Osmanlı ilmiye dünyasının oluşumunda Osmanlı topraklarının dışından gelen veya Osmanlı ülkesini terk edip geri dönen alimler önemli bir rol oynamışlardır. Geri dönmeyip gittikleri yerlerde kaldıkları zaman bile İslâm dünyasının başka yerlerindeki ilmi düzenlere katkıda bulundukları için (coğrafi) hareketlilikleri kayda değerdir. Alimlerin coğrafi hareketlilikleri İslâm dünyasının çeşitli bölgelerindeki ilmi düzenlerin oluşumlarıyla doğrudan ilgili olduğu halde bu konuya şu ana kadar layık olduğu dikkat verilmemiştir. Bu makale Taşköprülüzāde’nin (v. 968/1561) eş-Şakāyıku’n-Nu‘māniyye’sini inceleyerek ilk on Osmanlı hükümdarının saltanatları boyunca ulema hareketliliğinin bir resmini çizmeye çalışmaktadır. İki yüzyıldan biraz daha uzun bir zaman diliminde alimlerin hareketliliğindeki öne çıkan özellikler ve bunların nedenleri üzerine kısa bir tartışma sunmaktadır