 1789–1980 (2. Baskı). Ankara: İmaj Yayıncılık.
Althusser, L. (2017). İdeoloji ve devletin ideolojik aygıtları. (Çev. A. Tümertekin). İstanbul: İthaki Yayınları.
Altunya, N. (2003). Vatandaşlık bilgisi. Ankara: Nobel Yayınları.
Aslan, E. (2019). İmparatorluk’tan Cumhuriyet’e geçişte benlik algısının dönüşümü: 1924 ilk mektepler müfredat programında vatandaşlık eğitimi. Elementary Education Online, 18 (4), 1984-2004.
Aslan, S. & Aybek, B. (2018). Sınıf öğretmenlerinin ilkokul 4. sınıf insan hakları, yurttaşlık ve demokrasi dersi öğretim programına yönelik görüşlerinin incelenmesi. Gazi University Journal of Gazi Educational Faculty (GUJGEF), 38 (1), 233-262.
Aykaç, N. (2018). Öğretim ilke ve yöntemleri. Ankara: Pegem Akademi Yayıncılık.
Aykaç, N. (2007). İlköğretim programında yer alan etkinliklerin öğretmen görüşleri doğrultusunda değerlendirilmesi. Ahi Evran University Journal of Kırşehir Education Faculty, 8 (2), 19–35.
Aykaç, N. & Ulubey, Ö. (2012). Öğretmen adaylarının ilköğretim programının uygulanma düzeyine ilişkin görüşleri. Journal of Faculty of Educational Sciences, 45 (1), 63-82.
Banks, J. A. (2004). Democratic citizenship education inmulticultural societies. In J. A. Banks (Ed.) Diversity and citizenship education: Global perspectives (pp. 3-15) San Francisco: Jossey-Bass Publishers.
Başgöz, İ. (2005). Türkiye'nin eğitim çıkmazı ve Atatürk. İstanbul: Pan Yayınları. Benge, D. E. (2006). Latina/o students' knowledge about American citizenship and their perceptions about citizenship, citizenship education, and relevant socio-cultural factors. Unpublished doctorate dissertation, The University of North Carolina, USA.
Büyükalan-Filiz, S. & Sel, B. (2018). İnsan hakları, yurttaşlık ve demokrasi ders kitabında yer alan değerlerin incelenmesi. Asian Journal of Instruction, 6 (2), 1-17.
Cicioğlu, H. (1983). Türkiye Cumhuriyetinde ilk ve orta öğretim (Tarihi gelişimi). Ankara: A.Ü. Dil ve TarihCoğrafya Fakültesi Yayınları, 334.
Creswell, J. W. & Miller, D. L. (2000). Determining validity in qualitative inquiry. Theory Into Practice, 39 (3), 124-130.
Demirel, Ö. (2017). Öğretim ilke ve yöntemleri öğretme sanatı. Ankara: Pegem Akademi Yayıncılık.
Dunlop, J. C. & Grabinger, R. S. (1996). Rich Evironment For The Active Learning in The Higher Education. In B. G. Wilson (Ed.). Constructing learning environmets: case study in ınstruction design (pp.65-82). Englewood Cliffs, N.J: Educational Technology Publications ERI (Education Reform Initiative). (2005). Yeni öğretim programlarını inceleme ve değerlendirme raporu. Retrieved June 20, 2019, from ilkögretimonline.org.tr/vol5say1/yenimufredat_raporu%5B1%5D.pdf
Ersoy, A. F. (2016). Vatandaşlık ve demokrasi eğitimi dersine ilişkin sosyal bilgiler öğretmenleri ve öğrencilerinin algısı. Inonu University Journal of the Faculty of Education, 17 (3), 67-83.
Dağ, N. (2012). Vatandaşlığın niteliksel dönüşümü ve vatandaşlık eğitimi üzerine bir betimleme çalışması.
Eskisehir Osmangazi University Journal of Social Sciences, 13 (1), 105-118. Dewey, J. (1996). Demokrasi ve eğitim (Çev. M. S. Otaran). İstanbul: Başarı ve Kültür Yayınları Dizisi.
Doğanay, A. & Sarı, M. (2004). İlköğretim ikinci kademe öğrencilerine temel demokratik değerlerin kazandırılma düzeyi ve bu değerlerin kazandırılması sürecinde açık ve örtük programın etkilerinin karşılaştırılması. Kuram ve Uygulamada Eğitim Yönetimi, 39 (39), 356-383.
