Jön Türk Muhalefetinde Osmanlı’nın Meşrû Hükümdarı: V. Murâd

Sultan Abdülaziz’in 30 Mayıs 1876’da bürokratik ve askerî çevrelerin işbirliğiyle tahttan indirilmesinden sonra Osmanlı tahtına V. Murâd çıkmıştır. Ancak V. Murâd’ın hüküm süresi uzun sürmemiş ve birtakım psikolojik sorunlar göstermesi üzerine üç ayın ardından zorunlu olarak tahttan indirilmiştir. Böylece tahta kardeşi II. Abdülhamid çıkmış ve Osmanlı tarihinin önemli gelişmelerini barındıran uzun bir hükümdarlık dönemini başlatmıştır. II. Abdülhamid iktidarına karşı yerel muhalefet hareketini oluşturan Jön Türkler ise kendi fikrî anlayışları çerçevesinde II. Abdülhamid’in hükümdarlığını tanımamışlardır. Özellikle muhalefet silâhı olarak etkili şekilde kullandıkları basın ve yayın üzerinden II. Abdülhamid’in padişahlığının ve halifeliğinin meşruluğunu tartışmaya açmışlardır. Bu noktada da V. Murâd’ı gündeme taşıyarak II. Abdülhamid’in Osmanlı Devleti’nin meşrû hükümdarı olamayacağını savunmuşlardır. V. Murâd ismi Jön Türkler için muhalefetlerinde II. Abdülhamid iktidarına karşı kullanılan bir simgeye dönüşmüştür. Bu çalışmada 1895-1904 yılları arasındaki Jön Türk neşriyatından hareket edilerek V. Murâd’ın tahttan indirilmesi, Çırağan Sarayı’nda yirmi sekiz yıl boyunca zorunlu ikamete tabi tutulması ve vefatı üzerinden II. Abdülhamid iktidarına karşı yapılan muhalefetin boyutları incelenmektedir. Otoritesinin geçersizliğini ispat edip II. Abdülhamid’i tahttan indirmek ve Osmanlı halkını etkileyerek destek bulmayı amaçlayan Jön Türklerin V. Murâd’ın meşruiyeti için yaptıkları ve muhalefetleri doğrultusunda gündeme getirdikleri vurgulanmaktadır.

Anahtar Kelimeler:

II. Abdülhamid, V. Murad, Jön Türkler, İktidar, Muhalefet

The Legitimate Ruler of the Ottoman Empire in the Young Turk Opposition: Murâd V

As Sultan Abdulaziz was ousted on 30 May 1876 with the cooperation of bureaucratic and military circles, Murâd V ascended to the throne of the Ottoman Empire. However, his term of office did not last long and he was forced to abdicate after three months following some symptoms of psychological problems. Afterwards, his brother, Abdulhamid II, came to power starting a long period of rulership with many important developments in Ottoman history. On the other hand, the Young Turks, who formed the local opposition movement against the power of Abdulhamid II, did not recognize his authority suitable to their intellectual understanding. They questioned the legitimacy of the sultanate and caliphate of Abdulhamid II, especially through the press and publication which they used effectively as an opposition tool. At this point, they put Murâd V under the scope arguing that Abdulhamid II could not be the legitimate ruler of the Ottoman State. The name of Murâd V became a symbol used by the Young Turks in opposition to the power of Abdulhamid II. Reading through the Young Turk publication between 1895 and 1904, this study examine the dimensions of the opposition against the reign of Abdulhamid II, through the deposition of Murâd V, his compulsory residence of twenty-eight years in Çırağan Palace, and his death. The efforts of Young Turks to dethorne Abdulhamid II by proving the invalidity of his authority, to gain the public support and to the legitimate Murâd V are underlined.

Keywords:

