19. ve 20. Yüzyıllarda Kirmasti ve Mihaliç Kazalarında At Yetiştiriciliğine Dair Veriler

Kirmasti (Mustafakemalpaşa) ve Mihaliç (Karacabey), Marmara Denizinin güneyinde Hudâvendigâr Vilâyetinin merkez sancağı olan Bursaya bağlı iki sınırdaş kazadır. Verimli toprakları sayesinde yoğun tarımsal üretim yapılan bölgede, büyükbaş hayvan yetiştiriciliği de önemli bir faaliyet alanıdır. Bu iki kazanın bir diğer ortak özelliği ise köylerinde at yetiştiriciliğinin yaygın olarak yapılmasıdır. 1844 yılı sayımlarında Kirmasti ve Mihaliç kazalarına dahil köylerde ihtiyaçtan fazla yani gündelik hayatta kullanılmayacak kadar çok at yetiştirildiği gözlemlenmektedir. Bu veriler bölgede ticari amaçlı at üreticiliği yapıldığının somut bir göstergesi olması açısından önem taşımaktadır. Mihaliç Çiftlikât-ı Hümâyşnunun da aynı bölgede kurulmuş olması şüphesiz tesadüf değildir. Bugün Türkiyede özellikle yarış atı yetiştiriciliği hususunda oldukça önemli kuruluşlardan biri olan Karacabey Harası, bölgedeki at yetiştiriciliği geleneğinin bir ürünü olarak Mustafakemalpaşa ve Karacabey sahasında varlığını sürdürmektedir. Bu makalede temel olarak 19. yüzyıl sürecinde Kirmasti ve Mihaliç kazalarında gerçekleştirilen at yetiştiriciliği, somut veriler çerçevesinde ele alınacak, ayrıca Mihaliç Çiftlikât-ı Hümâyünunun kuruluşu ve Cumhuriyet döneminde Karacabey Harasına dönüşüm süreci at yetiştiriciliği özelinde incelenecektir.

Data on Breeding Horses in the Townships of Kirmasti and Mihaliç of Bursa in the 19th and 20th Centuries

Kirmasti (Mustafakemalpaûa) and Mihaliç (Karacabey) were two border townships affiliated with Bursa, the central province of the Hudâvendigâr County, located to the south of the Marmara Sea. Due to the fertile land, this region was one in which there was intensive agriculture, and the raising and breeding of cattle as an important activity. Another important common characteristic of these two provinces was that horse breeding was widespread throughout the villages. In the 1844 census it can be seen that there were more horses bred in the Kirmasti and Mihaliç Townships than the villages needed; that is, there were more horses than the residents could use in their daily life. These data are important in that they demonstrate the horses were bred for commercial reasons. Without a doubt it is no coincidence that the Mihaliç Çiftlikât-Ö Hümâyûnu was established in the same region. Karacabey HarasÖ, an extremely important institution in the breeding of race horses in Turkey, continues to exist today in the region of Mustafakemalpaûa and Karacabey as an indication of the tradition of breeding horses in the region. This article focuses on the data concerned with horse breeding during the 19th century in the townships of Kirmasti and Mihaliç, as well as examining the establishment of Mihaliç Çiftlikât-Ö Hümâyûnu and the process in which this became the Karacabey HarasÖ in the Republican era.

___

Arşiv Kaynakları (Başbakanlık Osmanlı Arşivi)

Dâhiliye Nezâreti Emniyet-i Umûmiyye Âsayiş Kalemi Evrâkı (DH.EUM.AYŞ.) Hazine-i Hassa Defterleri (HH.d)

Mâliye Nezâreti Vâridat Kalemi Temettuât Defterleri (ML.VRD.TMT.d)

Sadâret Mektûbi Mühimme Kalemi Evrâkı (A.MKT.MHM)

Yıldız Mütenevvi Mâruzat Evrâkı (Y.MTV.)

Yayınlanmış Belgeler

Osmanlı Devletinin İlk İstatistik Yıllığı 1897 Tarihi İstatistikler Dizisi, Cilt 5, Haz. Tevfik Güran, Devlet İstatistik Enstitüsü Matbaası, Ankara 1997.

Osmanlı Dınemi Tarım İstatistikleri 1909, 1913 ve 1914 - Tarihi İstatistikler Dizini, Cilt 3, 2. Baskı, Devlet İstatistik Enstitüsü Matbaası, Ankara 2003. Sâlnâmeler

Hudâvendigâr Vilâyeti Sâlnâmesi, Defa 12, Feraizcizâde Matbaası, Bursa H.1301.

Hudâvendigâr Vilâyeti Sâlnâmesi, Defa 12, Matbaa-i Vilâyet. Bursa H.1302.

Hudâvendigâr Vilâyeti Sâlnâmesi Defa 34, Matbaa-i Vilâyet, Bursa H.1324.

Hudâvendigâr Vilâyeti Sâlnâmesi Defa 34, Matbaa-i Vilâyet, Bursa H.1325.

Bursa Vilâyeti Sâlnâmesi, Defa 35, Matbaa-i Vilâyet, Bursa 1927.

Tetkik Eserler

AKSOY, Mustafa, Türklerde At Kültürü ve Kımız, Tarih- Türk Dünyası Tarih ve Kültür Dergisi, 142 (1998), s.38-44.

ARAL, Nurettin, Türkiye Atçılığı ve İstikbali, İktisadi Yürüyüş Haralar özel Sayısı, (1946), s.17-22.

