Two 15th Century Ottoman Sufi Mysteries-An Historiographical EssayPart I : What Happened to Eşrefoğlu?

Eşrefoğlu olarak meşhur olan Abdullah b. Eşref, XV. yüzyılda Osmanlı Anadolu'sunun kültürel manzarasının en önemli şahsiyetlerindendir. Divan, Müzekki al-Nüfus ve Tarikatname eserlerinden şimdiye kadar ona ait olduğu kesinlikle tespit edilebilmiş olanlarıdır. Adı yüzyıllar boyunca devam eden tarikatına verilmiştir. Eşrefoğlu'nun hayatı defalarca anlatılmışsa da hikayenin detayları ilk olarak ancak XVII. yüzyıldan kalan bir menakıbnamede bulunur. Diğer kaynaklar -ki bazıları bugüne kadar elimize geçmemiştir- hayatının sonunu olumsuz bir şekilde yansıtırlar. Bu rivayetler kabul edilebilir mi? Cevap evet ise kaynakların XVII. yy. öncesi sessizliğini nasıl açıklayabiliriz? Hayır ise rivayetlerin bu zamanda doğuşunun sebebi ne olabilir? Bu revizyonist deneme, kaynakları ve literatürü yeniden gözden geçirerek bu sorulara inandırıcı cevaplar vermeyi hedefler. Aynı zamanda Eşrefoğlu'nun hayatının bütün aydınlatılabilir safhalarını olabildiğince açıklamayı amaçlar.

XV. Yüzyıl Osmanlı Sufiliğinde İki Esrarlı Nokta - Tarih Yazıcılığı Açısından Bir Deneme Bölüm I: Eşrefoğlu'nun Sonu Ne Oldu?

Abdullah son of Eşref, better known as Eşrefoğlu, is a majorfigure of the cultural landscape of 15th century Ottoman Turkey. At hisdeath he left a small divan of mystical poems, a much favored prose workon the prerequisites for a mystically life, and a shorter treatise on thebeginning stages of "the path". Other works have been mentioned-butnone satisfactorily accounted for. His life story is only sketchily known,mainly from a 17th century hagiographical work. Previously overlookedsources cast a shadow over the end of the poet sheikh's life and raise questionsabout the general reliability of the widely received tradition. Thishistoriographic essay attempts to explain the mystery of the end of his life.Reviewing the modern scholarly (and popular) literature on Eşrefoğlu'slife and work, it also explores reasons why writers, past and present, havebeen reluctant to confront certain 15th century realities.

