Osmanlı Devleti’nden Türkiye Cumhuriyeti’ne Siyasal Partileşme Süreci
Osmanlı Devleti’nde ilk defa siyasal hareketler Tanzimat Dönemi içinde gizli olarak başlar. Siyasal hareketler I. Meşrutiyet sonrasında cemiyetler ve dernekler şeklinde ülke içinde ve dışında kurulmaya başlar. II. Meşrutiyet sonrasında siyasi cemiyetler hızla sayılarını arttırır ve daha sonra bu cemiyetlerin bir kısmı siyasi fırkaya dönüşerek faaliyetlerini sürdürürler. Osmanlı Devleti’nde siyasi fırkalar I. Dünya Savaşı ve sonrasında da farklı isimlerde kurularak devam eder. Türkiye Cumhuriyeti’nin kuruluşundan kısa bir süre sonra Mustafa Kemal demokrasinin en önemli ölçütlerinden bir olan çok partili siyasal hayat geçilmesini ister. Bu nedenle önce 1923 yılında Cumhuriyet Halk Fırkası, daha sonra 1924 yılında Terakkiperver Cumhuriyet Halk Fırkası ve 1930 yılında da Serbest Cumhuriyet Fırkası kurulur. Ülkenin o günkü iç ve dış meselelerinden dolayı çok partili siyasal hayata geçiş sağlanamaz. Türkiye’de siyasal partileşme süreci bu dönemde fikri olarak yaşar, fakat resmi olarak ortaya çıkamaz. Türkiye’de siyasal partiler ancak 1945 sonrası çok partili siyasal yaşama geçişle resmen ve fiilen yaşama geçerler. Bu çalışmada Osmanlı Devleti’nde siyasal hareketlerin ortaya çıkışı, fikir hareketleri, siyasal cemiyetler ile fırkaların kuruluşu, Milli Mücadele ve Türkiye Cumhuriyeti’nin ilk zamanlarındaki siyasi partiler ve süreci ele alınmıştır.
Anahtar Kelimeler:
Osmanlı Devleti, Türkiye, cemiyet, parti, süreç
The Political Party Process From Ottoman State To Turkısh Republıc State
For the first time in the Ottoman Empire, political movements begin in secret during the Tanzimat period. Political movements I. In the aftermath of Constitutional Monarchy, they are established in the form of societies and associations both inside and outside the country. II. After the Constitutional Monarchy, political societies increase their numbers rapidly and then some of these societies turn into political squares and continue their activities. Political divisions in the Ottoman Empire continued after the First World War with different names. Shortly after the founding of the Republic of Turkey, Mustafa Kemal demands a multi-party political life, one of the most important criteria of democracy. For this reason, first the Republican People's Party in 1923, then the Progressive Republican People's Party in 1924, and the Free Republican Party in 1930. Due to the internal and external affairs of that country, multi-party political life can not be achieved. The process of political partyization in Turkey lives intellectuals in this period, but it can not officially emerge. In Turkey, political parties pass through formal and actual life only after the transition to multi-party political life after 1945. In this work, political parties and processes in the Ottoman Empire, the emergence of political movements, intellectual movements, the establishment of political societies and factions, the National Struggle and the early days of the Republic of Turkey were discussed.
___
- Ağaoğlu, S., (1972), Demokrat Parti’nin Doğuş ve Yükseliş Sebepleri, Bir Soru, Baha Matbaası, İstanbul. ------------------, (1967), Arakadaşım Menderes, Baha Matbaası, İstanbul. Ahmad, F. Turgay, B.,(1976), Türkiye’de Çok Partili Politikanın Açıklamalı Kronolijisi ,1945-1971, Bilgi Yayınevi, İstanbul. Ahmed, F.,(1994), Demokrasi Sürecinde Türkiye 1945-1980, Hill Yayınları, İstanbul. Anday, M. C. (1962), Beş Parti-Tek Parti, Cumhuriyet, 13 Ekim. Armaoğlu, F., (1984), 20. Yüzyıl Siyasi Tarihi 1914-1980, Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları, Ankara. Avcıoğlu, D.,(1990), Türkiye’nin Düzeni (Dünü, Bugünü, Yarını), Tekin Yayınevi, İstanbul. Aydemir, Ş. S.,(1968), II.Adam, Cilt II,Remzi Matbaası,İstanbul. -----------------,(1969), Menderes’in