AYVERDİ, İlhan, Misalli Büyük Türkçe Sözlük, Cilt 1-3, Kubbealtı Neşriyat, İstanbul 2005.

BANOĞLU, V., Karacabey Harasında Bir Gün, Türkiyede Hayvan ve Hayvancılık, 2/11: (1964), s.13-15.

BATU, Selahattin, Türk Atları ve At Yetiştirme Bilgisi, Yüksek Ziraat Enstitüsü, Ankara 1938.

Bertrandon de la Broquièrein Denizaşırı Seyahati, Ed. Ch. Schefer, Çev. İlhan Arda, Eren Yayınları, İstanbul 2000.

ÇİFTÇİ, Cafer, 19. Yüzyılda Kirmastide Padişah Çiftlikleri, Mustafakemalpaşa (Kirmasti) Sempozyumu Bildirileri, Ed. Sezai Sevim, Mustafakemalpaşa Belediyesi Yayını, Bursa 2011, s.147-150.

ÇINAR, Ali Abbas, Eski Türklerde At Kültürü, Kültür ve Sanat Dergisi, 4/13 (1992), s.73-77.

ÇINAR, Ali Abbas, Türklerde At ve Ondokuzuncu Yüzyıla Ait Bir Baytarnamede At Kültürü (Yazılı ve Basılı Kaynaklarla Karşılaştırma), Kültür Bakanlığı Yayını, Ankara 1993.

DELİÖMEROĞLU, Yakup, Türkiyede Arap Atı Yetiştiriciliği, Türk Veteriner Hekimliği Dergisi, 1-4 (2005) s.30-31.

Divanü Lûgat-it-Türk Tercümesi, Cilt III, 3. Baskı, Çev. Besim Atalay, Türk Tarih Kurumu Yayını, Ankara 1992.

DOĞRU, Halime, Osmanlı İmparatorluğunda Yaya-Müsellem-Taycı Teşkilatı (XV. ve XVI. Yüzyılda Sultanınü Sancağı), Eren Yayınları, İstanbul 1990.

EMİROĞLU, Kudret, Ahmet Yüksel, Yoldaşımız At, Yapı Kredi Yayını, İstanbul 2002.

HALAÇOĞLU, Yusuf, At, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, Cilt 4. İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayını, İstanbul, 1991, s.28-31.

İhsan Abidin, Osmanlı Atları, Teksir ve Islah-ı Hayvanat Koleksiyonu, Sayı 3, Matbaa-i Amire, İstanbul 1917.

KAFESOĞLU, İbrahim, Türk Milli Kültürü, 4. Baskı, Boğaziçi Yayınları, İstanbul 1986.

KÖKSAL, Osman, Osmanlı Dınüşüm Sürecinde Bir Devlet Teşebbüsü Olarak Çifteler Hara-yı Hümayunu ve Türk Atçılığına Katkıları, Eskişehir Osmangazi Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 10/2 (2009), s.333-363.

KÖSTEM, Reşat, Tarihsel Sürecinde Atçılığımızın Yapısı ve Yarışçılığımızın Oluşumu, Türkiye Jokey Kulübü Yayını, Ankara 2000.

ORHONLU, Cengiz, Hazine, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, Cilt 17, Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, İstanbul 1998, s.130-133.

ÖGEL, Bahaeddin, Türk Kültür Tarihine Giriş, Cilt I, Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayını, Ankara 1985.

ÖGEL, Bahaeddin, Türk Mitolojisi, Cilt I, Türk Tarih Kurumu Yayını, Ankara 1993.

SAHİLLİOĞLU, Halil, Ceyb-i Hümayun, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, Cilt 7, Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, İstanbul 1993, s.465-467.

SÜMER, Faruk, Türklerde Atçılık ve Binicilik, Türk Dünyası Araştırmaları, 24 (1983), s.1-120.

TERZİ, Arzu T., Hazine-i Hassa Nezareti, Türk Tarih Kurumu Yayını, Ankara 2000.

TUFAN, Aslan, Karacabey Harası, İktisadi Yürüyüş Haralar ızel Sayısı (1946), s.9-16.

TÜRKER, Hasan Ali, Türklerde Atçılık Dün-Bugün, Güzel İstanbul Matbaası, Ankara 1971.

UĞURLU, Alev Sınar, 150likler Listesinde Yer Alan Eşkıya Davut İçin Neler Dediler?, Mustafakemalpaşa (Kirmasti) Sempozyumu Bildirileri, Mustafakemalpaşa Belediyesi Yayını, Bursa 2011, s.297-304.

ULUDAı, Nevzat, Karacabey Harasının Kuruluş Tarihi. Türkiyede Hayvan ve Hayvancılık, 2/11 (1964), s.5-16.

UZUNÇARŞILI, İsmail Hakkı, Osmanlı Devletinin Saray Teşkilatı, 3. Baskı, Türk Tarih Kurumu Yayını, Ankara 1988.

YAŞAYANLAR, İsmail, 19. Yüzyılda Kirmasti (Mustafakemalpaşa) Kazasının SosyoEkonomik Durumu, Mustafakemalpaşa Belediyesi Yayını, Bursa 2013.

YASİN, Yusufcan, Kaşgarlı Mahmuda Gıre Türklerde At, Uluslararası Kaşgarlı Mahmud Sempozyumu Bildiri Metinleri, Rize Üniversitesi, Rize 2008, s.705-715.