Gazâlî’nin Bâtınîlere Karşı Yazdığı Eserler Üzerine Bir İnceleme
Orta Çağ İslam dünyasının içine düştüğü siyasi ve fikrî kriz, öncelikle devlet ve toplumların siyaseten bölünüp parçalanmasıyla sonuçlanmıştır. Ardından fikrî ihtilafların çoğalması toplumu ciddi sapmaların eşiğine getirmiştir. Böyle bir kaos ortamında Gazali, Müslümanları ihya etme gayesiyle müceddidlik misyonu üstlenmiş, ilmî ve amelî yönlerin tekrar inşa edilmesi gerektiğini ifade etmiştir. Gazali, ihya projesine başlamadan önce, İslam dünyasındaki gerilemenin sebeplerinin ortadan kaldırılması için bir imha/iptal girişiminde bulunmuştur. Sapmaların temel sebebi olarak felsefe destekli Bâtınî düşünceyi görmüş ve bunu bertaraf etmek istemiştir. Gazali ihya hareketiyle ilk olarak İslamî ilimlere bir metodoloji kazandırmak istemiştir. Böylece İslami ilimlerin ihyası sayesinde ahlaki yozlaşmanın önüne geçilebileceğini öne sürmüştür. Müslümanlara yeniden bir ruh verme çabasıyla Bâtınîleri eleştirmiş ve bu konuda eserler kaleme almıştır. Eserlerinde bu imha gayretinin izleri görülür. Bu çalışma literatür tarama yöntemine dayalı olarak hazırlanmıştır. Araştırmada Gazali’nin tecdit faaliyetinin imha yönünü oluşturan eserler ele alınmıştır. Bu eserler, Gazali’nin Bâtınî ilâhiyatının tutarsızlığını göz önüne sermek için verdiği zihinsel çabanın ürünleridir. Söz konusu eserler içerikten ziyade genel biçim nitelikleri yönüyle incelenmiştir. Bu bağlamda kitapların isimleri, nüshaları, baskıları, tercümeleri, vb. teknik bakımdan tasvir edilmiştir.
A Study on the Writings of Ghazali against Batinis
The political and intellectual crisis that the medieval Islamic world has faced, primarily resulted in political disintegration of states and societies. Then, proliferation of intellectual conflicts brought to society to bring of serious deviations. In such chaos, Gazali undertook a mission of mujaddid in order to revive of Muslims. He stated that scientific and practical aspects should be rebuilt. Before starting this project, Gazali attempted to destruction/cancellation in order to eliminate the causes of the decline in the İslamic World. He accepted that the main reason for deviation is Batini though, supported philosophically. Therefore Gazali, wanted to destroy this idea. Gazali firstly wanted to bring a methodology to Islamic sciences with the revival movement. He argued that moral corruption could be prevented thanks to Islamic sciences. He criticized the Batini movement in an effort to give Muslims a new spirit and he wrote new books and booklets. There are traces of this destruction effort in his works.This study prepared based on the literature review method. In this research the works that constitute the destruction of the Gazali’s retaliation activity are discussion. These works are products of mental effort of Gazali, in order to reveal the inconsistency of Batini divinity. These works analyzed in term of general form characteristics rather than content. In this context, all books of Gazali related the themes depicted technically in front of names, copies, editions, translation of books etc.
Keywords:
Gâzali renewal, recreate, annihilation, Batiniyya (esoteric), criticism of Batiniyya,
___
- Ali b. Velîd, Dâmiğu’l-Bâtıl ve Hatfü’l-Münâdıl, nşr, Mustafa Galib, Beyrut: Müessesetü İzziddin, 1982.
- el-A‘sam, Abdülemir, el-Mülhak Tercümetü’l-Gazâlî fî Tabakâti’l-Aliyye li’l-Vâsıtî, Beyrut: yy: 1980.
- Aslan, Ali, “Bâkıllânî’nin Keşfü Esrâri’l-Bâtınîyye Adlı Eserinin Tahkik ve Tahlili”, Doktora Tezi, İstanbul: İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, 2018.
- Ateş, Ahmet, “Gazâlî'nin "Bâtınîlerin Belini Kıran Delilleri" Kitab Kavâsım Al-Bâtıniyye”, AÜİFD, (1954), C. III, S. 1-2, (ss. 23-54).
- Ateş, Ahmet, Kastamonu Genel Kitaplığında Bulunan Bazı Mühim Arapça ve Farsça Yazmalar, Oriens, S. V/1, (1952), (ss. 28-46).
