‘KONSOLOS VEKİLİ’ HERBERT CHARLES CHERMSIDE ve OSMANLI İMPARATORLUĞU’NUN YEDİ ORDUSU (1880-1881)

Avrupa’da özellikle 19. yüzyılın ikinci yarısından itibaren merkezileşmeye başlayan istihbarat teşkilatları bilginin toplandığı yegâne merkezler olmuştur. Endüstri Devrimi ile hız kazanan hammadde ve pazar arayışının tetiklediği sömürgecilik dalgasıyla mütenasip bir biçimde modern istihbarat teşkilatları da merkezden çevreye doğru giderek genişlemiştir. 19. yüzyılda güneş batmayan imparatorluk olarak anılan Britanya da neredeyse yerküre ölçeğinde geniş bir satha yayılan istihbarat teşkilatı sayesinde devasa bir bilgi toplama merkezine dönüşmüştür. 1877- 78 Osmanlı-Rus Harbi’nden sonra dikkatini büyük oranda Rusya’ya çeviren Britanya için Osmanlı İmparatorluğu’nun askeri teşkilatlanması son derece stratejik bir mesele olarak sürekli takip edilmiştir. Bu makalede bir dönem İstanbul’daki İngiliz Sefareti’nde ataşemiliter olarak da görev yapan Herbert Charles Chermside’ın Aydın Konsolos Vekili iken hazırladığı Türk Ordusunun Teşkilatlanması Üzerine başlıklı raporu analiz ve teşrih edilecektir. Bahsi geçen rapor, 1877-78 Osmanlı-Rus Harbi sonrası 1880-1881 yılları arasında, II. Abdülhamid devrinde (1876-1909) gerçekleştirilen ilk askeri yeniden yapılanmayı konu edinmektedir. Raporda üç kıtaya yayılan Osmanlı İmparatorluğu’nun yedi ordu bölgesi, bu ordulardaki nizam ve redif birliklerinin kuvvet mevcudu, zorunlu askeri hizmet süreleri, askere alma/celp istasyon merkezleri, tablo ve istatistiklerle ortaya konulmakta ayrıca kısa subay biyografilerine yer verilmektedir. Rapordaki bilgiler, II. Abdülhamid devri Türk askeri tarihinin bütüncül bir perspektiften anlaşılması açısından kıymetli ipuçları ihtiva etmektedir.

Anahtar Kelimeler:

II. Abdülhamid, Osmanlı Askeri Tarihi, İngiliz İstihbaratı, Herbert Charles Chermside, Türk Ordusu

PDF

___

Başkanlık Osmanlı Arşivi (BOA), Hariciye Tercüme Odası (HR.TO): 341-63, Mabeyn-İrâde (MB.İ.): 58-86, Sadaret Hususî Maruzat Evrakı (Y.A.HUS): 214-65.
Foreign Office (FO): 195-1664, 195-1929, 195/1718, 881-4378.
ERTEKİN, Ferdi, İngiliz İstihbaratı ve Osmanlı İmparatorluğu, Yeditepe Yayınevi, İstanbul 2022.
FERGUSSON, Thomas, British Military Intelligence 1870-1914: The Development of a Modern Intelligence Organization, University Publications of America, United States of America 1984.
Hart’s Annual Army List, Militia List and Imperial Yeomanry List 1904, Cilt: 65, H. G. Hart, London 1904.
Kaynaklarıyla Osmanlı Yer Adları Sözlüğü, Haz. Ali Çoşkun, Yılmaz Karaca, Ahmet Özkılınç, Abdullah Sivridağ, Numan Yekeler, Vahdettin Atik, Türkiye Cumhuriyeti Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri Başkanlığı Yayın No: 8, İstanbul 2020.
KOCABAĞOĞLU, Uygar; Majesteleri’nin Konsolosları: İngiliz Belgeleriyle Osmanlı İmparatorluğu’ndaki İngiliz Konsoloslukları (1580-1900), İletişim Yayınları, İstanbul 2004.
KUNERALP, Sinan; Son Dönem Osmanlı Devlet Erkânı ve Ricâli: 1839-1922, Isis Yayıncılık, İstanbul 1999.
Oxford Dictionary of National Biography: From the earliest times to the year 2000, Ed: H. C. G. Matthew & Brian Harrison, C. 11, Oxford University Press, Oxford 2004.
The Statesman’s Year Book 1895: Statistical and Historical Annual of The States of The World For The Year, Ed: J. Scott Keltie, C. 32, Macmillan and Co., London and New York 1895.
“Memoirs, Colonel Sir Thomas Hungerford Holdich, Lieut-General Sir Herbert Charles Chermside, and Major-General Sir Spring Robert Rice” The Royal Engineers Journal, Vol. XVIV, Chatham, June 1930, s. 336-352.
GÖRÜR, Emel Demir, “Teğmen Chermside’ın Raporlarında Keldaniler, Nasturiler, Yezidiler ve Kürtler (1881-1882)”, Tarih İncelemeleri Dergisi, (XXXVI/1, 2021), s. 91-136.
HÜLAGÜ, M. Metin, “Gazi Osman Paşa: Plevne müdafaasıyla şöhret kazanan Osmanlı kumandanı ve müşiri”, Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi (TDVİA), Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, C. 13, İstanbul 1996, s. 464-465.
KÜTÜKOĞLU, Mübahat S., “Sultan II. Mahmud Devri Yedek Ordusu Redîf-i Asâkir-i Mansûre”, Tarih Enstitüsü Dergisi, Sayı XII, Sene 1981-1982, Edebiyat Fakültesi Matbaası, İstanbul 1982, s. 127-161.
TOKAY, Gül; “The Ottoman Army during the Hamidian Period: An Assessment”, Abdülhamid II and His Legacy, Ed. Ş. Tufan Buzpınar-Gökhan Çetinsaya, The Isis Press, İstanbul 2019, s. 65-82.
UYAR, Mesut, “Sanders Askeri Yardım Misyonu”, Cumhuriyet Tarihi Araştırmaları Dergisi (CTAD), 15/30, Güz 2019, s. 29-84. 7- Online Kaynaklar
https://www.britannica.com/biography/Colmar-baron-von-der-Goltz (Erişim Tarihi: 15.08.2023).
https://www.britannica.com/place/Wilton-England (Erişim Tarihi: 15. 08. 2023).