Yasaklanan ve Sansürlenen Bir Kitabın Macerası: Evliyâ Çelebi Seyâhatnâmesi'nin İlk Baskıları
Evliyâ Çelebi Seyâhatnâmesi, XIX. yüzyıla kadar fazla bir ilgiye mazhar olmadı.Bu yüzyıldan itibaren ise önce Hammer'in İngilizce seçkisi, daha sonra da Türkçeseçkilerden oluşan Müntehabât'la giderek popüler bir eser hâline geldi. Bu ilgidende güç alan İkdâm gazetesi sahibi Ahmed Cevdet, Seyâhatnâme'nin on cildini yayınlamaküzere girişimlerde bulundu ve 1896-1901 yılları arasında ilk altı cildi, eksik,sansürlü ve yanlışlarla malul de olsa yayınlamaya muvaffak oldu. Fakat daha sonraSeyâhatnâme aleyhindeki şikâyetler sebebiyle eserin baskısını durdurmak ve basılanciltleri de depolara kilitlemek zorunda kaldı. Hem Müntehabât-ı Evliyâ Çelebi hem deAhmed Cevdet'in yayınladığı ilk altı cilt, devlet tarafından yasaklanmalarına rağmenSeyâhatnâme'nin daha fazla okuyucuya ulaşmasını sağlamıştır. Bu makalede eseringeniş kitlelere ulaşmasını sağlayan, bununla birlikte eser ve müellifini tahfif ediciimajın oluşmasında da büyük etkisi olan Evliyâ Çelebi Seyâhatnâmesi'nin OsmanlıTürkçesi baskıları incelenmiştir.
The Story of a Forbidden and Censored Book: Early Editions of Evliya Çelebi's Seyâhatnâme
Evliyâ Çelebi's Seyâhatnâme (Book of Travels) did not receive much attention until the nineteenth century. From this century onwards, it gradually became a popular work thanks to, first, the Müntehabât composed by Hammer in English and then to a compilation of excerpts in Turkish. Encouraged by this interest, Ahmed Cevdet, the owner of İkdâm newspaper, set out to publish the ten volumes of the Seyâhatnâme. Although incomplete, censored and sometimes incorrect, he managed to publish the first six volumes between 1896-1901. Because of the complaints against the Seyâhatnâme, he then had to stop printing and was obliged to lock the printed volumes in storehouses. Although both the Müntehabât-ı Evliyâ Çelebi and the first six volumes that Ahmed Cevdet published were banned by government, they helped expanding the Seyâhatnâme's readership. ?is article discusses the Ottoman Turkish editions of Evliya Çelebi's Seyâhatnâme, which were instrumental in conveying the work to large masses and also effectively forming a negative public opinion about both the work and its author.
___
- Başbakanlık Osmanlı Arşivi (=BA), A.MKT, nr. 213/60.
- BA, DH. MKT, nr. 483/35-1; 483/35-3; 585/3-1; 585/3-2; 809/75; 809/75-1; 809/75-3; 809/75-4.
- BA, HH, nr. 637/31401.
- BA, İ.DH, nr. 49/2402; 267/16699.
- BA, İ.MVL, nr. 165/4875-1; 165/4875-2; 165/4875-4; 165/4875-5;165/4875-6.
- Devlet-i Osmâniye Târîhi, IX, çev. Mehmed Ata, İstanbul 1335.
- Doktor Rıf'at, "Evliyâ Çelebi Seyâhatnâmesi'ne Dâir", Dergâh, sayı: 15 (İstanbul 1337), s. 36-37.
- Evliyâ Çelebi Mehmed Zıllî ibn Dervîş, Evliyâ Çelebi Seyâhatnâmesi, VI, İstanbul 1318.
- Evliyâ Çelebî Mehmed Zıllî ibn Dervîş, Evliyâ Çelebî Seyâhatnâmesi, I, İstanbul 1314.
- Evliyâ Çelebî Seyâhatnâmesi, İstanbul 1928.
- Evliya Çelebî, Seyahatname, Seçen ve Uyarlayan: Yayıma Haz. Nihat Özön, İstanbul 2005.