Durkheim, E. (2006). Toplumsal işbölümü (Çev. Ö. Ozankaya). İstanbul: Cem Yayınevi.
Erdoğan, M. (1992). Liberal toplum ve liberal siyaset -Türkiye’de demokrasiye geçişin deneyimi (1945– 1950). Ankara: Siyasal Kitapevi.
Gözütok, F. D. (2017). Öğretim ilke ve yöntemleri. Ankara: Ankara: Pegem Akademi Yayıncılık.
Gözütok, F. D., Akgün Ö. E. & Karacaoğlu Ö. C. (2005). İlköğretim programlarının öğretmen yeterlikleri açısından değerlendirilmesi. Eğitimde yansımalar: Yeni İlköğretim Programlarını Değerlendirme Sempozyumu (s. 17-40.). Ankara: Sim Matbaası.
Gülmez, M. (2001). İnsan hakları ve demokrasi eğitimi (2. Baskı). Ankara: TODAİ Yayınları.
Gündoğdu, K. (2004). A case study on democracy and human rights education in an elementary school.
Unpublished doctorate dissertation, Orta Doğu Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara.
Gündoğdu, K. & Yıldırım, A. (2010). Voices of home and school on democracy and human rights education at the primary level: a case study. Asia Pacific Education Review, 11 (4), 525-532.
Gürkan, B. & Doğanay, A. (2020). Factors affecting citizenship education according to perceptions and experiences of secondary-school teachers. Turkish Journal of Education, 9 (2), 106-133.
Güven, M. (2011). Okulöncesinde demokrasi eğitimi ve çocuk haklarında eğitim ortamları. In H. Deveci (Ed.). Okul öncesinde demokrasi eğitimi ve çocuk hakları (s. 93-118). Eskişehir: Anadolu Üniversitesi Yayınları.
Güven, M., Çam, B. & Sever, D. (2013). Demokrasi eğitimi ve okul meclisleri projesi uygulamalarının ve kazanımlarının değerlendirilmesi. Electronic Journal of Social Sciences, 12 (46), 1-23.
Hablemitoğlu, S. & Özmete, E. (2012). Etkili vatandaşlık eğitimi için bir öneri. Journal of Ankara Health Sciences, 1 (3), 39–54.
Haçat, S. O. & Demir, F. B. (2017). İlkokul dördüncü sınıf öğrencilerinin insan hakları, yurttaşlık ve demokrasi dersine ilişkin görüşleri. Turkish Scientific Researrch Journal 2 (1), 1-17.
Harms-Logan, H. (2009). Conceptions of citizenship education in preservice elementary social studies education. Unpublished doctorate dissertation, University of Kansas, USA.
Hébert, Y. & Sears, A. (2001). Citizenship education. Canadian Education Association. Retrieved April 26, 2018, from http://www.cea-ace.ca/res.cfm?subsection=rep.
Hesapçıoğlu, M. (2011). Öğretim ilke ve yöntemleri: Eğitim programları ve öğretim. Ankara: Nobel Yayıncılık.
Izgar, G. (2017). İnsan hakları, yurttaşlık ve demokrasi ders kitabının yapılandırmacı yaklaşım açısından analizi. İlköğretim Online, 16 (2), 584-600.
Jett, T. D. (2013). Teacher perceptions of global citizenship education in a southern elementary public school: Implications for curriculum and pedagogy. Unpublished master’s thesis, University of South Carolina, USA.
Kalaycı, N. (2000). 1968 sonrası gelişmeler. In A. Tazebay (Ed.). İlköğretim programları ve gelişmeler program geliştirme ilke ve teknikleri açısından değerlendirilmesi (s. 127-175). Ankara. Nobel Yayıncılık.
Kalaycı, N., & Hayırsever, F. (2014). Toplumsal cinsiyet eşitliği bağlamında vatandaşlık ve demokrasi eğitimi ders kitabına yönelik bir inceleme ve bu konuya ilişkin öğrenci algılarının belirlenmesi. Educational Administration: Theory and Practice, 14 (3), 1065-1072.
Kapani, M. (2011). İnsan haklarının uluslararası boyutları (4. Baskı). İstanbul: Bilgi Yayınevi.
Kaplan, İ. (1999). Türkiye'de milli eğitim ideolojisi. İstanbul: İletişim Yayınları.
Karaman-Kepenekçi, Y. (2008). Eğitimciler için insan hakları ve vatandaşlık. Ankara: Ekinoks Yayınları.