- Avcu, İsmail, Horasan-Mâverâünnehir'de İsmâilîlik, İstanbul: Marmara Akademi Yayınları, 2018.
- Aydınlı, Yaşar, Gazâlî'de Mistik Tecrübe ve Akıl, Vefatının 900. Yılı Anısına Büyük Mütefekkir Gazâlî, Ankara: DİB Yayınları, 2013.
- Bedevi, Abdurrahman, Müellefâtü'l-Gazâlî, Kuveyt: Vekâletü'l-Matbûât, 1977.
- el-Câbirî, Muhammed Âbid, Arap-İslam Aklının Oluşumu, çev, İbrahim Akbaba, İstanbul: Kitabevi, 2001.
- Brobkelmann, C., GAL, Leiden: E.J. Brill, 1937.
- Corbin, Henry, “The İsmâilî Response to The Polemic of Ghazâlî”, İsmâilî Contrubitions to İslamic Culture , ed. Seyyid Hosssein Nasr Tahran: İmperial Iranian Acedemy of Philosophy, 1977.
- Corbin, Henry, İslam Felsefesi Tarihi Başlangıçtan İbni Rüşt’ün Ölümüne, çev, Hüseyin Hatemi, İstanbul: İletişim Yayınları, 201, C. I.
- Çağrıcı, Mustafa, Gazzâlî, İstanbul: DİB Yayınları 2016.
- Çelebi, İlyas “İmam Gazzâlî Kimdir” 900. Vefât Yılında İmâm Gazzâli, İstanbul: M.Ü. İlahiyat Fakültesi Yayınları, 2011, (ss. 19-24).
- Daftary, Ferhad, Şii İslam Tarihi, çev, Ahmet Fethi Yıldırım, İstanbul: Alfa Tarih, 2016.
- Erkal, Mehmet, “el-Ahkâmü's-Sultaniyye”, DİA, C. I, 1998, (ss. 555-556).
- es-Sehâvî, Şemseddin, el-İ‘lân bi’t-Tevbîh limen Zemme et-Târih, thk, Franz Rosenthal, Beyrut: Müessetü’r-Risâle, 1986.
- Galib, Mustafa, A‘lâmü’l- İsmâiliyye, Beyrut: Dâru’l-Yegazatü’l-Arabiyye, 1964.
- Gazâlî, Ebû Hâmid, el-Münkızü mine’d-Dalâl, Mecmû‘atü Resâil el-İmam el-Gazâlî içinde, Kahire: Mektebetü't-Tevfîkiyye, trz, (a)
- Gazâlî, Bâtınîliğin İçyüzü, çev, Avni İlhan, Ankara, Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 1993.
- Gazâlî, Cevâbü'l-Mesâili'l-Erbe‘i elletî Seelehe'l-Bâtınîyyetü bi-Hemedân, thk ve nşr, Muhammed Abdû, Lübnan 2011.
- Gazâlî Cevâhiru’l-Kur‘ân, thk, Muhammed Reşid Rıza el-Kabbânî, Beyrut: Dâru İhyâi’l-Ulûm, 1986.
- Gazâlî, Cevâhiru'l-Kur‘an, Beyrut: Dâru İhyâi'l-Ulûm, 1990.
- Gazâlî, el-Kıstâsü'l-Müstakîm Dosdoğru Ölçü, Çeviren ve Yayına Hazırlayan İbrahim Çapak, İstanbul: Türkiye Yazma Eserler Kurumu Başkanlığı Yayınları, 2016.
- Gazâlî, el-Maznûnü bih alâ ğayri Ehlih, Mecmû‘atü Resâil el-İmam el-Gazâlî içinde, Kahire: Mektebetü't-Tevfîkiyye, trz, (b).
- Gazâlî, Esâsü’l-Kıyâs Fıkhî Kıyasın Esası: Tevkif, (İnceleme-Çeviri-Metin), çev, ve haz, Bayram Pehlivan, İstanbul: Türkiye Yazma Eseler Kurumu Başkanlığı, 2019.
- Gazâlî, Esâsü'l-Kıyâs, Riyad: Mektebetü'l-Abîkân, 1993.
- Gazâlî, Faysalü’t-Tefrika beyne’l-İslam ve’z-Zendeka, Mecmû‘atü Resâil el-İmâm el-Gazâlî, içinde, Kahire: Mektebetü't-Tevfîkiyye, trz, (c).
- Gazâlî, Fedâihu’l-Bâtıniyye, (A. Bedevi neşri), 1964.
- Gazâlî, Fedâihu’l-Bâtıniyye, (Muhammed Ali el-Kutb neşri), Beyrut: el-Mektebetü’l-Asriyye, 2009.