- Evliyâ Efendi, Narrative of Travels in Europe, Asia and Africa in The Seventeenth Century,
- trs. Ritter Joseph von Hammer, London 1834. İkdâm, nr. 880; nr. 775; nr. 843.
- Müntehabât-ı Evliyâ Çelebi, Beyazıt Devlet Ktp., Veliyüddin Efendi, nr. 3716.
- Müntehabât-ı Evliyâ Çelebi, Millet Ktp., nr. 06 Mil EHT A 1254.
- Müntehabât-ı Evliyâ Çelebi, Millet Ktp., nr. 06 Mil EHT A 1270.
- Müntehabât-ı Evliyâ Çelebi, Millet Ktp., Ali Emirî Trh, nr. 885.
- Müntehabât-ı Evliyâ Çelebî, Seyâhatnâmesi, İÜ, TY, nr. 5940.
- Müntehabât-ı Evliyâ Çelebi, Süleymaniye Ktp., Esad Efendi, nr. 2300.
- Müntehabât-ı Evliyâ Çelebi, Süleymaniye Ktp., Esad Efendi, nr. 2430.
- Müntehabât-ı Evliyâ Çelebi, Süleymaniye Ktp., Hekimoğlu, nr. 1014.
- Müntehabât-ı Evliyâ Çelebi, Süleymaniye Ktp., İbrahim Ef., nr. 665.
- Müntehabât-ı Evliyâ Çelebi, Süleymaniye Ktp., İzmirli İ. Hakkı, nr. 2490.
- Müntehabât-ı Evliyâ Çelebi, Süleymaniye Ktp., İzmirli İ. Hakkı, nr. 2376.
- Müntehabât-ı Evliyâ Çelebi, Süleymaniye Ktp., Reşid Efendi, nr. 619.
- Müntehabât-ı Evliyâ Çelebi, Süleymaniye Ktp., Tahir Ağa Tekke, nr. 478.
- Müntehabât-ı Evliyâ Çelebi, Süleymaniye Ktp., Hacı Mahmud Efendi, nr. 4879.
- Müntehabât-ı Evliyâ Çelebi, Süleymaniye Ktp., İbrahim Ef., nr. 671.
- Müntehabât-ı Evliyâ Çelebi, Süleymaniye Ktp., İbrahim Efendi, nr. 671.
- Müntehabât-ı Evliyâ Çelebi, Süleymaniye Ktp., İzmirli İ. Hakkı, nr. 2376.
- Müntehabât-ı Evliyâ Çelebi, Süleymaniye Ktp., İzmirli İ. Hakkı, nr. 2376, s. 140).
- Müntehabât-ı Evliyâ Çelebi, Süleymaniye Ktp., Yazma Bağışlar, nr. 4264.
- Necip Âsım, "Evliya Çelebi Seyahatnamesi", Tarih-i Osmanî Encümeni Mecmuası, VIIVIII, Yeni Seri 1/2, s. 72-75.
- ALBAYRAK, Muzaffer, "Evliyâ Çelebi Seyahatnâmesi'nin Baskı Serüveni", Evliyâ Çelebi Konuşmaları/Yazılar, haz. M. Sabri Koz, İstanbul 2011, s. 14-37.
- AYDIN, Mahir, Ahmet Arif Hikmet Beyefendi: Bir Tanzimat Devri Şeyhülislamı, Ankara 2013.
- BABINGER, Franz, Osmanlı Tarih Yazarları ve Eserleri, çev: Coşkun Üçok, Ankara 2000.
- BAYSUN, M. Cavid, "Evliya Çelebî", İA, IV, 410-411.
- BEYDİLLİ, Kemal, "Joseph Von Hammer-Purgstall (1774-1856) ve Fundgruben Des Orients (Şark'ın Hazineleri) dergisi", Kitaplara Vakfedilmiş Bir Ömür İçin Tuhfe: İsmail E. Erünsal'a Armağan, haz. Hatice Aynur, Bilgin Aydın, Mustafa Birol Ülker, I, İstanbul 2013, s. 125-274.