Karpat, K. H. (1996). Türk demokrasi tarihi-sosyal, ekonomik, kültürel temeller. İstanbul: AFA Yayınları.
Kartal, C. B. (2003). Türk siyasal hayatında beyaz ihtilal: 1950 seçimleri. Journal of Atatürk, 3 (4), 265- 280.
Kayıkçı, K. & Sabancı, A. (2009). Yeni ilköğretim programlarının değerlendirilmesi. Journal of National Education, 181, 240–252.
Kerr, D. (1999). Citizenship education: An international comparison. (International Review of Curriculum and Assessment Frameworks Paper 4). London: Qualifications and Curriculum Authority. Retrieved March 31, 2014, from http://www.larc-research.org.uk/research/centre-for-information-andreviews.
Kondu, Z. & Sakar, T. (2013). Vatandaşlık ve demokrasi eğitimi dersi niçin verilir? Mehmet Akif Ersoy University Journal of The Institute of Educational Sciences, 2 (3), 49-60.
Kyngäs H. (2020) Inductive Content Analysis. In Kyngäs H., Mikkonen K., Kääriäinen M. (eds) The Application of Content Analysis in Nursing Science Research. Springer, Cham. https://doi.org/10.1007/978-3-030-30199-6_2.
Lincoln, Y. S. & Guba, G. (1985). Naturalistic inquiry. California: Sage Publication.
Meriam, S. B. (2009). Oualitative research: A guide to desing and implementation. San Francisco, CA: Jossey-Bass.
MoNE, (Ministry of National Education) (1930). 1926 ilkmektep müfredat programı. İstanbul: Devlet Matbaası.
MoNE (1936). 1936 İlkokul programı. İstanbul: Milli Eğitim Basımevi.
MoNE (1957). 1948 İlkokul programı. İstanbul: Milli Eğitim Basımevi.
MoNE (1968). 1968 İlkokul programı. İstanbul: Milli Eğitim Basımevi.
MoNE (2003). Türkiye’de ilköğretim (Dünü, bugünü, yarını). İstanbul: Milli Eğitim Basımevi.
MoNE (2010) İlköğretim vatandaşlık ve demokrasi eğitimi dersi öğretim programı. Retrieved May 4, 2019. from http://ttkb.meb.gov.tr/program.aspx?tur=ilkogretim&lisetur=&ders=&sira=&sinif=&sayfa=3,
MoNE. (2015). İnsan hakları, yurttaşlık ve demokrasi dersi öğretim programı. Retrieved June 4, 2016, from http://mufredat.meb.gov.tr/Programlar.aspx.
MoNE. (2018). İnsan hakları, yurttaşlık ve demokrasi dersi öğretim programı. Retrieved May 4, 2019, from http://mufredat.meb.gov.tr/Programlar.aspx.
Merey, Z., Karatekin, K. & Kuş, Z. (2012). İlköğretimde vatandaşlık eğitimi: Karşılaştırmalı kuramsal bir çalışma. Gazi University Journal of Gazi Educational Faculty, 32 (3), 795-821.
Miser, R. (1991). Demokrasi eğitimi. Journal of Faculty of Educational Sciences, 24 (1), 49-54.
Molina-Giron, L. A. (2012). Educating good citizens: A case study of citizenship education in four multicultural high school classrooms in Ontario. Unpublished doctorate dissertation, University of Ottawa, Canada.
Okutan, M. (2010). Türk Eğitim Sistemi’nde demokrasi eğitimi. Uluslararası İnsan Bilimleri Dergisi, 7 (1), 938-946.
Özbek, R. (2017). Vatandaşlık ve insan hakları eğitimi ders amaçlarının gerçekleşme düzeyi. Inonu University Journal of the Faculty of Education, 18 (1), 359-371.
Özpolat, A., Sezer, F., İşgör, İ. & Sezer, M. (2007). Sınıf öğretmenlerinin yeni ilköğretim programlarına ilişkin görüşlerinin incelenmesi. Journal of National Education, 174, 206–212.
Prime Ministry General Secretariat of the European Union (2007). Türkiye’de siyasi reform: Uyum paketleri ve güncel gelişmeler. Retrieved July 22, 2002, from https://www.ab.gov.tr/files/pub/tsr.pdf.
Rasmussen, M. L. (2012). The human rights education toolbox: A practitioner’s guide to planning and managing human rights education. Copenhagen: The Danish Institute for Human Rights. Retrieved April 22, 2013, from.http://www.humanrights.dk/files/media/dokumenter/udgivelser/hre_eng.pdf.