Abdulhamid II, Murad V, Young Turks, Power, Opposition,

PDF

___

Cumhurbaşkanlığı Osmanlı Arşivi (BOA)
Cumhurbaşkanlığı Osmanlı Arşivi (BOA), Y.EE, 17/21. Cumhurbaşkanlığı Osmanlı Arşivi (BOA), Y.EE, 17/77. Cumhurbaşkanlığı Osmanlı Arşivi (BOA), HR.SFR.3, 471/56.
Jön Türk Yayınları / Süreli Yayınlar
[Abdullah Cevdet]. Mahkeme-i Kübrâ. Mısır, 1908.
Ahmed Rızâ. “Ali Şefkatî Bey’in Vefâtı”. Bir Numerolu Meşveret’in İlâvesi, 1 Aralık 1895, 1.
Ahmed Rıza. “Sultan Murâd’ın Cinneti”. Meşveret, Sayı 13, 5 Temmuz 1896, 3-4.
Halil Ganem. “İcmâl-i Mesâib”. Meşveret, Sayı 26, 25 Ekim 1897, 1.
Hiram M. “Farmasonlar”. Şûrâ-yı Ümmet, Sayı 27, 29 Nisan 1903, 3.
İlmiyeden Hayrullah. “Darü’l-Harb”. Meşveret, Sayı 22, 8 Kasım 1896, 3-5.
Mehmed Murâd. “İkiden Hangisi”. Meşveret, Sayı 17, 21 Ağustos 1896, 1.
Tarîk-i İlmiyeden Hayreddin. “Hakk-ı Saltanat”. Meşveret, Sayı 23, 3 Aralık 1896, 1-2.
Ulemâ-yı Din-i İslâm’a Da’vet-i Şer’iye. Mısır, 1314.
“Tahdis-i Nikmet”. Hak, Sayı 1, 31 Ağustos 1899, 1-2.
“Havâdis”. Hak, Sayı 4, 15 Ekim 1899, 4.
“Bir Yıldırım!..”. Hak, Sayı 6, 23 Kasım 1899, 1.
“Sultan Murâd-ı Hâmis veyâ Çırağan Mahbûsu”. Kanûn-i Esâsî, Sayı 7, 1 Şubat 1897, 1-2.
“Sultan Murâd Hân-ı Hâmis Hazretleri”. Kanûn-i Esâsî, Sayı 11, 1 Mart 1897, 1-3.
“Sultan Murâd Hân-ı Hâmis Hazretleri Tercüme-i Hâl-i Husûsîlerinden”. Kanûn-i Esâsî, Sayı 12, 14 Mart 1897, 1-2.
“Sultan Murâd Hazretleri”. Kanûn-i Esâsî, Sayı 14, 29 Mart 1897, 1-3.
“Cülûs Tebriki Nâmıyla Abdülhamid-i Sânî’ye Takdim Olunan Hitâbdan”. Kanûn-i Esâsî, Sayı 26, 8 Ekim 1898, 1-2.
“Ehl-i İslâm’la Türkiyâ ve Almanya”. Kanûn-i Esâsî, Sayı 34, 13 Mart 1899, 3-4.
“Sultan Murâd Mazlûmun Midhat Paşa’ya Bir Nâme-i Hümâyûnu”. Meşveret, Sayı 7, 1 Mart 1896, 2.
“Ali Suavî Merhûm”. Mîzân, Sayı 26, 28 Haziran 1897, 1-2.
“Mâbeyn-i Hümâyûn Cenâb-ı Mülükâne Başkitâbet Celîlesine”. Osmânlı, Sayı 12, 15 Mayıs 1898, 1.
“Sultan Murâd-ı Hâmis Hazretleri Hakkında Düvel-i Muazzama Hükümdârânına Cem’iyetimiz Tarafından Gönderilen Mektûbun Sûret-i Mütercimesidir”. Osmânlı, Sayı 12, 15 Mayıs 1898, 1.
“Ricâ”. Osmânlı, Sayı 19, 1 Eylül 1898, 1.
“Anarşist Kim?”. Osmânlı, Sayı 23, 29 Ekim 1898, 2-4.
“Telgraf”. Osmânlı, Sayı 25, 1 Aralık 1898, 1.
“İhtâr”. Osmânlı, Sayı 31, 1 Mart 1899, 1.
“Sultan Murâd Mazlûm”. Osmânlı. Sayı 34, 15 Nisan 1899, 4.
“Târihden Bir Nebze”. Osmânlı. Sayı 41, 1 Ağustos 1899, 6.
“Sultan Murâd-ı Hâmis”. Osmânlı. Sayı 43, 1 Eylül 1899, 1-3.
“İstanbul’dan”. Osmânlı, Sayı 54, 15 Şubat 1900, 4-5.
“Sultan Murâd Han-ı Hâmisin Ahvâl-i Sıhhiyesi”. Osmânlı, Sayı 73, 1 Aralık 1900, 3.
“İslâm’a Tebşir”. Osmânlı, Sayı 75, 1 Kanûn-i Sânî 1901, 1-2.
“Sultan Murâd Mazlûm”. Osmânlı, Sayı 137, 12 Ağustos 1904, 2.
