TÜRK EDEBİYATINDA POZİTİVİZM ve H. TAİNE TESİRİ ÜZERİNE BİR İNCELEME

Türk toplumunun batıya yönelmesi uzun tarihsel bir süreci içine alır. Yenilikler önce askeri alanda meydana gelir. Sonra da sosyo - kültürel alanlarda görülmeye başlar. Yeni düşünce akımları edebiyatımıza girer. Aynı zamanda ilk filozoflarımız olan edebiyatçılarımız tarafından bu düşünce akımları geliştirilir. Edebiyatçılarımız bizim ilk filozoflarımız, sosyolog ve psikologlarımız hüviyetindedirler. Tanzimat olarak adlandırdığımız Edebiyat-ı Cedide döneminde başlayan batılılaşma cereyanı ise daha sonraki dönemlerde de artarak devam eder. Türk edebiyatı, Tanzimat döneminin özellikle ilk yıllarından itibaren pozitivist düşüncenin yanında yer alacaktır. Mustafa Reşit Paşa’nın Auguste Comte’a cevabını bir mektup şeklinde değil özellikle eğitim alanında ve diğer kurum ve kuruluşlarda gerçekleştirilen yeniliklerde aramak gereklidir. 19. Yüzyılın özellikle ikinci yarısından sonra hakikati ilmin verilerinde arayan bir nesil vardır. Bu nesil, ruhu ilimle beslenen yeni bir nesildir. Auguste Comte’un ortaya koyduğu pozitivizmin edebi açıdan en önemli temsilcisi Hippolyte Taine’dir. Türk edebiyatında özellikle 19. Yüzyılın ikinci yarısından 20. Yüzyılın başlarına kadar Taine’in nazariyesi ve edebiyat anlayışı etkilidir. Bu etkinin 20. Yüzyılın ikinci yarısında da azalarak devam ettiğini söylemek mümkündür. Bu makalede topluma dönük eleştiri metodundan yararlanılmıştır.

Anahtar Kelimeler:

Türk Edebiyatı, Türk Toplumu, Pozitivizm, H. Taine, A. Comte

PDF

___

Kaynakça:
Ahmet Şuayb, (1329). “ Taine ve Asârı Kable’ş- Şürû”, Hayat ve Kitaplar, Matbaa-i Hukûkiye.Ali Canip, (1327 / 1911). “Garp Mektebinin Amilleri”, Genç Kalemler, C.2, S.2.Ali Canip, (1327 /1911). “Milli Lisan ve Milli Edebiyat”, Genç Kalemler, C.2, S.3.Direk, Zeynep, (2013). "Türkiye'de Felsefenin Kuruluşu”, Sosyal Bilimleri Yeniden Düşünmek, İstanbul: Metis Yayınları.Ercilasun, Bilge, (1981). Servet-i Fünûn’da Edebî Tenkit, Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları. Ercilasun, Bilge, (1995). İkinci Meşrutiyet Devrinde Tenkit, 1. Türkçü Tenkit, Ankara.Hüseyin Cahit, (1315). Sabah, 10 Mayıs.Hüseyin Cahit, (1314), “Hikmet-i Bedayie Dâir – 2 - Hikmet-i Bedayi - Hüsn”, Servet-i Fünûn, n.371. Hüseyin Cahit, (1314). “Hikmet- i Bedayie Dâir -3- Hikmet- i Bedayi - Hüsn”, Servet-i Fünûn, n.372.Hüseyin Cahit, (1316). “Hayat- ı Matbuat – I”, Sabah. Hüseyin Cahit, (1314). “Hikmet- i Bedayie Dâir - Hüsn”, Servet-i Fünûn.Hüseyin Cahit, (1316 ). “Musahabe - i Edebiye- Edebiyat ve Ahval-i İklimiye”, Servet-i Fünûn, n.519.Işın, Ekrem, (1985). “Osmanlı Modernleşmesi ve Pozitivizm”, Tanzimattan Cumhuriyete Türkiye Ansiklopedisi, İletişim Yayınları, C.2, s.352-362.İstanbul Mekteb-i Sultanîsi Ders Programı, (1328 / 1912) Matbaa-yı Âmire, İstanbul. Kaplan, Mehmet (1998). “Beşir Fuad’a Dair”, Edebiyatımızın İçinden, İstanbul. Karaca, Nuray, (2008). Pozitivizmin Erken Cumhuriyet Dönemine Etkisi, Ankara. Korlaelçi, Murtaza, (2014). Pozitivizmin Türkiye’ye Girişi, Ankara. Köprülüzade Mehmet Fuat, (1327/1911). “Edebiyat-ı Milliye”, Servet-i Fünûn, C.41, S.1041. Köprülüzade Mehmet Fuat, (1924). “Millî Edebiyat”, Bugünkü Edebiyat, İstanbul: İkbâl Kütüphanesi. Mehmet Rauf, (1317). “Şu Tenkit Meselesine Dair”, Servet-i Fünûn Mecmuası, C.21, S.531.Mehmet Rauf, (1317). “Hayat ve Kitaplar”, Servet-i Fünûn, C.21, n.533. Mehmet Rauf, (1314). “Tekâmül – Tenkid”, Servet-i Fünûn, 9 Temmuz. Nabizâde Nazım,(1303/1887). “Elektirikiyyetin Sevdaya Tatbiki”, Manzara, n. 1.Okay, Orhan, (2010). Batılılaşma Devri Fikir Hayatı Üzerine Bir Deneme, Pozitivizm ve Materyalizm, İstanbul: Dergâh Yayınları.Perin, Cevdet, (1946). Tanzimat Edebiyatı’nda Fransız Tesiri, İstanbul: İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Yayınları.Reşat Nuri, (1334 /1918). “Zamanın Ruhu ve Tiyatro- 1, Zaman Gazetesi, S.221, 16 Teşrin-i sâni.Şahabettin Süleyman, (1329 -1913). Tenkidât-ı Edebiye-1: Namık Kemal - Kara Bela Münasebetiyle, İstanbul: Cihan Matbaası.Şahabettin Süleyman, (1329- 1913). Tenkidât-ı Edebiye-2: Abdülhak Hamit Hayatı ve Sanatkâr, İstanbul: Cihan Matbaası. Ülken, Hilmi Ziya, (1963). “Türkiye’nin Modernleşmesi ve Bu Hareketin Öncüleri Olan Türk Düşünürleri”, Ankara: AÜİFD, S.27-30, C. XI.