Sen, A. (2020). Three evils of citizenship education in Turkey: Ethno-religious nationalism, statism and neoliberalism. Critical Studies in Education, 1-16, Retrieved April 22, 2020 from https://doi.org/10.1080/17508487.2020.1761849.
Şeker, M. (2013). 8. sınıf vatandaşlık ve demokrasi eğitimi ders kitaplarının öğrenme stilleri açısından incelenmesi. International Journal of Turkish Education Sciences, 1 (1), 51-62.
Şimşek, U., Küçük, B. & Topkaya, Y. (2012). Cumhuriyet dönemi eğitim politikalarının ideolojik temelleri. Electronic Turkish Studies, 7 (4), 2809-2823.
Şiraz, F. & Bay, E. (2020). Vatandaşlık eğitimi bağlamında 1998, 2005 ve 2018 sosyal bilgiler öğretim programları genel hedeflerin analizi. Anatolian Turk Education Journal, 2 (1), 1-18.
Tarman, B. & Kuran, B. (2014). Vatandaşlık ve demokrasi eğitimi dersindeki değerlerin öğrenilme düzeyleri ile çevre ilişkisi hakkında öğretmen görüşleri. Gazi University Journal of Gazi Educational Faculty, 34 (2), 293-319.
Taşpınar, M. (2017). Kuramdan uygulamaya öğretim ilke ve yöntemleri. Ankara: Pegem Akademi Yayıncılık.
Tezcan, M. (2011). Atatürk ve eğitim bilimleri (3. Baskı). Ankara: Anı Yayıncılık. Tooth, J. (2008). Reflections of citizenship and citizenship education in manitoba civics textbooks, 1911- 2007: An exploratory study. Unpublished doctorate dissertation, University of Manitoba, Canada.
Toprak, E. & Demir, S. B. (2017). İlkokul 4. sınıf insan hakları, yurttaşlık ve demokrasi dersinde yaşanan sorunların sınıf öğretmenleri tarafından değerlendirilmesi. Bolu Abant Izzet Baysal University Journal Education Faculty, 17 (4), 2160-2179.
Toraman, Ç. & Gözütok, F. D. (2014). İlköğretim 8. sınıf vatandaşlık ve demokrasi eğitimi ders programının (2010) değerlendirilmesi. Elementary Education Online, 13 (3), 954‐979.
Tozlu, N. (2003). İnsandan devlete eğitim. Ankara: Yeni Türkiye Yayınları. Uğurlu, C. T. (2011). Avrupa Birliği ülkelerinde ve Türkiye'de vatandaşlık eğitimi. Electronic Journal of Social Sciences, 10 (37), 153-169.
Ulubey, Ö. & Gözütok, F. D. (2015). Yaratıcı drama ve diğer etkileşimli öğretim yöntemleri ile geleceğin vatandaşlık, demokrasi ve insan hakları eğitimi. Education and Science, 40 (182), 87-109.
Ulubey, Ö. (2008). Toplumsal dayanışmanın sağlanmasında eğitimin işlevi: Emile Durkheim ve Ziya Gökalp’in görüşlerinin karşılaştırmalı olarak incelenmesi. Unpublished master’s thesis, Muğla Sıtkı Koçman Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Muğla.
UNESCO, (2012). World programme for human rightsv education. Paris: UNESCO. Retrieved August 4, 2020, from www.ohchr.org/Documents/Publications/WPHRE_Phase_2_en.pdf. adresinden 12 Mayıs 2013.
Uyangör, N. (2007). İlköğretim 7. sınıf vatandaşlık ve insan hakları eğitimi programının değerlendirilmesi.
Balıkesir University The Journal of Social Sciences Institute, 11 (20), 68-95. Üstel, F. (2016). Makbul vatandaşın peşinde: II. Meşrutiyet'ten bugüne vatandaşlık eğitimi. İstanbul: İletişim Yayınları.
Üstündağ, T. (1997). Vatandaşlık ve insan hakları eğitimi dersinin öğretiminde yaratıcı dramanın erişiye ve derse yönelik öğrenci tutumlarına etkisi. Hacettepe University Journal of Education, 13, 89-94.
Yıldırım, A. & Şimşek H. (2013). Sosyal bilimlerde nitel araştırma yöntemleri (9. Baskı). Ankara: Seçkin Yayıncılık.