Güney Kafkasya'da Osmanlı-Safevi Rekabeti 1555-1618

Kafkasya stratejik açıdan hem Rusya’ya hem Avrupa’ya geçiş noktası olması dolayısıyla daima bölgedeki siyasi satranç oyunlarında yerini almıştır. Safevi Devleti’nin kuruluşundan itibaren ve bu devlette Şiî mezhebinin resmileşmesi ile beraber, Osmanlı-Safevi ilişkileri yeni bir siyasi boyut kazandı ve Çaldıran Savaşı ilişkilerin istikametini tayin etmede belirleyici bir rol oynadı. Bu iki devletin aynı zamanda Kafkasya’da rekabet halinde olmalarının sonucu olarak, askeri güçlerini o bölgede karşı karşıya getirmeleri muhtelif zamanlarda muhtelif bölgelerin sürekli el değiştirmesine, bunun neticesinde de devletlerarasında siyasi ilişkilerin istikrarsız bir şekilde devam etmesine sebep olmuştur. Bu makalede amacımız, özellikle İran’da Safevi Devleti’nin hüküm sürdüğü süreçte Osmanlı ve Safevi Devleti arasında vuku bulan çatışmaların ortaya çıkardığı zararları incelemektir. Kafkas bölgesi üzerinde OsmanlıSafevi çekişmeleri her iki devleti de büyük hasara uğratmıştır. Şirvan, Şamahı, Tiflis ve Azerbaycan gibi dönemin en iyi ipek üretimi yapılan bölgeleri bu çekişmelerden zarar görmüş, üstelik Safevi Devleti’nin “Yanık Toprak” Politikası Kafkas bölgesinde olan tarım ve bahçelerin yok olmasına neden olmuştur. Bu durum Kafkas toplumlarının ileriki zamanlarda Rusya’nın hegamonyasına geçmesini de kolaylaştıracaktır

Anahtar Kelimeler:

Safeviler, Osmanlılar, Kafkas, Gürcistan, Serav

Ottoman-Safavid Contention in the South Caucasus

The Caucasus region has always taken its place in the political chess game of the region as it is in a strategic point of transition from/to both Russia and Europe. With the formation of the Safavid State and with the formalization of the Shi'i sect in this state, the Ottoman and Iranian associations have gained a new political dimension and the first political result of these relations started with the Battle of Chaldiran. As a consequence of these two states competing in the Caucasus at the same, involving their military forces against each other in that region led to the continual change of hands of the various regions and this led to a very unstable political relationship between the two states. Our aim in this article is to examine the damage caused by conflicts between the Ottoman Empire and the Safavid state particularly during the reign of the Safavid government in Iran. Ottoman-Safevis conflicts over the Caucasus region have caused great damages to both states. The regions such as Shirvan, Shamahi and Tbilisi, where the best silk production was done were damaged from these conflicts, and the Safevi State's Scorched Earth Policy caused the agriculture and horticulture in the Caucasus region to disappear. This led to the transition of the Caucasian people to the Russian State

Keywords:

Safavids, Ottomans, Caucasus, Georgia, Serav,

PDF

___

AKSUN, Ziya Nur, Osmanlı Tarihi, Ötüken, İstanbul 1994.
AYDOĞMUŞOĞLU, Cihat, Şah Abbas ve Zamanı (1587-1629), Berikan Yayınevi, Ankara 2013.
AYKUT, Nezihi, ‘‘Dilaver Paşa’’, TDV İslam Ansiklopedisi (DİA), IX, İstanbul 1994.
BAKİHANOV, Abbaskulu, Gülistan-ı Erem, Gognus Yayınevi, Tehran 1383.
BARBER, Noel, Fermanrevayan-ı Şah-ı Zerrin, ez Süleyman-ı Kanuni ta Atatürk, Çev. Abdul Riza Hüşeng Mehdevî, Güftar Yayınevi, Tehran 1374.
BATEVANÎ, İmamkulu, Coğrafiya-yı Gürcistan, Armakan-ı Kalem Yayınevi, Tehran 1381.
BENDEHŞEN, Ferenbeg Dadegi, Çev. Mehrdad Bahar, Tus Yayınevi, Tehran 1371.
BEYÂNİ, Han Baba, Tarih-i Nizami-yi İran der devre-i Safeviye, Setad-ı bozorg-i erteşdaran, Tehran 1353.
Bİ, Mahmut, Kafkas Tarihi, Selenge Yayınevi, İstanbul 2007.
BİLGE, Sadık, Osmanlı Devleti ve Kafkasya, İstanbul 2005.
HÜSEYN-İ CENABDİ, Hasan ibn, Revzetü’s-Safeviyye, tashih: Muhammed Tabatabayi, bunyad-ı mevkufat-ı Afşar, Tehran 1378
DELA VALLE, Pietro, Sefername-yi Dela Valle, Çev. Şucaeddin Şefa, İlm-i Ferhengi Yayınevi, Tehran 1381.
EMİR AHMEDİAN, Bahram, Coğrafiya-yı Kamil Kafkaz, Sazman-ı Coğrafiya-yı Niruhaye Müsallah, Tehran 1381.
Esnad-ı ez Revabet-i İran ba mantaka-yı Kafkaz, Vizaret-i Umur-i Hariciyye Yayınevi, Tehran 1372.
ESTERABADİ, Hüseyn, Tarih-i Sultanî ez Şeyh Safi ta Şah Safi, ihtimam: İhsan İşraki, İntişarat-ı İlmî Yayınevi, Tehran 1366.
FELSEFİ, Nasrullah, Zendegi-yi Şah Abbas, C. V, İlmî Yayınevi, Tehran 1371.
GÖKÇE, Cemal, Kafkaz ve siyaset-i İmparatori-yi Osmani, Çev. Vahap Veli, Merkez-i Mutaliat-ı Asiya-yi Merkezi ve Kafkaz, Tehran 1373.
GÜNDOĞDÜ, Abdullah, ‘’ Türkistan’da Osmanlı-İran Rekabeti’’, Osmanlı, C. I, Ankara 1999-2014, s. 581-587
GÜNDÜZ, Tufan, ‘’Tahmasb’’, TDV İslam Ansiklopedisi (DİA), C. XXXIX, İstanbul 2010, s. 413-415.
GAFFARİ GAZVİNİ, Gazi Ahmed-i, Tarih-i Cihan Âra, sadeleştiren: Hasan Neraği, Hafiz Yayınevi: Tehran 1343.
HAMER-PURGSTALL, Joseph von, Tarih-i Osmanî, Çev. Mirza Zeki Abadi, ihtimam: Cemşid Kiyanfer, C. II, Esatir yayın evi, Tehran 1387.
HERODOT, Herodot Tarihi, Çev. Hadi Hedayetî, Tehran Üniversitesi Yayınları, Tehran 1341.
İBN HAVKAL, Ebulkasim ibn Muhammed, Süretü’l-Arz (İbn Havkal Seyahatnamesi), Çev. Cafer Şuar, Emir Kebir Yayınları, Tehran 1366.
İBN RUSTA, Ebu Ali Ahmed, El Âlaku’l-Nefise, Çev. Hüseyin Karaçanlu, Emir Kebir Yayınları, Tehran 1365.
İMAMİ HOYÎ, Muhammed Taki, Sulh-ı Amasya ez didgâh-ı muverrihan-ı Türk, Mutaliat-ı Tarihi, S. VII; VIII, Tehran 1384.
İNALCİK, Halil, ‘’Osmanlı-Rus Rekabetinin Menşei ve Don-Volga Kanalı Teşebbüsü (1569)’’, Belleten, S. XLVI, Ankara 1948, s. 348-402
İNAYETULLAH, Rıza, Arran ez devran-ı Bastan ta Ahdi Moğol, Vezareti Umur-ı Harici-yi Yayınevi, Tehran 1380.
İSTAHRÎ, Ebu İshak, El-Mesalik ve’l Memalik, sadeleşmiş hali: İrec Afşar, İlmi ve Ferhengi Yayınları, Tehran 1368.
