Sultan Abdülmecid’in İnşa Ettirdiği Muvakkithaneler

Bu makalede Sultan Abdülmecid Han’ın vakıf eserlerinden olan, temelde ibadet zamanlarının belirlenmesi, halkın beklentilerinin karşılanması ve hayır yapmak maksadıyla, Taif, Trabzon, Sakız ve Ayasofya’da inşa ettirdiği muvakkithaneler incelemeye tabi tutulmuştur. Çalışmanın temel kaynaklarını Başbakanlık Osmanlı Arşiv vesikaları ile Vakıflar Genel Müdürlüğü Arşivi’nden konu ile ilgili tespit edilmiş defterler oluşturmaktadır. Makalede, mezkur muvakkithanelerin -tespit edilebildiği kadarıyla- yapılış gerekçeleri, inşaat masrafları, tamamlanma süreleri, tamiratları, tanzim ve teşrifleri, personel atamaları, atanacak personelde aranan nitelikler, görevleri, ne kadar maaş aldıkları, ödemelerin düzenli şekilde yapılıp yapılmadığı, bugün mevcut olup olmadıkları, eğer ayakta iseler ne amaçla kullanıldıkları gibi hususlar değerlendirilmiştir. Bu çalışma ile hem Sultan Abdülmecid Han’ın hayır eserlerinin bir kısmı açığa çıkarılmış, hem de muvakkithaneler tarihine küçük bir katkı sağlanmıştır

Anahtar Kelimeler:

Muvakkithane, Sultan Abdülmecid, Vakıf, Taif, Trabzon, Sakız, Ayasofya

Clock Rooms Constructed during the Reign of Sultan Abdulmecid

This study examines clock rooms (muvakkithane), counted among Sultan Abdulmecid’s foundation works, which he commissioned in Taif, Trabzon, Chios and Hagia Sophia with the purpose of primarily determining prayer times, meeting public’s expectations and doing charity. The main sources of the study consist of Ottoman Archives of the Prime Minister’s Office and regiters from the archives of Directorate General of Foundations. Focuses on certain issues related to the aforementioned clock rooms, such as construction reasons, construction costs, completion period, repairs, regulation, staff assignment, qualifications, positions and salaries of staff. it also aims to answer questions such as whether the salaries were paid regularly or not, whether these buildings still exist, and if they do, for what purpose they are currently being use. Thus the current study brings to light some of Sultan Abdulmecid’s endowment works, and contributes to the history of clock rooms.

Keywords:

Clock room, Sultan Abdulmecid, Endowment, Taif, Trabzon, Chios, Hagia Sophia,

PDF

___

Kaynakça Arşiv Belgeleri Başbakanlık Osmanlı Arşivi (BOA) BOA, Sadaret Mektubi Kalemi Evrakı (A. MKT), 131-87; 209-83. BOA, Sadaret Mektubi Kalemi Meclis-i Vala Evrakı (A. MKT. MVL), 40-11; 62-97. BOA, Sadaret Mektubi Kalemi Nezaret ve Devair Evrakı (A.MKT. NZD), 86-74; 370-96. BOA, Sadaret Mektubi Kalemi Umum Vilayet Evrakı (A. MKT. UM), 101- 49. BOA, İrade Meclisi Vala (İ. MVL), 201-6362; -257-9588. BOA., Meclisi Vala Evrakı (MVL), 65-15; 237-38; 326-89; 342-95. Vakıflar Genel Müdürlüğü Arşivi (VGMA) VGMA, Defter No: 997, 998, 999, 1000, 1001, 1002, 1419. Süreli Yayınlar Takvim-i Vekâyi‘, Sayı 427 Yayınlanmış Eserler Ahmed Lütfî: Vak’a-Nüvis Ahmed Lütfî Efendi Tarihi, yay. M. Münir Aktepe, IX, İstanbul: Edebiyat Fakültesi Matbaası, 1984. Akgündüz, Ahmet: Üç Devirde Bir Mabed Ayasofya, İstanbul: Osmanlı Araştırmaları Vakfı 2005. Aydüz, Salim: “Muvakkithane”, TDV İslâm Ansiklopedisi, XXXI (İstanbul 2006), s. 415. Aydüz, Salim: “Osmanlı Devleti’nde Küçük Gözlemevleri ’Muvakkithaneler’”, Güler Eren (Ed.), Osmanlı, VIII, Ankara: Yeni Türkiye Yayınları 1999, s. 664-675. Dayıoğlu, Server: İstanbul Muvakkithaneleri, İstanbul: Büyükşehir Belediyesi Kültür A.Ş 2010. Erinç, Sırrı-Talip Yücel: Ege Denizi Türkiye ile Komşu Ege Adaları, Ankara: Türk Kültürünü Araştırma Enstitüsü Yayınları 1978. Evliya Çelebi: Seyahatnâme, IX. Kitap, Haz. Yücel Dağlı, Seyit Ali Kahraman, Robert Dankoff, İstanbul: Yapı Kredi Yayınları 2005. Eyice, Semavi: “Ayasofya Muvakkithanesi”, TDV İslâm Ansiklopedisi, IV (İstanbul 1991), s. 215. Fleet, Kate: Türk-Ceneviz Ticareti, çev. Özkan Akpınar, İstanbul: Türkiye İş Bankası Yayınları 2009. ŞEFAATTİN DENİZ 291 Güler, Mustafa: “Sultan Abdülmecid’in Hayır Eserleri”, Ahmet Uçar (ed.) Ortaköy Büyük Mecidiye Camii, İstanbul: Gürsoy Grup Kültür Yayınları 2015, s. 175-192. Karpuz, Haşim: Trabzon, Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları 1990. Küçükaşcı, Mustafa Sabri: “Tâif”, TDV İslâm Ansiklopedisi, XXXIX (İstanbul 2010), s. 446-447. Mert, Talip: “Sivas Saat Kulesi’nin İnşası”, Sultanşehir Kültür Sanat Dergisi, 3 (Sivas 2010), s. 26-29. Mükrimin Halil: Düsturname-i Enveri, İstanbul: Devlet Matbaası 1928. Mordtmann, J. H.: “Sakız Adası”, MEB, İslâm Ansiklopedisi (İstanbul 1967), X, s. 94. Örenç, Ali Fuat: “Sakız Adası”, TDV İslâm Ansiklopedisi, XXXVI (İstanbul 2009), s. 6-10. Parmaksızoğlu, İsmet: “Muvakkıt-Hâne”, Türk Ansiklopedisi, XXV (Ankara 1977), s. 6. Sayılı, Aydın: The Observatory in Islam, Ankara: Türk Tarih Kurumu Basımevi 1988. Şapolyo, Enver Behnan: “Muvakkithaneler”, Önasya, 43 (Ankara 1969), s. 10-11. Unan, Fahri: Kuruluşundan Günümüze Fatih Külliyesi, Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları 2003. Ünver, A. Süheyl: Fatih Külliyesi ve Zamanı İlim Hayatı, İstanbul: İstanbul Üniversitesi Yayınları 1946. Ünver, A. Süheyl: “Osmanlı Türkleri İlim Tarihinde Muvakkithaneler”, Atatürk Konferansları V, Ankara: Türk Tarih Kurumu Basımevi 1975, s. 217-257. Zorlu, Tuğba-Demet Yılmaz: “Kültürel Süreklilik Bağlamında Muvakkithaneler: Trabzon Örneği”, Ahmet Gürbüz (ed.), Safranbolu Saat Kulesi ve Zaman Ölçerler Sempozyumu, Safranbolu: Karabük Valiliği Kültür Hizmeti 2011, s. 269-281.