Kırâat-i Seb‘a İmamlarının Sîretleri Bağlamında Bir Kur’an Öğreticisinin Sahip Olması Gereken Özellikler

Bu çalışma, “kırâat-i seb‘a imamları” olarak tanınan yedi kıraat âliminin sîretlerini araştırmayı ve dolayısıyla bir Kur’an öğreticisinin nasıl olması gerektiği sorusuna cevap vermeyi hedeflemektedir. Araştırmada onların ilmî hayatlarındaki gayretleri ile maddî ve mânevî hususiyetleri tespit edilmeye çalışılmıştır. Bu âlimlerin kıraatleri, sahih rivayetleri içermeleri ve halkın teveccühüne mazhar olmaları bakımından temayüz etmiştir. Kırâat-i seb‘a imamlarının kıraatten başka hadis, Arap dili ve İslâm hukuku sahalarında da bilgili oldukları görülmektedir. Özellikle onların güzel sesli, gayet fasih ve düzgün tilâvet sahibi kimseler oldukları anlaşılmaktadır. Onlar, teknik olarak daha çok semâ ve arz yöntemlerini kullanmışlardır. Nasihatleriyle öğrencilerini Kur’an öğrenimine hazır hâle getirme gibi hususları da ihmal etmemişlerdir. Gerek fizikî açıdan gerekse ahlâkî bakımdan Kur’an öğreticisine yakışır bir tutum içinde olmuşlardır. Onların, özellikle ilimleriyle amil kimseler oldukları söylenebilir. Sahip oldukları bilgi ve tecrübeyi, başkalarına aktarma konusunda da onlar, son derece gayretli ve fedakârdırlar. Bir Kur’an mualliminin de anlatılan özelliklere sahip olmaya çalışması ve hem fizikî hem de ahlâkî bakımdan Kur’an öğreticisine yakışmayan durumlardan kaçınması gerekir.

Anahtar Kelimeler:

Kıraat, Kârî, Hicrî İkinci Asır, Kırâat-i Seb‘a İmamları, Ahlâk.

PDF

___

Adıgüzel, Mehmet. İmam Nâfi ve Kıraatı’nın Özellikleri. Erzurum: Atatürk Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, 1993.
Altıkulaç, Tayyar. “Ebû Amr b. el-Alâ”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 10/94-96. İstanbul: TDV Yayınları, 1997.
Altıkulaç, Tayyar. “Hamza b. Habîb”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 15/511-513. İstanbul: TDV Yayınları, 1997.
Altıkulaç, Tayyar. “İbn Âmir”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 19/308-310. İstanbul: TDV Yayınları, 1999.
Altıkulaç, Tayyar. “Kisâî, Ali b. Hamza”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 26/69-70. Ankara: TDV Yayınları, 2002.
Altıkulaç, Tayyar. “Nâfi‘ b. Abdurrahmân”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 32/287-289. İstanbul: TDV Yayınları, 2006.
Altıkulaç, Tayyar. “İbn Kesîr, Ebû Ma‘bed”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 20/131-132. İstanbul: TDV Yayınları, 1999.
Ateşyürek, Remzi. Kisai’nin Kıraatı ve Kıratının Hüccetleri. Samsun: Ondokuz Mayıs Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, 1999.
Birışık, Abdülhamit. “Kıraat”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 25/426-433. Ankara: TDV Yayınları, 2002.
Birışık, Abdülhamit. Kıraat İlmi ve Tarihi. Bursa: Emin Yayınları, 3. Basım, 2018.
Buhârî, Ebû Abdillâh Muhammed b. İsmâîl. el-Câmiʿu’s-sahîh. nşr. Bedreddin Çetiner. 8 Cilt. İstanbul: Çağrı Yayınları, 2. Basım, 1413/1992.
Câhiz, Amr b. Bahr. el-Beyân ve’t-tebyîn. thk. Abdüsselâm Muhammed Hârûn. 4 Cilt. Kahire: Mektebetü’l-Hancî, 7. Basım, 1418/1998.
