Rus Sömürüsüne Karşı Türkistan Milli Ayaklanması’nda (1916) Semerkant
Rusya Türkistan’ı 19. asrın ikinci yarısından sonra işgal ve ilhak etti. Ardından bölgeyi kendi emperyal menfaatleri doğrultusunda sömürmek için bölgede idari, sosyal ve ekonomik düzenlemeler yaptı. Yapılan düzenlemeler neticesinde yaklaşık elli yıl bölgenin yer altı ve yer üstü kaynakları Ruslar tarafından sömürüldü. Daha sonraki siyasi gelişmeler neticesinde, özellikle I. Dünya Savaşı sırasında çarlık yeni insan kaynağına ihtiyaç duydu. Bu ihtiyacı karşılamak için 5 Haziran 1916’da bu tarihten önce askerlikten muaf olan yerli halkıorduya almak amacıyla bir ferman yayınlandı. Söz konusu fermanla Türkistan’ın gayr-ı Rus bölge ahalisini orduda istihkâm işlerinde çalıştırmak isteyen Çarlık Rusya’sı ekonomik sömürüsüne insan kaynağını da ilave etti. Bu son gelişme önce Semerkant’ta başlayan daha sonra tüm bölgeye yayılan isyana sebep oldu. Çalışmamızda 1916 Türkistan isyanında ilk kan döküldüğü yer olan Semerkant vilayetindeki isyan sırasında meydana gelen gelişmeleri Rus arşiv belgeleri ve ilgili literatüre dayalı olarak ele alacağız.
Samarkand on the Turkestan National Uprising (1916) Against The Russian Explosion
Russia occupied and annexed Turkestan after the second half of the 19th century. Then it made administrative, social and economic arrangements to exploit the region for his own imperial interests. As a result of the regulations made, the underground and aboveground resources of the region were exploited by the Russians for about fifty years. As a result of later political developments, especially during World War I, the tsarism needed new human resources. In order to meet this need, the tsarism issued an edict on June 25, 1916 to recruit those who were exempted from military service before this date. With the decree in question, Tsarist Russia, which wanted to employ the non-Russian inhabitants of Turkestan in fortification works in the army, enabled the exploitation to be directed towards human resources. This latest development led to the rebellion that first started in Samarkand and then spread to the whole region. In our study, we will consider the developments that took place during the revolt in Samarkand province, where the first blood was shed in the 1916 Turkistan uprising, based on Russian archive documents and related literature.
___
- Polnoye Sobraniye Zakonov Rossiyskoy İmperii (PSZRİ) T. 6 (1886) No: 3814. “1886 g. iyunya 12. Polojeniyeobupravlenii Turkestanskogokraya”.
- 22 fevralya 1917 g. Kopiya. RGVİA.F.400.op.1.D.4548.
- 21 Mart 1917 g. RGVİA. F. 400. Op. 1. D. 4548.
- 17 Aprelya 1917 g. RGVİA. F. 400. Op. 1. D. 4548.
- 23 avgusta 1916. Kopiya. RGVİA.F.165.OP.1.D.1553.
- 23 oktyabrya 1916. Kopiya. ; RGVİA. F. 400. Op. 1. D. 4546.
- 31 oktyabrya 1916. Kopiya. RGVİA. F. 400. Op. 1. D. 4546.
- 25 avgusta 1916. Kopiya. RGVİA. F. 165. Op. 1. D. 1554.
- 17 Aprelya 1917 g. RGVİA. F. 400. Op. 1. D. 4548.
- 23 yanvarya 1917 g. RGİA.F.1289.Op.12.D.1265.
- 19 noyabrya 1916. Kopiya. GARF. F. 1807. Op. 1. D. 296.
- 21 Senyabrya 1915. AVPRİ. F. Sredneaziatskiystol. Op. 486. D.360 b.
- 10 Yanvarya 1916. AVPRİ. F. Sredneaziatskiystol. Op. 486. D.340 b.