PDF

___

......, Mecmua, Istanbul MS, Süleymaniye Ktp., Hacı Mahmud #2673.
......, Mecmua, Bursa MS, Genel #724.
......, Mecmua, Istanbul MS, Süleymaniye Ktp., Hüsrev Paşa #185.
Abdullah bin Veliyuddin: Menakıb-i Eşrefzade, Istanbul MS, İstanbul Üniversitesi Ktp., TY 270.
Abdullah bin Veliyüddin: Risale-i Eşref-zade, Istanbul MS, İstanbul Üniversitesi Ktp., Ibnül Emin #3562.
Ali, Mustafa: Künh al-Ahbar, Istanbul MS, Süleymaniye Ktp. Hamidiye #914. Ayvansarayi, Hüseyin bin Ismail: Tercemet al-meşayih: Istanbul MS, Süleymaniye Ktp., Esad Efendi #1375.
Baldırzade, Mehmed bin Mustafa: Vefayat, Istanbul MS, Beyazit Ktp., Veliyüddin Efendi #1650.
[Eşrefoğlu] Abdullah bin Eşref: Müzekki'n-nüfus, Istanbul MS, Süleymaniye Ktp., Aya Sofya #2070.
Huda'i, Mahmud: Al-Tibr al-maskuk, Ankara MS, Ankara Üniversitesi Ktp., Raif Yelkenci #II/292.
Huda'i, Mahmud: Al-Tibr al-maskuk, Bursa MS, Ulu Cami #1753.
Al-Kafawi, Mahmud ibn Sulayman: Kata'ib a'lam al-akhyar min fuqaha mezheb Nu'man mukhtar, Istanbul MS, Süleymaniye Ktp., Halet Efendi #630.
Al-Munawi, Abd al-Rauf: Irgam awliya al-shaytan bi-dhikr manakib awliya al-rahman, Istanbul MS, Beyazit Ktp. Veliyuddin Efendi #1624.
EI. Encyclopaedia Iranica, Ehsan Yashater (ed.), v. 1- , London: Routledge & Kegan Paul, 1985- . EI2 . Encyclopaedia of Islam, new edition, H.A.R. Gibb et al. (ed.), 12 vols., Leiden: Brill, 1979-2004.
İA. İslam Ansiklopedisi, A. Adıvar et al. (ed.), 13 vols., Istanbul: Milli Eğitim Bakanlığı, 1940-1986.
Abdullah Veliyyüddin Bursevi, Menakıb-i Eşrefzade (Eşrefoğlu Rumi'nin Menkıbeleri), Abdullah Uçman (ed.), İstanbul: Kitapevi 2009. Akbaygil, Işıl et al (ed.): Iznik throughout History, Istanbul: İş Bankası, 2003.
Algar, Hamid: "The Naqshbandi Order: A Preliminary survey of its history and significance", Studia Islamica 44 (1976), pp. 123-52.
Andrews, Walter G.: "Osmanlı metin çalışmaları: geçmişe meydan okuma, geleceği tasarlama", Veysel Öztürk (çev.), Eski Edebiyat Çalışmaları, Eski Metinlere Yeni Bağlamalar: Osmanlı Edebiyatı Çalışmalarında Yeni Yönelimler, H. Aynur et al (ed.), İstanbul: Istanbul Klasik Yayınları 2015, pp. 34-59.
Aslanapa, Oktay: "Turkish Architecture at İznik", Işıl Akbaygil et al (ed.), Iznik throughout History, Istanbul: İş Bankası, 2003, pp. 223-34.
Ayverdi, Ekrem Hakkı: Osmanlı Mimarisinde Çelebi ve II. Sultan Murad Devri, İstanbul: Baha 1972.
Bahadıroğlu, Mustafa: [Celvetiye'nin piri] Hazret-i Üftade ve Divanı, Bursa: Üftade Kur'an Kursu Öğrencilerini Koruma Derneği 1995.
Ballanfat, Paul: The Nightingale in the Garden of Love, Angela Culme-Seymour (tr.), Oxford: Anqa 2005.
Baykal, Kazım: Bursa ve Anıtları, Bursa: Aysan 1950.
Bayramoğlu, Fuat: Hacı Bayram-ı Veli: Yaşamı-Soyu-Vakfı, v. 1, Ankara: TTK 1983.
Beldiceanu-Steinherr, Irene: "Brousse et ses habitants en 1487", Turcica, 31 (1999), pp. 313-73.
Beldiceanu-Steinherr, Irene: "Le Regne de Selim Ier: Tournant dans la vie politique et religieuse de l'empire Ottoman", Turcica, 6 (1974), pp. 34-48 . Beldiceanu Steinherr, Irene: Scheich Üftade der Begründer des Gelvetijje-Ordens, München 1961.
Birdoğan, Nejat: Alevi Kaynakları I, İstannbul: Kaynak 1996.
Birge, John Kingsley: The Bektashi Order of Dervishes, London: Luzac 1937.
Bursalı Mehmed [sic] Veliyyuddin. Menakıb-i Eşrefzade, Mustafa Güneş (ed.), Istanbul: Sahhaflar 2006.
