Bulgaristan Emareti’nin Krallığa iki büyük Mirası: ‘Veteriner teşkilatı’ ve ‘At yetiştiriciliği ile Islahı’

Bulgaristan’ın gerek 1878-1908 yılları arası Osmanlı’ya nisbi bağlarının olduğu ‘Emaret’ döneminde ve gerek 1908 sonrası ‘Kraliyet’ döneminde baytari teşkilatlanma ile hayvan yetiştiriciliği ve ıslahı konularında hızlı bir ilerleme kaydetmiş olduğu bilinmektedir. Sosyal ve coğrafi açıdan Türkiye ile büyük benzerlik gösteren bu memlekette Türkiye’dekine kıyasla baytar teşkilatının ve yetiştiriciliğin çok kısa bir zaman diliminde büyük bir ilerleme kaydetmesi incelenmeye değer bir gelişim sürecidir. Bulgaristan’da hayvancılığın bu iki yönü; yetiştiricilik ve hıfzısıhha alanlarında kaydedilen ilerleme, Osmanlı’da geleneksel baytarlık anlayışından ilmi ve modern bir veteriner tababet eğitimi ve teşkilatına geçişteki tarihsel süreçle paraleldir. Bununla birlikte Bulgarlar bu gelişimsel süreci Osmanlı örneğinden çok önce tamamlamışlardır. Avrupa’da XVIII. asırdan itibaren veterinerlik ve yetiştiricilik alanlarında kaydedilen gelişmelerin dikkatle takip edilmesinin, yaşanan süreçteki rolü yadsınamaz. Bulgaristan, bir yandan oluşturmaya çalıştığı yeni Avrupalı kimliğine uygun Batılı modern kurumlar teşkil etmeye çalışırken bir yandan bu Avrupalı kurumlarını, hara teşkilatında olduğu üzere, Şark’ın zengin kaynakları ile beslemekten geri kalmamıştır. Bulgaristan atlarının esasını teşkil eden Rumeli ırkı, hem Emaret döneminde hem de Krallık döneminde esas yurdu Osmanlı Asyası’nın Suriye, Irak gibi özel bölgeleri olan Arap damızlıklarının kanı ile beslenmiş ve ıslah edilmiştir.

The Two Big Legacies of the Bulgarian Chieftainship to the Kingdom: ‘Veterinarian organisation’ and ‘horse raising and breeding’

It is well known that Bulgaria has advanced quickly in the fields of veterinerian organisation, livestock raising and breeding both in the 1878-1908 ‘Chieftainship’ period, when Bulgaria had partial ties with the Ottoman Empire and in the post 1908 ‘Kingdom’ period. Bulgaria, although very similar to Turkey in terms of society and geography, has recorded a significant improvement in veterinarian organisation and livestock raising, in a shorter period. Therefore, this development process is worthwhile to study. These two dimensions of animal husbandry in Bulgaria; the improvements in raising and sanitation fields, is parallel to the historic process of the transition from the traditional veterinary roles in Ottoman Empire to the modern and scientific veterinary educations and institutions. However, Bulgarians completed this transitional period much before the Ottoman example. The importance of following the developments in the fields of veterinary organisation and livestock raising in Europe in the post XVIII. Century can’t be denied in this process. Bulgaria while trying to constitute modern Westernized institutions in accordance with the Western identity, which is trying to be established, kept feeding these intitutions with rich resources of the East, as in the example of stud farm organisations. The Rumelian (Balkan) breed that constitutes the basis of Bulgarian horses both in the Chieftainship and Kingdom periods were fed and bred by the blood of Arabian broodstocks, whose main lands were Ottoman Syria and Iraq.

___

a)Arşiv Kaynakları

BOA, DH.MKT

Nr.2017/55; Nr.266/107; Nr.2023/16; Nr.345/11;

Nr.177/49; Nr.358/75; Nr.373/43; Nr.356/9

Nr.228/9;

Nr.367/23;

BOA, A.MTZ.(04)

Nr.7/3; Nr.52/57; Nr.38/28; Nr.36/32; Nr.34/15; Nr.33/72; Nr.109/77

BOA, İ.MTZ(04)

Nr.17/1106

BOA, İ.RSM

Nr.4/21

b) Eserler ve Makaleler

ABİDİN, İhsan, Osmanlı Atları, Matbaa-i Amire, İstanbul 1917.

Civani, “Bulgaristan Teşkilât-ı Baytariyyesi”, Mecmûa-i Fünûn-i Baytariyye, 1. Sene, Sayı 8, 1324, s. 225-230.

ERK, Nihal: “Veteriner Tababeti Tarihine Kısa Bir Bakış”, Ankara Üniversitesi Veteriner Fakültesi Dergisi, Cilt 4, Sayı 3-4, Ankara 1957, s. 139-144.

KÖSE, Osman, “Bulgaristan Emareti ve Türkler (1878-1908)”, Turkish Studies, V.1, I.2, 2006, s. 259-302.

MENTEŞ GÜRLER, Ayşe-OSMANAĞAOĞLU, Şule, “Cumhuriyet’in İlk 10 Yılının Veteriner Hekimlik Açısından Değerlendirilmesi: II. Kurumlar”, II. Ulusal Veteriner Hekimliği Tarihi ve Mesleki Etik Sempozyumu Bildiriler Kitabı, Konya 2008, s. 127-139.

ÖZGÜR, Atilla, “Türkiye’de Hayvan Sağlık Zabıtası Mevzuatı ve Gelişim Tarihi”, Veteriner Hekimleri Derneği Dergisi, Cilt 74, Sayı 3-4, s. 23-30.

SEZEN, Tahir, Osmanlı Yer Adları, T.C. Başbakanlık Devlet Arşivleri Genel Müdürlüğü Yayınları, Ankara 2006.

TEMEL, Mehmet, “Atatürk Dönemi Hayvancılık Politikası”, Muğla Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi (İLKE), Sayı 24, Muğla 2010, s. 201-234.

(UĞUR), Ali Rıza, “Islah ve Teksîr-i Hayvanat Hakkında Rapor”, Ticaret ve Ziraat Nezareti Mecmuası, 6. Sene, Aded 58-60, s. 483.