Hanefî Hukukunda Hukukî Düzenlemelere Etkisi Bakımından Mebî‘-Semen Ayrımı

Hanefi hukuk literatürünün satım akdiyle ilgili kısımları incelendiğinde, mebî‘-semen ayrımına meşruiyet ölçütü olarak özel bir önem atfedildiği görülmektedir. Bu sebeple söz konusu ayrım, satım akdinin hukukî varlık ve geçerliliğinden sonuçlarına kadar hemen her hususla ilişkilendirilmektedir. Mebî‘-semen ayrımına göre şekillenen hukukî düzenlemelerden bazıları ön plana çıkmaktadır ki bunlardan ilki, mebî‘in, akit esnasında satıcının mülkiyetinde teslime elverişli bir biçimde hazır bulunmasının, akdin hukukî varlığı bakımından zorunlu olmasına karşılık aynı durumun semen bakımından zorunlu olmamasıdır. İkincisi, satıcının semen üzerindeki mülkiyetinin akitle birlikte istikrar bulmasına karşılık müşterinin mebî‘ üzerindeki mülkiyetinin ancak kabz ile istikrar bulmasıdır. Üçüncüsü, kabzdan önce satıcının semen üzerinde tasarrufta bulunmasının hukuken meşru olmasına karşılık müşterinin mebî‘ üzerinde tasarrufta bulunmasının meşru olmamasıdır. Sözü edilen hukukî düzenleme farklılıklarının açığa çıkmasında iki temel gerekçe bulunmaktadır. Bunlardan ilki, Hanefî hukukunda mebî‘in, akdin varlığının kendi varlığına bağlı olduğu unsur (şart); semenin de akdin sonucu (hükmü) olarak görülmesidir. İkincisi ise terminolojik içerikleri bakımından mebî‘in aynla semenin de deynle özdeşleştirilmesidir.

Anahtar Kelimeler:

İslam Hukuku, Hanefî Hukuku, Mebî‘, Semen, ʿAyn-Deyn Ayrımı

In Ḥanafī Law Distinction Between Mabī’ and Thaman in terms of Its Effect on Legal Arrangements

When the parts of the Ḥanafī law literature related to the contract of sale are examined, it is seen that a special importance is attributed to the distinction between mabī’ (purchased/sold item) and thaman (purchase/sale price) as a criterion of legitimacy. For this reason, this distinction is associated with almost every issue from the legal existence and validity of the contract of sale to its results. Some of the legal arrangements which are shaped according to the mabī-thaman distinction come into prominence. The first of these is that while the mabī’s being present in the property of the seller at the time of the contract in a manner suitable for delivery is obligation in terms of the legal existence of the contract, there is no such an obligation for thaman. The second is that while the seller's ownership of the thaman becomes definite with the contract, the customer's ownership of the mabī’ becomes definite only with qabḍ (taking possession). The third is that while the legal transaction of the seller on the thaman is legitimate before the qabḍ, the legal transaction of the customer on the mabī’ is not legitimate. These differences are mainly dependent on two reasons. The former is that while the mabī’ is seen as the sharṭ (condition) which the existence of the contract depends on its existence, the thaman is seen as the result of the contract in Ḥanafī law. The latter is the identification of mabī’ with ʿayn and thaman with dayn in terms of their terminological contents.

Keywords:

Islamic Law, Ḥanafī law, Mabī’, Thaman, ʿAyn-Dayn Distinction,

PDF

___

Abdülazîz el-Buhârî, Alâuddîn b. Ahmed b. Muhammed. Keşfü’l-esrâr an usûli Fahri’l-İslâm el-Pezdevî. 4 Cilt. 2. Baskı. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-Ilmiyye, 2009.
Apaydın, H. Yunus, “Kabz”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 24/45-49. İstanbul: TDV Yayınları, 2001.
Aybakan, Bilal. “Mebî‘”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 28/212-214. Ankara: TDV Yayınları, 2003.
Aybakan, Bilal. “Trampa‘”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 41/305-306. İstanbul: TDV Yayınları, 2012.
Aydın, M. Akif. “Deyn‘”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 9/266-268. İstanbul: TDV Yayınları, 1994. Aynî, Ebû Muhammed Bedrüddîn Mahmûd b. Ahmed b. Mûsâ b. Ahmed. el-Binâye fî şerḥi’l-hidâye. 12 Cilt. Beyrut: Dâru’l-fikr, 1990.
Bâbertî, Ekmelüddîn Muhammed b. Mahmûd b. Ahmed er-Rûmî el-Mısrî. “el-Inâye Şerhu’l-Hidâye”. Fethu’l-Kadîr. İbnü’l-Hümâm. 10 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-Ilmiyye, 2003.
Bilmen, Ömer Nasuhi. Hukukı İslâmiyye ve Istılahatı Fıkhiyye Kamusu. 8 Cilt. İstanbul: Bilmen Yayınevi, ts. Debûsî, Ebû Zeyd Ubeydullâh b. Umer b. Îsâ. Takvîmü’l-edille fî usûli’l-fıkh, 3. Baskı, Thk. Halîl Muhyiddîn el-Meys. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-Ilmiyye, 2016.
Gözübenli, Beşir. “Semen”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 36/465-467. İstanbul: TDV Yayınları, 2009. Haddâd, Ebû Bekr Alî b. Muhammed. el-Cevheratü’n-neyyira şerhu muhtasari’l-Kudûrî fî furûı’l-hanefiyye. 2 Cilt. Thk. İlyas Kaplan. Beyrut: Dâru’l-kütübi’l-ılmiyye, 2006.
Haskefî, Muhammed b. Alî b. Abdirrahmân b. Muhammed. ed-Durru’l-muhtâr şerhu tenvîri’l-ebsâr. Thk. Abdulmun’ım Halîl İbrâhîm. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-Ilmiyye, 1423/2002.
İbn Âbidîn, Muhammed Emîn b. Ömer b. Abdilazîz. Reddü’l-muhtâr ale’d-Durri’l-muhtâr. 10 Cilt. Thk. Âdil Ahmed Abdulmevcûd-Alî Muhammed Muavvıd. Riyad: Dâru Âlemi’l-Kütüb, 1423/2003.
İbn Kudâme, Muvaffakuddîn Abdullâh b. Ahmed b. Muhammed el-Makdisî. el-Muğnî. 15 Cilt. Thk. Abdullâh b. Abdilmuhsin et-Türkî - Abdulfettâh Muhammed el-Hulv. Riyad: Dâru Âlemi’l-Kütüb, 1417/1997.
İbn Mâze, Burhânuddîd Ebu’l-Ma’âlî Mahmûd b. Ahmed b. Abdilazîz el-Buhârî. el-Muhîtu’l-burhânî fi’l-fıkhı’n-Nu’mânî. 9 cilt. Thk. Abdülkerîm Sâmî el-Cündî. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-Ilmiyye, 2004.
İbn Nüceym, Zeynuddîn b. İbrâhîm b. Muhammed. el-Bahru’r-râik şerhu kenzi’d-dakâik. 9 Cilt. Beyrut: Daru’l-Kütübi’l-Ilmiyye, 1418/1997.
İbnü’l-Hümâm, Kemâluddîn Muhammed b. Abdilvâhid b. Abdilhamîd es-Sivâsî el-İskenderî. Fethu’l-kadîr. 10 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-Ilmiyye, 2003.
Karaman, Hayreddin. “Ayn”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 4/257-258. İstanbul: TDV Yayınları, 1991.
Kâsânî, Alâüddîn Ebû Bekr b. Mes’ûd b. Ahmed. Bedâiu’s-sanâi’ fî tertîbi’ş-şerâi’. 10 cilt. Thk. Âdil Ahmed Abdulmevcûd-Alî Muhammed Muavvıd. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-Ilmiyye, 2010.
Merğînânî, Burhânuddîn Ebu’l-Hasen Alî b. Ebî Bekr b. Abdilcelîl. “el-Hidâye Şerhu Bidâyeti’l-Mubtedî”. Fethu’l-Kadîr. İbnü’l-Hümâm. 10. Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-Ilmiyye, 2003.
Semerkandî, Ebû Bekr Alâüddîn Muhammed b. Ahmed b. Ebî Ahmed. Tuhfetu’l-Fukahâ. 3 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-Ilmiyye, 1984.
Serahsî, Ebû Bekr Muhammed b. Ahmed b. Ebî Sehl. el-Mebsût. 30 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Ma’rife, ts.
Siğnâkî, Husâmüddîn Huseyn b. Alî b. Haccâc el-Buhârî. el-Kâfî şerhu’l-Pezdevî. 5 Cilt. Thk. Fahruddîn Seyyid Muhammed Kânit. Riyad: Mektebetü’r-Rüşd, 2001.