- DEMİR, Uğur, "Evliya Çelebi'yi Tam 160 Seneden Bu Yana Bıkmadan ve Usanmadan Yasaklıyoruz", Haber Türk Tarih Dergisi, sayı: 19 (11 Temmuz 2010).
- DEMİR, Uğur, "Müstensihin Kaleminden Seyâhâtname'nin İstinsah Hikâyesi", Evliya Çelebi Atlası, ed. Coşkun Yılmaz, İstanbul 2012, s. 171-172.
- DEMİR, Uğur, "Seyâhatnâme'nin Osmanlı Dönemi Baskıları", Evliya Çelebi Atlası, ed. Coşkun Yılmaz, İstanbul 2012, s. 226-229.
- DEMİR, Uğur, "Evliyâ Çelebi Seyâhatnâmesi'nin Topkapı Sarayı Kütüphanesi'ne İntikali Meselesi", Osmanlı Araştırmaları, 39 (İstanbul 2012), s. 205-216.
- ELİAÇIK, Muhittin, "Evliya Çelebi Seyahatnâmesi'nin II. Abdülhamid Döneminde Muzır Neşriyat Sayılması", Divan Edebiyatı Araştırmaları Dergisi, sayı: 3 (İstanbul 2009), s. 47-62.
- EMECEN, Feridun M., "Evliya Çelebi ve İstanbul", Evliya Çelebi Atlası, ed. Coşkun Yılmaz, İstanbul 2012, s. 65, 67.
- ERÜNSAL, İsmail E., "Osmanlı Münevverinin Evliya Çelebi'ye Bakışı", Evliya Çelebi Atlası, ed. Coşkun Yılmaz, İstanbul 2012, s. 216-221.
- ERÜNSAL, İsmail E., Osmanlılarda Sahaflık ve Sahaflar, İstanbul 2013.
- FONTON, Charles, 18. Yüzyılda Türk Müziği, çev. ve yay. haz. Cem Behar, İstanbul 1987.
- HAMMER, Joseph von, Geschichte des Osmanichen Reiches, 1829.
- İHSANOĞLU, Ekmeleddin, Mısır'da Türkler ve Kültürel Mirasları, İstanbul 2006.
- İSKİT, Server Rifat, Türkiyede Neşriyat Hareketleri Tarihine Bir Bakış, İstanbul 1975.
- KARADİŞOĞULLARI, Ekrem, "Kilisli Dr. Rıfat Kardam'ın Evliya çelebi Seyahatnamesiyle İlgili Bir Yazısı", A.Ü. Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Dergisi, sayı 18 (Erzurum 2001), s. 153-162.
- KARATAY, Fehmi Edhem, İstanbul Üniversitesi Kütüphanesi Türkçe Basmalar Alfabe Katalogu, İstanbul 1956.
- McKAY, Pierre A., "The Manuscripts of the Seyahatname of Evliya Çelebi, Part I: The Archetype", Der Islam, LII (1975), s. 278-298.
- Osmanlı Coğrafya Literatürü Tarihi, I, haz. Ekmeleddin İhsanoğlu-Ramazan Şeşen-M. Serdar Bekar-Gülcan Gündüz-A. Hamdi Furat, İstanbul 2000.
- ÖZ, Necdet, Tabhane İle Takvimhane'nin Birleşmesi ve Basılan Eserler (1824-1840), Yüksek Lisans Tezi, Marmara Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü, İstanbul 2012.
- ÖZEGE, M. Seyfettin, Eski Harflerle Basılmış Türkçe Eserler Katalogu: L-P, III, İstanbul 1975.
- TEZCAN, Nuran, "Evliya Çelebi Seyahatnamesi'nin Hammer-Purgstall Tarafından Bilim Dünyasına Tanıtılması Hakkında", Osmanlı Araştırmaları, sayı: XXXIV (İstanbul 2009), s. 203-230.
- TEZCAN, Nuran, "Seyâhatnâme", DİA, XXXVII, 16-19.
- ISSN: 0255-0636
- Yayın Aralığı: Yılda 3 Sayı
- Başlangıç: 1980
- Yayıncı: TDV İslâm Araştırmaları Merkezi