Çınar, Erdoğan: Bahçe Bizim Gül Bizdedir, İstanbul: Kalkedon 2009.
Denny, Walter B.: Iznik: The Artistry of Ottoman Ceramics, New York: Thames & Hudson 2004.
Digby, Simon: "Qalandars and Related Groups", Yohanan Friedmann (ed.), Islam in Asia, v. 1, Jerusalem: The Hebrew University 1984, pp. 60-108.
[Ergun], Sadettin Nüzhet: Bektaşi Şairleri, İstanbul: Devlet Matbaası 1930. Ergun, S. N.: Turk Şairleri, v. 3, İstanbul: Bozkurt 1945.
Ernst, Carl: "From Hagiography to Martyrology: Conflicting testimonies to a sufi martyr of the Delhi Sultanate", History of Religions, 24 (1985), pp. 308-27.
Erverdi, Ezel et al (ed.): Türk Dili ve Edebiyatı Ansiklopedisi, 7 vols., Istanbul: Dergah 1976-90.
Eşref-i Rumi, Eşrefoğlu Divanı, Tercüman 1001 Temel Eser, İstanbul 1972?.
Eşrefoğlu Rumi, Eşrefoğlu Divanı, Âsaf Hâlet Çelebi (ed.), İstanbul: Ahmet Halit, 1944.
Eşrefoğlu Rumi: Eşrefoğlu Rumi Divanı, İstanbul: Cağaloğlu, 1967.
Eşrefoğlu Rumi: Müzekki'n-nüfus, Abdullah Uçman (ed.), İstanbul: İnsan 2006.
Eşrefoğlu Rumi: Tarikatname, Esra Keskinkılıç (ed.), İstanbul: Gelenek 2002.
Fığlalı, E. Ruhi: "'Ali in the sunni historical and theological tradition", Ahmet Yaşar Ocak (ed.), From History to Theology: Ali in Islamic Belief, Ankara: TTK 2005, pp. 149-84.
Fleischer, Cornell: Bureaucrat and Intellectual in the Ottoman Empire, Princeton: Princeton University 1986.
Flemming, Barbara: "Glimpses of Turkish Saints: Another look at Lami'i and Ottoman Biographers", JTS/TüBA, 18 (1994), pp. 59-73.
Furat, Ahmed Subhi: 'Isam al-Din Abu al-Khayr Ahmad bin Mustafa al-shahir Tashkuprizade, Al-Shaqa'iq al-nu'maniyah fi 'ulama al-dawlwat al-'Uthmaniyah, Istanbul: İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi, 1985.
Geoffroy, Eric: Introduction to Sufism: The Inner Path of Islam, Roger Gaetani (tr.), Bloomington: World Wisdom, 2010.
Gibb, H.A.R.: The Travels of Ibn Battuta, v. 2, Cambridge: Hakluyt Society 1962.
Gölpınarlı, Abdülbaki: Alevi-Bektaşi Nefesleri, İstanbul: Remzi 1963.
Gölpınarlı, Abdülbaki: Melamilik ve Melamiler, Istanbul: Devlet ,1931.
Gölpınarlı, Abdülbaki: "Eşrefoğlu", Türk Dili #207 (Aralık 1968 = "Türk Halk Edebiyatı Özel Sayısı"), pp. 390-94.
Guillaume, A.: The Life of Muhammad, London: Oxford University 1955.
Güneş, Mustafa: Eşrefoğlu Rumi: Hayatı, Eserleri ve Divanı, İstanbul: Sahhaflar, 2006.
Hafız Hüseyin Ayvansarayi: Vefayat-i Ayvansarayi, Ramazan Ekinci and Adem Ceyhan (ed.), İstanbul: Buhara 2013.
Hızlı, Mefail and Murat Yurtsever: Ravza-i Evliya, Bursa: Arasta 2000.
Hickman, Bill: The Story of Joseph: A 14th Century Turkish Morality Play by Sheyyad Hamza, Syracuse: Syracuse University 2014.
Holbrook, Victoria Rowe: "Ibn 'Arabi and Ottoman Dervish Traditions: the Melami Supra-Order, Part Two", Journal of the Muhyiddin 'Ibn Arabi Society, 12 (1993), pp. 15-33.
İnalcık, Halil: The Ottoman Empire: The Classical Age 1300-1600, Norman Itzkowitz and Colin Imber (tr.), London: Weidenfeld & Nicolson 1973.
İnalcık, Halil and Cemal Kafadar (ed.): Suleyman the Second and his Time, Istanbul: İsis 1993.
Al-Jadir, Muhammad Adib (ed.): Irgam awliya al-shaytan bi-dhikr manakib awliya alrahman, Beirut: 1999.
Kahraman, Seyyit Ali and Yücel Dağlı (ed.): Evliya Çelebi Seyahatnamesi, İstanbul: Yapı Kredi 1999.
Kaplanoğlu, Raif: Bursa Ansiklopedisi I. Yer Adları, Bursa: 2001.