Dramı, Remzi Kitabevi, İstanbul. Bayar, C., Başvekilim Adnan Menderes, Derleyen Bozdağ, İ., Baha Matbaası, İstanbul. Baydur, M.,(1999), Siyasi Tarihimizden Kesitler, İrfan Yayınevi, İstanbul. Breuilly, John (1993), Nationalism and the State, Manchester University Press, Manchester. Burçak, R. S.,(1979), Türkiye’de Demokrasiye Geçiş 1945-1950, Olgaç Yayınevi, Ankara. Büyük Larousse Sözlük ve Ansiklopedisi, “Demokrasi”, “DP”. Çelik, E.,(1969), Türkiye’nin Dış Politika Tarihi, 100 Soruda, Gerçek yayınevi, İstanbul. Duverger, M.,(1974), Siyasal Partiler, Çeviri Özbudun, E., Bilgi Yayınevi, Ankara. Erer, T.,(1966), Türkiye’de Parti Kavgaları, Tekin Yayınevi, İstanbul . Erkin, F.C.,(1974) “İnönü, Demokrasi ve Dış İlişkiler”, Milliyet, 14 Ocak. Eroğul, C.,(1990), Demokrat Parti ve İdeolojisi, İmge Kitapevi, Ankara. Goloğlu, M.,(1982a), Demokrasiye Geçiş 1946- 1950, Kaynak Yayınları, İstanbul. ---------------, (1982b), Milli Şef Dönemi,Kaynak Yayınları,İstanbul. Güzel, M. Ş.,(1998), İkinci Dünya Savaşı Boyunca Sermaye ve Emek. Heper, Metin, (1985),"19. yy'da Osmanlı Bürokrasisi", TCTA., c. 1, İletişim Yay., İstanbul . Quataert, D., Zürcher,E.J.,Osmanlı’dan Cumhuriyet Türkiye’sine İşçiler 1839-1950, İletişim Yayınları, İstanbul. İnce, R. Ş.,(1982) , Milliyet, I Kasım. Koçak, C.,(1997), Siyasal Tarih 1923- 1950,Türkiye Tarihi IV, Çağdaş Türkiye 1908-1980,Cem Yayınevi, İstanbul. --------------, (1986),Türkiye’de Milli Şef Dönemi, C.II,İletişim Yayınları, İstanbul. Köprülü, F., (1957), Demokrat Partinin Kuruluşu,Vatan, 6 Aralık.. Lewis, B., (1988),Modern Türkiye’nin Doğuşu, TTK Basımevi, Ankara. Mardin, Şerif(1986), “Yenileşme Dinamiğinin Temelleri ve Atatürk”, Çağdaş Düşüncenin Işığında Atatürk, Eczacıbaşı Vakfı Yayınlan, İstanbul. Milliyet,(1983) “Refik Koraltan’ın Not Defteri”, 16 Mayıs. Nalbandian, Louis (1963), The Armenian Revolutionary Movement - fire DevelopmentsofAmienian Political Parties through the Nineteenth Century, University of Cali- fornia Press, Berkeley. Özbudun, Ergun (1977), Siyasal Partiler, A.U.S.B.F. Yayınları, Ankara. Payaslıoğlu, Arif T. (1964), Siyasi Partner, A.U.S.B.F. Yayınları, Ankara. Rustow, Dankwart A. (1966), “Development of Parties in Turkey”, Political Parties and Political Development, Cambridge University Press. Sarol, M.,(1983), Bilinmeyen Menderes,C.II, Kervan Yayınları,İstanbul. Sencer, M.,(1971), Türkiye’de Siyasi Partilerin Sosyal Temelleri, Geçiş Yay., İstanbul 1971. Sertel, Z., (1968),Hatırladıklarım, İstanbul. Shaw, S. J., Shaw, E. K.,(2000), Osmanlı İmparatorluğu ve Modern Türkiye, II.Cilt, e Yay., İstanbul . Sosyalizm ve Toplumsal Mücadeleler Ansiklopedisi, İletişim Yayınları, No:57. Sülker, K., 100 Soruda Türkiye’de İşçi Hareketleri, Gerçek Yayınevi, İstanbul. Teziç, E.,(1976), 100 Soruda Siyasi Partiler, Gerçek Yayınevi, İstanbul. Toker, M.,(1990), Tek Partiden Çok Partiye, Bilgi Yayınevi, İstanbul. -------------,(1966), İsmet Paşayla 10 Yıl, 1954- 1957, C.I, Akis Yayınları, Ankara. TBMM Zabıt Cerideleri, 7.Dönem, Cilt 20. Topuz, H., Ünsal H.,(1984), Cumhuriyetin Beş Dönemeci, Sergi Yayınevi, İzmir. Tökin, F. H. ,(1965), Türk Tarihinde Siyasal Partiler ve Siyasal Düşüncelerin Gelişmesi, Elif Yayınları,İstanbul. Tunaya, T. Z.,(1952), Türkiye’de Kurulan Siyasi Partiler, Doğan Kardaş Yayınları, İstanbul. Turan, Ş.,(2000), İsmet İnönü,Kültür Bakanlığı Yayınları, İstanbul. Uran, H., (1959),Hatıralarım, Ayyıldız Matbaası, Ankara. Vatan, (1945), 2 Ekim. Yeşil, A.,(1988), Türkiye’de Çok Partili Hayata Geçiş, Kültür Ve Turizm Bakanlığı Yayınları, Ankara. Yetkin İ.Ç., (1994), “II.Dünya Savaşı Bitiminde Çok Partili Düzene Geçişte Temeldeki Bozukluk,” Atatürkçü Bilinç, Akdeniz Üniversitesi Atatürk İlkeleri ve İnkılap Tarihi Araştırma ve Uygulama Merkezi Dergisi, Sayı 1,c.1.
- Yayın Aralığı: Yılda 4 Sayı
- Başlangıç: 2015
- Yayıncı: Selim Hilmi Özkan