- Gazâlî, Fedâihu’l-Bâtıniyye, nşr, Abdurrahman Bedevi, Kuveyt: Dâru’l-Kütibi’s-Sakâfiyye, 1964.
- Gazâlî, Fedâihu'l-Bâtıniyye, Beyrut: el-Mektebetü'l-Asriyye, 2009.
- Gazâlî, İhyâu Ulûmi’d-Din, thk, Seyyid İmran, Kahire: Dâru'l-Hadis, 2004, C. II.
- Gazâlî, İlcâmü’l-Avâm an İlmî’l-Kelâm, thk, Meşhed Allaf, Beyrut: Dâru’l-Kütibi’l-İlmiyye, 2016, (b).
- Gazâlî, Kitab-ı Kavâsımu'l-Bâtınîyye Bâtınîlerin Belini Kıran Deliller, Tercüme ve Neşreden, Ahmet Ateş, İstanbul: Büyüyenay Yayınları, 2017.
- Gazâlî, Mizânü’l-Amel, thk, Süleyman Dünya, Mısır: Dâru’l-Meârif, 1964.
- Gazâlî, Sırru’l-Âlemîn ve Keşfü mâfi’d-Dâreyn, Mecmûatü Resâil el-İmam el-Gazâlî içinde, Kahire: Mektebetü't-Tevfîkiyye, trz, (d).
- Gibb, Hamilton A. R., İslam Medeniyeti Üzerine Araştırmalar, Çevirenler, Kadir Durak v. dğr, İstanbul: Endülüs Yayınları, 1991.
- Goldziher, Ignaz, Streitschrift des Gazâlî gegen die Bâtınijja- Sekte, Leiden: Vormals E.J. Brill, 1916.
- Gölcük, Şerafettin “Bâkıllânî”, DİA, C. IV, 1991, (ss. 531-535).
- Griffel, Frank, Gazâlî'nin Felsefi Kelâmı, çev, İbrahim Halil Üçer, Muhammed Fatih Kılıç, İstanbul: Klasik Yayınları, 2012.
- Günaydın, Yusuf Turan, “Gazâlî Tercümeleri: Osmanlı Devri ve 1928 sonrası İçin Bir Bibliyografya Denemesi” Divan Disiplinlerarası Çalışmalar Dergisi, C.16, S.30, 2011/1, (ss.63-90).
- Hakyemez, Cemil, Yurtalan, Betül, “Mütekaddimûn Eşarîlerinin Şiîlik Eleştirileri (Bâkıllânî Örneği)”, Gümüşhane Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, C.7, S.14, (2018), (ss.57-72).
- Hatîb el-Bağdâdî, Ebû Bekr, Târihu Bağdat, Beyrut: Dâru'l-Kütübi'l-İlmiyye, 2004, C. IV.
- İbn Kesir, Ebü’l-Fidâ, el-Bidaye ve'n-Nihâye,yy: Dâru’l-Fikr, 1986, C.XII.
- İbnü’l-İmâd, Ebû’l-Felah, Şezerâtü’z-Zeheb, thk, Mahmud el-Arnaûd, Dımaşk-Beyrut: Dâru İbn Kesir, 1986, C. VI.
- İbnü'l-Arabî, Ebû Bekir, el-Avâsım mine'l-Kavâsım, Kahire: Mektebetü Dari't-Türâs, 1994.
- İbnü'l-Cevzî, Ebü’l-Ferec, el-Muntazam fî Târihi’l-Mülûk ve’l-Ümem, thk, Muhammed Abdülkadir Atâ, Mustafa Abdülkadir Atâ, Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-ilmiyye, 1992.
- İlhan, Avni, Bâtınîliğin İçyüzü, Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 1993, 2019.
- İlhan, Avni, Bâtıniyye, DİA, C.V, 1992, (ss. 190-194)
- İlhan, Avni, Fedâihu’l-Bâtıniyye, DİA, C. XII, 1995, (ss. 291292).
- İlyas Çelebi, Lalezârî, DİA, C.XXVII, 2003, (ss. 89-90).
- Kalaycı, Mehmet, Tarihsel Süreçte Eşarilik-Maturîdilik İlişkisi, Ankara: Ankara Okulu Yayınları, 2017.
- Karabulut, Ali Rıza “Gazâlî’nin Eserleri”, Ebu Hamid Muhammed el-Gazâlî (1058-1111), Kayseri: Erciyes Üniversitesi Gevher Nesibe Tıp Tarihi Enstitüsü, (1988), (ss.227-248).