Kara, Mustafa: Bursa'da Tarikatlar ve Tekkeler, 2 vols., Bursa: Uludağ 1990.
Kara, Mustafa: "Bagdat'tan Bursa'ya bir yol: Eşrefiye", Journal of the History of Sufism (2000), pp. 397-429
Karamustafa, Ahmet T.: God's Unruly Friends, Salt Lake City: University of Utah 1994
Khenchelaoui, Zaim and Thierry Zarcone: "La famille Jilani de Hama-Syrie (Bayt alJilani)", Journal of the History of Sufism (2000), pp. 53-77.
Köprülü, Orhan: Tarihi Kaynak Olarak XIV. ve XV. Asırlardaki Bazı Türk Menakıbnameleri, Ph.D. diss., İstanbul Üniversitesi, 1951.
Köseoğlu, Neşet: Tarihte Bursa Mahalleleri XV. ve XVI. Yüzyıllarda, Bursa: Bursa Halkevi 1956.
Lane, Arthur: "The Ottoman Pottery of Isnik", Ars Orientalis, 2 (1957), pp. 247-81.
Losensky, Paul (tr.): Farid ad-Din's 'Attar's Memorial of God's Friends, New York: Paulist Press 2009.
Lowry, Heath: "Ottoman Iznik (NICAEA) through the eyes of travellers and as recorded in administrative documents 1331-1923", Işıl Akbaygil et al (ed.), Iznik throughout History, İstanbul: İş Bankası 2003, pp. 135-74.
Mermer, Ahmet: "Eşrefoğlu ve bir şathiyyesinin şerhi", Milli Folklor 53 (2002), pp. 106-13.
Nicholson, R.A.: A Descriptive Catalogue of the Oriental Mss. belonging to the late E.G. Browne, Cambridge: The University Press 1932.
Niyazioğlu, Aslı: "In the dream realm of a sixteenth-century Ottoman biographer. Taşköprüzade and the Sufi shaykhs", John J. Curry and Erik S. Ohlander (ed.) Sufism and Society, New York: Routledge 2012, pp. 243-57.
Nizami, Khaliq Ahmad: "The Qadiriyyah Order", Seyyid Hossein Nasr (ed.), Islamic Spirituality: Manifestations, New York: Crossroads 1987, pp. 6-25.
Ocak, Ahmet Yaşar: Osmanlı İmparatorluğunda Marjinal Sufilik: Kalenderiler, Ankara: TTK 1992.
Otto-Dorn,Katharina: Das Islamische Iznik, Berlin: Istanbuler Forschungen 13, 1941.
Özdamar Mustafa: Eşrefoğlu Abdullah-i Rumi, İstanbul: Kırkkandil 2002. Öztelli, Cahit: Bektaşi Gülleri: Alevi-Bektaşi Şiirleri Antolojisi, Istanbul: Milliyet 1973.
Pekolcay, Necla: İslami Türk Edebiyatı, 2 vols., Istanbul: İslâm Medeniyeti 1967-68.
Pekolcay, Necla: "Eşref-oğlu Abdullah Rumi'nin Tasavvufi Şahsiyetinin Gelişme Seyri", İslâmi Edebiyat 15 (1992), pp. 8-11.
Repp, Richard C.: The Mufti of Istanbul, London: Ithaca Press 1986.
Stavrides, Theoharis: The Sultan of Vezirs: The Life and Times of the Ottoman Grand Vezir Mahmud Pasha Angelovic (1453-1474), Boston: Brill 2001.
Tan, Muharrem (tr.): Taşköprülüzade, Osmanlı Bilginleri, İstanbul: İz 2007.
Terzioğlu, Derin: "Sufis in the age of state-building and confessionalization", Christine Woodhead (ed.), The Ottoman World, New York: Routledge 2012, pp. 86-99.
Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi, Bekir Topaloğlu et al (ed.), 44 vols., Istanbul, 1988-2013.
[Ulusoy], Mehmed Şemseddin, Bursa Dergahları. Yadigar-i Şemsi I-II, transcribed text by Mustafa Kara and Kadir Atlansoy, Bursa: Uludağ 1997.
Uzunçarşılı, İsmail Hakkı: Osmanlı Tarihi, c. 2, Ankara: TTK 1964.
Voight, Wolfgang (ed.): Verzeichnis der orientalischen Handschriften in Deutschland, v. 13,
Wiesbaden: Franz Steiner 1968-74, Part 2 [M. Götz] & Part 3 [H. Sohrweide].
Watt, W. Montgomery: Muhammad at Mecca, Oxford: Clarendon Press 1965.

ISSN: 0255-0636
Yayın Aralığı: Yılda 3 Sayı
Başlangıç: 1980
Yayıncı: TDV İslâm Araştırmaları Merkezi

Arşiv

Sayıdaki Diğer Makaleler