Cevherî, İsmâil b. Hammâd. es-Sıhâh: Tâcü’l-luga ve sıhâhu’l-‘Arabiyye. nşr. Halîl Me’mûn Şeyhâ. Beyrut: Dârü’l-Ma‘rife, 1427/2007.
Dânî, Ebû Amr. et-Teysîr. nşr. Otto Pretzl. Beyrut: Dâru’l-Kitâbi’l-Arabî, 2. Basım, 1404/1984.
Demir, Adem. İbn Amir Kıraati ve Asım Kıraatiyle Mukayesesi. Çanakkale: Onsekiz Mart Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2013.
Ebû Dâvûd, Süleymân b. el-Eş‘as b. İshâk es-Sicistânî el-Ezdî. es-Sünen. nşr. Bedreddin Çetiner. 5 Cilt. İstanbul: Çağrı Yayınları, 2. Basım, 1413/1992.
Ebû Şâme, Abdurrahman b. İsmâil el-Makdisî. el-Mürşidü’l-vecîz ilâ ʿulûm teteʿalleku bi’l-kitâbi’l-ʿazîz. nşr. Tayyar Altıkulaç. Ankara: TDV Yayınları, 1406/1986.
Egin, Osman. Ebu Amr ve Kıraatı. İzmir: Dokuz Eylül Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 1996.
Enderâbî, Ebû Abdillâh Ahmed b. Ebî Ömer. Kırâʾâtü’l-kurrâʾi’l-maʿrûfîn. nşr. Ahmed Nasîf el-Cenâbî. Beyrut: Müessesetü’r-Risâle, 1405/1985.
Eren, Cüneyt - Uludaş, İbrahim. “Âsım Kırâatının Hafs Rivayetine Göre Sekte Kavramı ve Manaya Etkisi”. Diyanet İlmî Dergi 51/1 (2015), 119-127.
Halîl b. Ahmed, Ebû Abdirrahmân el-Ferâhîdî. Kitâbu’l-‘Ayn müratteben alâ hurûfi’l-mu‘cem. thk. Abdulhamîd Hendâvî. 4 Cilt. Beyrut: Dâr’ül-Kütübi’l-İlmiyye, 1422/2002.
Hamîdullah, Muhammed. İslâm Peygamberi. çev. Salih Tuğ. 2 Cilt. İstanbul: İrfan Yayımcılık, 5. Basım, 1411/1990.
Havuz, Hasan Hüseyin. “Âsım Kıraatinin Senedi ve Şu’be-Hafs Rivayetlerinin Temellendirilmesi”. Balıkesir Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 12 (2020), 105-128.
Işın, Ali Rıza. İmam Nâfi ve Kıraatı. Konya: Selçuk Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, 1991.
İbn Abdulhakem, Abdullah. Sîretü Ömer b. Abdilazîz. nşr. Ahmed Ubeyd. Mısır: el-Matbeatü’r-Rahmâniyye, 1346/1927.
İbn Ebû Hâtim er-Râzî, Abdurrahman. el-Cerh ve’t-taʿdîl. 9 Cilt. Beyrut: Dâru’l-kütübi’l-İlmiyye, 1373/1953.
İbn Ebû Meryem, Nasr b. Alî. el-Mûdah fî vücûhi’l-kırâʾa ve ʿilelihâ. nşr. Ömer Hamdân el-Kübeysî. 3 Cilt. Cidde: el-Cemâatül-Hayriyye li Tahfîz’il-Kur’ân’il-Kerîm, 1414/1993.
İbn Fâris, Ebü’l-Huseyn Ahmed b. Fâris b. Zekeriyyâ. Mu‘cemü Mekâyîsi’l-luga. thk. Abdüsselâm Muhammed Hârûn. 6 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Fikr, 1399/1979.
İbn Hanbel, Salih b. Ahmed. Sîretü Ahmed b. Hanbel. thk. Fuâd b. Abdilmun‘ım Ahmed. Riyâd: Dâru’s-Selef, 1995/1415.