- Karabulut, Ali Rıza ve Karabulut, Ahmet, Turan Mu‘cemü’t-Tarihi’t-Türasi’l-İslamî fi Mektebâti’l-Alem (el-Mahtûtât ve’l-Matbû‘ât), Kayseri: Dâru’l-Akabe, 2001, C.V.
- Karlığa, H. Bekir, “Gazzâlî, Eserleri”, DİA, C. XIII. 1996, (ss. 518-530).
- Kaya, Mahmut ve Kaya, M. Cüneyt, Gazzâlî Kelam ve Halk İlcâmü'l-Avâm an İlmi'l-Kelâm el-Kânûnu'l-Küllî fi't-Te'vîl, Neşir, Tercüme ve İnceleme, İstanbul: Klasik Yayınları, 2018.
- el-Kerecî, Ebû Tâhir, el-İtikâdü’l-Kâdirî, thk, Muhammed el-Abdullatif, yy: Mecelletü Câmiatü Ümmü’l-Kura, 1427.
- el-Mâverdi, Ebû’l-Hasen, el-Ahkâmü’s-Sultâniyye, Beyrut: Dâru'l-Kütübi'l-İlmiyye, 2011. Küçükaşcı, Mustafa Sabri, “Kâdir-Billâh”, DİA, C. XXIV, 2001, (ss. 127-128).
- McCarthy, Richard J., Freedom and Fulfilment, Boston: Twayne Publishers, 1980.
- Öz, Mustafa, “Ali b. Muhammed b. Câfer”, DİA, C. II, 1989, (ss. 413).
- Özervarlı, M. Sait, “Gazzâlî, Kelâm İlmindeki Yeri”, DİA, 1996, C. XIII, (ss. 505-511).
- Özpilavcı, Ferruh “Gazâlî'nin Mantık İlmini Meşrulaştırmasının Mantık Tarihi Açısından Değerlendirilmesi”, İslami İlimler Dergisi, Yıl 7, C. 7, S.13, (2012) (ss. 185-198)190.
- Sallâbî, Ali Muhammed, El-İmamü'l-Gazâlî, İstanbul: Ravza Yayınları, 2017.
- Şehristanî, Muhammed, el-Milel Ve’n-Nihal Dinler Mezhepler ve Felsefi Sistemler Tarihi (Metin-Çeviri), çev, Mustafa Öz, İstanbul: Türkiye Yazma Eserler Kurumu Başkanlığı, 2015.
- es-Sübkî, Taceddin, Tabakâtü’ş-Şafi‘iyyeti’l-Kübra, thk, Muhammed Mahmud et-Tanâhî, Abdülfettah Muhammed el-Hulv, yy, Dâru İhyai’l-Kütibi’l-Arabiyye, 1976.
- Şiblî Nûmânî, Gazâlî, çev, Yusuf Kara, İstanbul: Kayıhan Yayınları, 2012.
- Tekin, Mustafa, “Gazâlî: Soyut Okumalar ve Kalıp Yargıların Ötesinde”, TYB Akademi, Yıl. 1, S. I, (2011), (ss. 31-49)
- Watt, W. Montgomery, Müslüman Aydın (Gazâlî Hakkında Bir Araştırma) çev, Hanifi Özcan, Samsun: Etüt Yayınları, 2003.
- Yıldırım, Ergün, “İslâmizm, İslamlaşma ve İttihad-ı İslam” Türkiye’de İslamcılık Düşüncesi ve Hareketi, ed, İsmail Kara, Asım Öz, İstanbul: Zeytinburnu Belediyesi Kültür Yayınları, 2013.
- Zebîdî, Muhammed Murtaza, İthâfü's-Sâde, Beyrut: Matbaatü'l-Meymeniyye, 1994, C.I.
- Zehebî, Ebû Abdillah, Siyeru A‘lâmü'n-Nübelâ, Kahire: Dâru'l- Hadis, 2006, C. XIV.
- Yayın Aralığı: Yılda 4 Sayı
- Başlangıç: 2015
- Yayıncı: Selim Hilmi Özkan
Sayıdaki Diğer Makaleler
Osmanlı Diplomasisinde Bir Kaynak: Nâmei -Hümâyûn Defterleri ve 7 Numaralı Defterin Tanıtımı
Osmanlı Devleti’nde İlk Daimi Elçilikler ve Diplomasiye Olan Etkileri
Gazâlî’nin Bâtınîlere Karşı Yazdığı Eserler Üzerine Bir İnceleme
Eski Dersim Mebusu Lütfi Fikri Bey'in 1925 Yılında Ankara İstiklal Mahkmesi'nde Yargılanması