MOLLA HÂDÎ SEBZEVÂRÎ’NİN ONTOLOJİSİNDE MODALİTE

Aristoteles’ten itibaren önermelerin kipliği meselesi hem felsefenin hem de mantığın konulardan biri olagelmiştir. İslam filozofları konu ile yüklem arasındaki ilişkinin işaret ettiği şeyin mahiyetine göre varlığı, zorunlu mümkün ve imkânsız şeklinde üç modaliteye ayırmışlardır. Önermedeki yargı, konunun dış dünyadaki gerçek fertlerine karşılık geliyorsa bu üç varoluş biçiminden her biri önermenin “maddesi” olarak isimlendirilmiştir. Şayet yargı konunun zihindeki formuna karşılık geliyorsa o zaman da bu üç mantıksal konum “kip” olarak ifade edilmiştir. Aşkın Felsefe ekolunün 19. yüzyıldaki önemli temsilcilerinden biri olan Molla Hâdî Sebzevârî, üç varlık modalitesinin zihnin zorunlu bir soyutlaması olduğunu belirtir. Modalitelerin dış dünyada ontolojik gerçekliklerinin bulunmadığını söyler. O’na göre modaliteler yalnızca kavramsal gerçekliğe sahiptir. Modalitelerin ontolojik gerçekliğini kabul edenleri eleştirerek onların bu konudaki görüşlerini çürütmeye çalışır. Sebzevârî kipler için “bi’z-zât”, “bi’l-ğayr” ve “bi’l-kıyas” şeklinde üç farklı konuma değinir. Genel anlamda varlığı, ‘bağ’, ‘bağsal’ ve ‘nefsî’ varlık olmak üzere üçe ayırır. Mutlak anlamda varlığı ise ‘kendi özünde’ ve ‘kendi özünde olmayan varlık” şeklinde ikiye ayırır.

The Modality in Ontology of Mulla Hadi Sabzawari

Since Aristotle, the question of the modality of propositions has been one of the subjects of both philosophy and logic. Islamic philosophers have divided the existence into three modalities, necessary, possible and impossible, according to the nature of what the relationship between the subject and predicate implies. If the judgment in the proposition corresponds to the real members of the subject in the external world, each of these three forms of existence is called the “substance” of the proposition. Only if the judgment corresponds to the mental form of the subject, then these three logical positions are expressed as "mode".Mulla Hadi Sabzawari, one of the most important figures of the transcendent philosophy school in the 19th century, states that the three asset modalities are a necessary abstraction of the mind. He says that modalities don't have ontological realities in the external world. According to him, modalities have only conceptual reality. He tries to refute their views on this issue by criticizing those who accept the ontological reality of modalities. Sabzawari emphasizes that there are three different forms of relationship for each of the modes: “by itself”, “by something”, and “by relation”. He divides the general existence into three groups as copulative, inhering and self-subsistent existence”. He divides the absolute existence into two as in-itself” and " existence not-in-itself.”

PDF

___

Âmulî, Âyatullah Hasan Zâde, Şerhu Manzume Kısmu’l-Hikme (Gureru'l-feraid ve Şerhuha) Thk. Mesud Talibi. Beyrut: Müessesetü’l Tarihu’l Arabi, 2011.
Aristoteles. Organon-II (Önerme), Çev. H. Ragıp Atademir. İstanbul: MEB Yayınları. 1996.
Bingöl, Abdulkuddüs. Gelenbevi'nin Mantık Anlayışı. İstanbul: MEB. Yayınları, 1993.
Bolay, M. Naci. Fârâbî ve İbni Sina’da Kavram Anlayışı. İstanbul: MEB Yayınları, 1990.
Emiroğlu, İbrahim. Klasîk Mantığa Giriş. Ankara: Elis Yayınları, 2011.
Hayderî, Seyyid Kemal. Durûs fi’l-Hikmeti’l-Müteâliye. Kum: Daru Ferakat, 2005.
İbn Sina, el-İşârât ve’t-tenbîhât (ma’a şerhi Nasîriddin et-Tûsî). Thk. Süleyman Dünya, Mısır: Daru’I- Maarif, 1968.
İbn Sinâ. İşaretler ve Tembihler. Çev. Ali Durusoy, Muhittin Macit, Ekrem Demirli. İstanbul: Litera Yayıncılık, 2005.
Kaya, M.Cüneyt. Varlık ve İmkân Aristoteles’ten İbn Sînâ’ya İmkânın Tarihi. İstanbul: Klasik Yayınları, 2011.
Molla Sadrâ, el-Hikmetü'l-müte’âliye fi'l-Esfâri'l-aklîyyeti'l-erbaa. Beyrut: Dâru İhyâi’tTurâs, 1981.
Mutahharî, Murtaza. Durûs fi’l-Felsefeti’l-İslamiyye. Çev. Abdul Cebbâr er-Rufâî. Bağdât: Matbaatul Kalem, 2008.
Mutahharî, Murtaza. Felsefe Dersleri 1, çev. Ahmet Çelik, İstanbul:İnsan Yayınları, ts.
Öner, Necati. Klasik Mantık. Ankara: Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Yayınları, 1986.
Rufâî, Abdulcebbâr. Mebâdiü’l-felsefeti’l-İslamiyye. Bağdat: Matbaatu Kalem, 2007.
Sabzavarı, Mulla Hadi. The Metaphysıcs of Sabzavarı. Trans. Mehdı Mohaghegh and Toshıhıko Izutsu. Tehran: Tehran University Press, 1991.
Sebzevârî, Molla Hadi. Şerhu Manzume (Ğureru'l-feraid fi fenni’l-hikme), Thk. Fâdıl Hüseynî el-Meylânî. Kum: Menşûrâtu Zevil Kurbâ, 2008.
Tûsî, Nasîrüddin. Şerhu’l-İşârât ve’t-Tenbîhât. Kum: Neşru’l-Belâğe, 1996.
Türker Küyel, Mübahat. “Farabî’nin “ Peri Hermeneias Muhtasarı” Ankara: Atatürk Kültür Merkezi Yayını, Fârâbî Külliyatı 33/3, 1990.