İbn Hibbân, Muhammed. Kitâbü’s-Sikât. 9 Cilt. Haydarâbâd: Dâiratü’l-Meârifi’l-Osmâniyye, 1393/1973.
İbn İshak, Muhammed. es-Sîret’n-Nebeviyyetü. thk. Ahmed Ferîd el-Mezîdî. 2 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye: 1424/2004.
İbn Kuteybe, Abdullah b. Müslim. el-Maʿârif. thk. Servet Ukkâşe. Kahire: Dâru’l-Maârif, 1981.
İbn Mâce, Ebû Abdillah Muhammed b. Yezîd el-Kazvînî. Sünenü İbn Mâce. nşr. Bedreddin Çetiner. 2 Cilt. İstanbul: Çağrı Yayınları, 2. Basım, 1413/1992.
İbn Mücâhid, Ebû Bekr Ahmed b. Mûsâ b. el-Abbâs b. Mücâhid et-Temîmî. Kîtabü’s-Sebʿa. thk. Şevkî Dayf. Kahire: Dâru’l-Meârif, 1392/1972.
İbn Sa‘d, Muhammed. Kitâbü’t-Tabakâti’l-kebîr. thk. Ali Muhammed Umer. 11 Cilt. Kahire: Mektebetü’l-Hâncî, 1421/2001.
İbn Selâr, Ebû Muhammed Abdülvahhâb b. Selâr. Tabakâtü’l-kurrâi-s-seb‘a. thk. Ahmed Muhammed Azzûz. Beyrut: el-Mektebetü’l-ʻAsriyye, 1423/2003.
İbnü’l-Cezerî, Ebü’l-Hayr Muhammed. Gâyetü’n-nihâye fî tabakâti’l-kurrâʾ. nşr. G. Bergstraesser. 3 Cilt. Beyrut: Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1427/2006.
İbnü’l-Cezerî, Ebü’l-Hayr Muhammed el-Cezerî. en-Neşr fi’l-kırâʾâti’l-ʿaşr. nşr. Ali M. ed-Dabbâ‘. 2 Cilt. Beyrut: Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye, 3. Basım, 1427/2006.
İclî, Ahmed b. Abdullah. Târîhu’s-sikât. nşr. Abdülmu‘tî Emîn Kal‘acî. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1391/1971.
İlhan, İhsan. İmam Hamza’nın Kıraatı ve Kıraatının Hüccetleri. Erzurum: Atatürk Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 1997.
İmam Mâlik, Ebû Abdillâh Mâlik b. Enes el-Asbahî. el-Muvatta’. nşr. Bedreddin Çetiner. İstanbul: Çağrı Yayınları, 1413/1992.
Kettânî, Muhammed Abdülhay b. Abdülkebîr. et-Terâtîbü’l-idâriyye: Hz. Peygamber’in Yönetiminde Sosyal Hayat ve Kurumlar. çev. Ahmet Özel. 3 Cilt. İstanbul, 1990-1993.
Kur’an Yolu. Erişim 21 Eylül 2021. https://kuran.diyanet.gov.tr/mushaf
Mekkî b. Ebû Tâlib, Ebû Muhammed Hammûş b. Muhammed el-Kaysî. el-İbâne ʿan meʿâni’l-kırâʾât. thk. Abdülfettah İsmâîl Şelebî. Kahire: Dâru Nehdati Mısır, ts.
Mesûl, Abdülalî. Mu’cemü mustalahâti ilmi’l-kırââti’l-Kur’âniyye. Kahire: Dârü’s-Selâm, 1428/2007.
Müslim, Ebü’l-Hüseyn Müslim b. el-Haccâc. el-Câmiʿu’s-sahîh. nşr. Bedreddin Çetiner. 3 Cilt. İstanbul: Çağrı Yayınları, 2. Basım, 1413/1992.