İŞBİLİR, Ömer, ‘’Nasuh Paşa’’, TDV İslâm Ansiklopedisi (DİA), C. XXXII, İstanbul 2006, s. 426-428.
ITZKOWITZ, Norman, İmparatori Osmani ve sonat-i İslami, Çev. Ahmedi Tevekküli, Peykan Yayın evi, Tehran 1377.
KÜPELİ, Özer, Osmanlı-Safevi Münasebetleri (1612-1639), Yeditepe Yayınevi, İstanbul 2014.
KILIÇ, Remzi, “Osmanlılar ile Safeviler Arasında Nasuh Paşa (1612) ve Serav (1618) Antlaşmaları”, Niğde Üniversitesi Eğitim Fakültesi Eğitim ve Bilim Dergisi, S. II, Niğde, 2003, ss. 124-134.
HÜSEYN-İ KOMİ, Gazi Ahmed, Hülasetü’l-Tevarih, sadeleştiren: İhsan İşraki, Tehran Üniversitesi, Tehran 1363.
KÜTÜKOĞLÜ, Bekir, Osmanlı-İran Siyasi Münasebetleri (1578-1612), İstanbul 1993, ss 194-199.
LÜTFÜ Paşa, Tarih-i Alî Osman, Âmire matbaası, İstanbul 1341.
MİR AHMEDÎ, Meryem, Tarih-i Siyasi, İctima-i İran der ahd-ı Safevi, Emir Kebir Yayınevi, Tehran 1371.
MORGAN, David, İran der Kurun-ı Vosta, Çev. Abbas Muhbir, Terh-ı nev Yayınevi, Tehran 1373.
PARSADUST, Menuçehr, Şah İsmail-i dovvom ve Şah Muhammed, C. I, İntişar Yayınevi, Tehran 1381.
PİGOLOSKAYA, Nina Vikovrona, Tarih-i İran (Ez Devran-ı Bastan ta Payan-ı Sede-yi Hicdehum) Çev. Kerim Keşaverz, Peyam Yayınevi, Tehran 1353.
REYİSNİYA, Rahim, Tarih-i Umumi-yi, Mentaka-yı Şirvan, C. I, Merkez-i Esnad ve Tarih-i Diplomasi, Tehran 1380.
ROHRBORN, Klaus Michel, Nizam-ı Eyalat der devre-i Safeviye, Çev. Keykavus Cihandari, İlmî Ferhengi Yayınevi, Tehran 1383,
RUSTA, Ebu Ali Ahmed ibn, El Âlaku’l-Nefise, Çev. Hüseyin Karaçanlu, Emir Kebir Yayınları, Tehran 1365.
RUŞEN ZEMİR, Mehdi, Güşeha-yı ez Tarih-i Gürcistan, Mecelle-i Berresiha-yı Tarihî, S. LII, Azer ve Dey 1352.
RUMLU, Hasan Beg, Ahsenü’t-Tevarih, Babek yayın evi, Tehran 1357.
Sefername-yi Beraderan-ı Şerli, Çev. Avans, yayına hazırlayan: Ali Dehbaşi, Negah Yayınevi, Tehran 1362.
SİVRİ, Racer, İran asr-ı Safevi, Çev. Kambiz Azîzî, Neşri Merkez yayın evi, Tehran 1378.
STRABON, Coğrafiya-yı Strabon, Çev. Hümayun Sanatizadeh, Mahmud Afşar İntişaratı, Tehran 1382.
ŞAHİN, İlhan; EMECEN, Feridun, ‘’Amasya Antlaşması’’, TDV İslam Ansiklopedisi (DİA), C. III, İstanbul 1991, s. 4-5.
ŞAMLU, Velikulu bin Davudkulu, Kısas-ı El Hakanî, teshih: Seyyid Hüseyin Sadat Naserî, C. I, Vizaret-i Ferheng ve İrşad Yayınevi, Tehran 1371.
TAHMASB Safevi, Tezkire-i Şah Tahmasb, be ihtimam: Abdulşakûr, Berlin 1343.
TAVKUL, Ufuk, Kafkasya Gerçeği, Selenge Yayınevi, İstanbul 2007.
TÜRKMAN, İskender Beg, Tarih-i Âlem Âra-yı Abbasi, ihtimam İrec Afşar, C. I, Emir Kebir yayınları, Tehran 1350.
UZUNÇARŞILI, İsmail Hakki, Osmanlı Tarihi, C. II, Ankara 1988.
VAMBERY, Arminus, Buhara Yahut Maveraünnehir Tarihi, Çev. Tahir Şakir Çağatay, Türk Tarih Kurumu yayinevi, Basılmamış Tercüme
ZINKEISEN, Johann Wılhelm, Osmanlı İmparatorluğu Tarihi, Çev. Nilüfer Epçeli, C. III, Yeditepe Yayınevi, İstanbul 2011.