- 25 iyunya 1916. Sobranieuzakoneniy i rasporyajeniypravitelstva, №182 ot 6 iyulya 1916.
- TsentralnıyArhiv RSFSR Krasnıy Arhiv, İstoriçeskiy Jurnal, TomTretiy(Tridsat Çetvertıy) Gosudarstvennoye İzdatelstvo, Moskva, Leningrad, T.34, 1929.
- Hayit, Baymirza, Türkistan Rusya ile Çin Arasında, Ankara 1975.
- Kurat, Akdes Nimet, Rusya Tarihi Başlangıçtan 1917’ye Kadar, TTK Ankara 2014.
- Piyade Binbaşı Nazmi Bey, Kafkasya ve Türkistan (Kafkasya, Asyâ-yı Vustâ ve Türkistan Vilâyetleri Buhâra ve Hîve Hanlıkları Coğrafî, Siyasî, Tarihî ve İstâtistikî Mücmel Malûmât), İstanbul Matbaai Askeriye 1918.
- Russkiy Turkestan sbornik, izdannıy popovodu politemniceskoyv ıstavki, VI ruskpervıy, geografia i statistika, podredakciyu N.A. Maeva, Moskva v universitet skoytipograsiikatkov i k, 1872.
- Vosstaniye 1916 goda v Turkestane: Dokumentalnıe Svidetelstva Obshey Tragedii (Sbornikdocumentov i materialov), Moskovskiy Gosudarstvennyy Universitetimeni M.V. Lomonosova Institut Vseobshchey Istoriiran, Moskova,2016.
- Vyatkin, M., Oçerkipoistorii Kazahskoy SSR: Top pervıy s drevneyşıh vremenpo 1870, Ogiz: Gospolitizdat 1941.
- Şen, Muhammet-Ferdi Çiftçioğlu, “Türkistan Genel Valisi Aleksey Nikolayeviç Kuropatkin’in Türkistan İzlenimleri(1916)” Akademik Tarih ve Düşünce Dergisi, 2018 5(17), s.181-209.
- Yazıcı, Serkan -M. Bilal Çelik, “Türk Tarihinde Bir Rus General: Aleksey Nikolayeviç Kuropatkin(1848– 1925)”,Sakarya Üniversitesi, Fen Edebiyat Dergisi (2008-1), s.233-245.
- Kerimov, Hatice,“Türkistan Genel Valiliği’nde İdari Sistemin Oluşumu ve Gelişim Süreci (1865-1897”); İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Tarih Anabilim Dalı Genel Türk Tarihi Bilim Dalı Basılmamış Doktora Tezi, Danışmanı: Prof. Dr. İlyas Topsakal, İstanbul 2019.
- Polat, Dilek, Çarlık Devrinde Türkistan’daki Millî Ayaklanmalar, Fırat Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Tarih Anabilim Dalı Basılmamaış Yüksek Lisans Tezi, Danışman: yrd. Doç. Dr. Füsun kara Elazığ 2009.
- Şuşkova, M. Y., “Organizatsiyaupravleniye Turkestanom v naçale XX veka”, Dissertatsiyanaso iskaniyeu çenoystepenikandidata istoriçeskiynauk, Rossiyskiy gosudarst vennıy gumaniternıy universitet, Moskva 2015.
- Yayın Aralığı: Yılda 4 Sayı
- Başlangıç: 2015
- Yayıncı: Selim Hilmi Özkan
Sayıdaki Diğer Makaleler
The Feudal Rule of Mutawila of Jabal Amel under the Ottoman Era 1804-1830 A.D
Hatay’da Bir Okul-Kilise: Kırıkhan Ruhban Okulu
Rus Sömürüsüne Karşı Türkistan Milli Ayaklanması’nda (1916) Semerkant
Osmanlı Sarayı’nda Teşrifat ve 950 Numaralı Teşrifat Defteri’nde Bayram ve Nevruz Hediyeleri