Nesâî, Ebû Abdirrahmân Ahmed b. Şuayb b. Alî. es-Sünen. nşr. Bedreddin Çetiner. İstanbul: Çağrı Yayınları, 2. Basım, 1413/1992.
Okçu, Abdülmecit. İbn Amir’in kıraatı ve Kıraatının Hüccetleri. Erzurum: Atatürk Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 1995.
Râgıb el-İsfehânî, Ebü’l-Kâsım Hüseyn b. Muhammed. el-Müfredât fî garîbi’l-Kur’ân. nşr. Safvân Adnân Dâvûdî. Beyrut: ed-Dârü’ş-Şâmiyye, ts.
Sabırlı, Halil İbrahim. Ebu Amr’ın Kıraat İlmi ve Arap Dilindeki Yeri. Konya: Selçuk Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2002.
Sarı, Mehmet Ali. “Âsım b. Behdele”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 3/475-476. İstanbul: TDV Yayınları, 1991.
Sehâvî, Alemüddîn Alî b. Muhammed. Cemâlü’l-kurrâʾ ve kemâlü’l-ikrâʾ. thk. Ali Hüseyin el-Bevvâb. 2 Cilt. Mekke: Mektebetü’t-Türâs, 1408/1987.
Sönmez, Mensure. Kisâî’nin Kıraatının Dilbilimsel Analizi. Eskişehir: Eskişehir Osmangazi Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2018.
Steif, Ali. Tahkîku’l-uslûbi'l-belâğiyyi fî kırâati’l-Kisâî. Elazığ: Fırat Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2021.
Süyûtî, Celâleddin. el-İtkân fî ʿulûmi’l-Kurʾân. nşr. Mustafa Dîb el-Bugâ. 2 Cilt. Dımeşk: Dârü İbn Kesîr, 1414/1993.
Şen, Ziya. İbn-i Kesir ve Kıraatı. İzmir: Dokuz Eylül Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2000.
Taberî, Ebû Ca‘fer Muhammed b. Cerîr. Câmiʿu’l-beyân ʿan teʾvîli âyi’l-Kurʾân. thk. Abdullah b. Abdülmuhsin et-Türkî. 24 Cilt. Kahire: Dâru Hicr, 1422/2001.
Tetik, Necati. Başlangıçtan IX. Hicri Asra Kadar Kıraat İlminin Ta‘limi. Erzurum: Atatürk Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, 1981.
Tirmizî, Ebû Îsâ Muhammed b. Îsâ. Sünenü’t-Tirmizî. nşr. Bedreddin Çetiner. 5 Cilt. İstanbul: Çağrı Yayınları, 2. Basım, 1413/1992.
Turan, İbrahim Hakkı. Ebû Amr b. el-Alâ ile Hasan-ı Basri Kıraatleri Örnekliğinde Mütevâtir ve Şâz Kıraatlerin Karşılaştırılması. Konya: Necmettin Erbakan Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2019.
Yahyâ b. Maîn. et-Târîh. nşr. Ahmed M. Nûr Seyf. 4 Cilt. Mekke: et-Türâsü’l-İslâmî, 1399/1979.
Zehebî, Muhammed b. Ahmed. Maʿrifetü’l-kurrâʾi’l-kibâr ʿale’t-tabakât ve’l-aʿsâr. thk. Tayyar Altıkulaç v.dğr. 4 Cilt. İstanbul: TDV Yayınları, 1416/1995.
Zehebî, Muhammed b. Ahmed. Siyeru aʿlâmi’n-nübelâʾ. nşr. Şuayb el-Arnaût v.dğr. 25 Cilt. Beyrut: Müessesetü’r-Risâle, 1409/1988.
Zekîr, Sâmiye Sâlih. Kırâʾetü’l-İmâm Nâfiʿ el-Medenî ve râviyeyhi ve tevcîhü hâzihi’l-kırâʾeti nahviyyen ve lugaviyyen. Mekke: Câmiatü Ümmi’l-Kurâ, Yüksek Lisans Tezi, 1403/1982.