“Sultan Murâd Merhûm”. Osmânlı, Sayı 138, 5 Eylül 1904, 1-2.
“Mütenevvia”. Osmânlı, Sayı 138, 5 Eylül 1904, 4.
“Feryâd-ı Sultan Murâd”. Osmânlı, Sayı 139, 20 Eylül 1904, 2.
“Mektûb-ı Mahsûs”. Osmânlı, Sayı 140, 5 Ekim 1904, 1-2.
“Havâdis”. Osmânlı, Sayı 141, 15 Kasım 1904, 4.
“Mektûb-ı Mahsûsî”. Şûrâ-yı Ümmet, Sayı 3, 9 Mayıs 1902, 4.
“Sultan Murâd’ın Kızı”. Şûrâ-yı Ümmet, Sayı 55, 15 Temmuz 1904, 3-4.
“Sultan Murâd Hân-ı Hâmis Hazretlerinin Vefâtı”. Şûrâ-yı Ümmet, Sayı 60, 25 Eylül 1904, 1-2.
“İstanbul’dan”. Şûrâ-yı Ümmet, Sayı 60, 25 Eylül 1904, 23.
“Diğer Mektûb”. Şûrâ-yı Ümmet, Sayı 60, 25 Eylül 1904, 3.
“Neşriyât-ı Cedîde”. Şûrâ-yı Ümmet, Sayı 61, 10 Ekim 1904, 4.
“Şundan Bundan”. Şûrâ-yı Ümmet, Sayı 62, 24 Ekim 1904, 4.
“Bir Cellâdın Vefâtı”. Şûrâ-yı Ümmet, Sayı 64, 23 Kasım 1904, 3-4. Diğer Eserler / Telif Eserler
Bleda, Mithat Şükrü. İmparatorluğun Çöküşü. İstanbul: Remzi Kitabevi, 1979.
Eldem, Edhem, Haz. V. Murad’ın Oğlu Selahaddin Efendi’nin Evrak ve Yazıları I. İstanbul: Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları, 2019.
Georgeon, François. Sultan Abdülhamid. Çev., Ali Berktay. İstanbul: İletişim Yayınları, 2016.
Hanioğlu, M. Şükrü. Bir Siyasal Düşünür Olarak Doktor Abdullah Cevdet ve Dönemi. Ankara: Üçdal Neşriyat, Ankara, 1981.
Hanioğlu, M. Şükrü. Bir Siyasal Örgüt Olarak Osmanlı İttihad ve Terakki Cemiyeti ve Jön Türklük I. İstanbul: İletişim Yayınları, 1989.
İnal, İbnülemin Mahmut Kemal. Son Sadrazamlar I. İstanbul: Dergâh Yayınları, 1982.
İrtem, Süleyman Kâni. Yıldız ve Jön Türkler İttihat-Terakki Cemiyeti ve Gizli Tarihi. Haz. Osman Selim Kocahanoğlu. İstanbul: Temel Yayınları, 1999.
Koloğlu, Orhan. Ne Kızıl Sultan Ne Ulu Hakan Abdülhamid Gerçeği. İstanbul: Gür Yayınları, 1987.
Osmân Nûrî. Abdülhamid-i Sânî ve Devr-i Saltanatı Hayât-ı Husûsîye ve Siyâsîyesi I. İstanbul: Kitâbhâne-yi İslâm ve Askerî, 1327.
Örikağasızâde Hasan Sırrı. Sultan Abdülhamit Devri Hatıraları ve Saray İdaresi. Haz. Ali Adem Yörük. İstanbul: Dergâh Yayınları, 2007.
Şiviloğlu, Murat R. The Emergence of Public Opinion State and Society in the Late Ottoman Empire. New York: Cambridge University Press, 2018.
“Tebligât-ı Resmiye”. Sabah, Sayı 5339, 30 Ağustos 1904, 1.
Uzunçarşılı, İsmail Hakkı. Midhat Paşa ve Yıldız Mahkemesi. Ankara: Türk Tarih Kurumu Basımevi, 1967.
Uzunçarşılı, İsmail Hakkı. “Beşinci Sultan Murad’ın Tedâvîsine ve Ölümüne Ait Rapor ve Mektuplar 1876-1905”. Belleten 38 (1946), 317-367.
Yalçın, Hüseyin Cahit. Siyasal Anılar. İstanbul: Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları, 1976.
Yılmaz, Murat. Erken Dönem Jön Türk Muhalefetinde İmaj Mühendisliği. İstanbul: Kitabevi, 2021.