Arnavutluk Tarih Ders Kitaplarında Osmanlı/Türk İmgesi

Bu makalede, Osmanlı’dan ilk ayrılan Müslüman halk olan Arnavutlar tarafından kurulan (1912) ve bugün halen nüfusunun büyük kısmı Müslüman olan Arnavutluk’ta okutulan tarih ders kitaplarındaki Osmanlı/Türk imgesi incelenmektedir. Bunun için önce konunun geniş bağlamını oluşturan, genelde modern Arnavut tarihyazımı ve tarih söylemlerini üreten kurumlar kısaca anlatılmakta, sonra konunun daha dar bağlamını oluşturan ders kitaplarının yazım ve kullanım süreçleriyle kurumsal çerçevesi ele alınmaktadır. Makalenin ana gövdesi ise şu anda okutulmakta olan tarih ders kitaplarının detaylı analizini içermekte ve bu bölümde belli başlıklar altında Osmanlı imgesini en bariz şekilde gösteren bazı temalara odaklanılmaktadır: a) Arnavutluk’ta Osmanlılaşma ve Müslümanlaşma süreci ve bu bağlamda Kosova Savaşı (1389); b) sürecin ilk evresi (XIV-XV. yüzyıllar) ve İskender Bey direnişi; c) Klasik Osmanlı döneminde (XVI-XVII. yüzyıllar) sosyo-ekonomik ve kültürel yapı; d) Osmanlı modernleşme sürecinde Arnavutluk ve Arnavutlar (1830’lar-1912); ve e) bağımsızlığın ilanı (1912) ve sonrası.

Anahtar Kelimeler:

Arnavutluk, Tarih ders kitapları, Osmanlı/ Türk imgesi, İmgebilim

The Image of Ottomans/Turks in the History Schoolbooks in Albania

This essay discusses the image of Ottomans/Turks in history schoolbooks in contemporary Albania, a country which was the first mainly Muslim nation-state to emerge from the Ottoman Empire. With an attempt to contextualize this discussion, it firstly summarizes the modern Albanian historiography and the institutions producing the historiographical discourses in Albania; secondly it depicts the narrower context of the production process of history schoolbooks and their use. The main corpus of the article is devoted, however, to a detailed analysis of history schoolbooks by focusing on several specific issues: a) The process of Ottomanization and Islamization in Albania and the place of Kosovo War (1389) in this process; b) the first phase (XIV-XV. centuries) of this process and the place of Skender beu’s resistance against it; c) the socio-economic and cultural structure in the Classical Age (XVI-XVII. centuries); d) Albanians and Albania in the Ottoman modernization process (from 1830s to 1912); and finally e) the declaration of independence (1912) and its aftermath.

Keywords:

Albania History schoolbooks, Ottoman image, Turkish image, Imagology,

PDF

___

Kaynaklar Adanır, Fikret: “Wandlungen des deutschen Türkeibildes in der ersten Hälfte des 20. Jahrhunderts”. Zeitschrift für Türkeistudien 4, sayı 2 (1991): 195-211. Adhami, Stilian: Muzeologjia Shqiptare. Tiranë: Gervis, 2001. Aksoy, Nazan: Rönesans İngiltere’sinde Türkler. İstanbul: İstanbul Bilgi Üniversitesi Yayınları, 2004. Alibašić, Ahmet: “Images of the Ottomans in History Textbooks in Bosnia and Herzegovina”. İslâm Araştırmaları Dergisi 17 (2007): 103-37. Alkan, Necmettin: Avrupa Karikatürlerinde II. Abdülhamit ve Osmanlı İmajı. İstanbul: Selis Kitapları, 2006. Aslıtürk, Baki: Osmanlı Seyyahlarının Gözüyle Avrupa. İstanbul: Kaknüs Yayınları, 2000. Barbarosoğlu, N.: ed. Tarih Öğretiminde Çoğulcu ve Hoşgörülü Bir Yaklaşıma Doğru. İstanbul: Türkiye Ekonomik ve Toplumsal Tarih Vakfı, 2003. Barthold, Vasili Vladimiroviç: Rusya ve Avrupa’da Oryantalizm. Çeviren Kaya Bayraktar ve Ayşe Meral. İstanbul: Küre Yayınları, 2004. Beller, Manfred: “Perception, Image, Imagology”. Içinde Imagology: The Cultural Construction and Literary Representation of National Characters : a Critical Survey, editör Joseph Theodoor Leerssen ve Manfred Beller, 3-16. Rodopi Publications, 2007. Beller, Manfred ve Joep Leerssen: ed. Imagology: The Cultural Construction and Literary Representation of National Characters: A Critical Survey. Amsterdam: Rodopi Publications, 2007. Berghahn, Volker R. ve Hanna Schissler: ed. Perceptions of History: International Textbook Research on Britain, Germany, and the United States. New York: Berg Publications, 1987. Bihiku, Koço: “Instiuti i Gjuhësisë dhe i Letërsisë”. Editör Aleks Buda. Fjalori Enciklopedik Shqiptar. Tiranë: Akademia e Shkencave e RPSSH, 1985. Bilmez, Bülent: “Amerikan Basınında Türk Kurtuluş Savaşı”. Toplumsal Tarih 92 (2001): 18-26. ...., “Amerikan Karikatürlerinde Kurtuluş Savaşı”. Toplumsal Tarih 96 (2001): 29-36. ...., “Arnavutluk Ders kitaplarında Birinci Dünya Savaşı”, 2011. ...., “Arnavutluk’ta Osmanlı Tarih Araştırmaları ve Tarihyazımında Modern Osmanlı”. Tarih ve Toplum Yeni Yaklaşımlar 9 (2009): 157-213. ...., “Arnavut ve Türk Tarih yazımında Şemsedin Sami: Arnavut Milliyetçisi mi, yoksa Türk Milliyetçisi mi?” Toplumsal Tarih 114 (2003): 54-57. BÜLENT BİLMEZ 377 ...., “Kosova ve Arnavutluk Tarihyazımlarında I. Meşrutiyet (1876-1878)”. Içinde Güneydoğu Avrupa ve Balkanlar’da Osmanlı Tarih Araştırmaları ve Tarih Yazıcılığı. Seminer Bildirleri (12 Temmuz 2008), editör Halit Eren, 41-116. İstanbul: Balkan Medeniyetleri Merkezi, 2010. ...., “Modern Türkiye ve Sosyalist Arnavutluk Basınında Şemseddin Sami Frashëri İmajı”. Içinde Balkanlarda İslâm Medeniyeti, II. Milletlerarası Sempozyumu Tebliğleri, 71- 125. İstanbul: IRCICA, 2006. ...., “Mythologization of an Ottoman Intellectual in the Modern Turkish and Socialist Albanian Historiographies based on ‘selective perception’: Sami Frashëri or Şemseddin Sami Bey”. Balkanologie. Revue d’études pluridisciplinaires VII, sayı 2 (2003): 19-46. ...., “Sami Frashëri apo Shemseddin Sami?” Çeviren Artan Puto. Përpjekja IX, sayı 18 (2003): 118-45. ...., “Skanderbeg in the Turkish Historiography: An attempt towards a critical assessment”. Içinde The Living Skanderbeg. The Albanian Hero between Myth and History, editör Monica Genesin, Joachim Matzinger, ve Giancarlo Vallone, 185-222. Hamburg: Verlag Dr. Kovaç (ORBIS - Wissenschaftliche Schriften zur Landeskunde Band 16), 2010. ...., “Şemseddin Sami Farshëri’nin Bazı Metinlerde Arnavut ve Türk ‘Biz’inin İnşasına Katkıda Bulunan Otoktonluk ve Köken Mitleri”. Içinde Tanzimat ve Edebiyat ve Tanzimat, Osmanlı İstanbulu’nda Modern Edebi Kültür, editör Mehmet Fatih Uslu ve Fatih Altuğ, 387-425. İstanbul: Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları, 2014. ...., “Şemsettin Sami ve ‘Sakıncalı’ bir Kitapla ilgili Tartışmalarda Milliyetçi Retorik”. Müteferrika 29, sayı 1 (2006): 45-87. ...., “Tarihyazımında Kaynak Olarak Seyahatname: Evliya Çelebi’de Arnavut Bektaşileri”. Toplumsal Tarih 97 (2002): 32-42. ...., “The Place of the Eastern Question and the Turkish Independence War in the American Press (1918-1923)”. Turkish Yearbook of International Relations 2000/2, sayı 31 (Special Issue on Turkish-American Relations) (2000): 51-74. Bitincka, Edlira: “Përdorimi historisë në manualet e shkollës së mesme të përdorur në vitet 1974, 1995 and 1999”. Përpjekja 18 (2003): 69-83. Bruma, Ian ve Avishai Margalit: Garbiyatçılık - Düşmanlarının Gözünde Batı. Istanbul: YKY, 2009. Cani, Xhyher: “Shtëpia-muze e e Migjenit”. Editör Aleks Buda. Fjalori Enciklopedik Shqiptar. Tiranë: Akademia e Shkencave e RPSSH, 1985. ...., “Shtëpia-muze e Luigj Gurakuqit”. Editör Aleks Buda. Fjalori Enciklopedik Shqiptar. Tiranë: Akademia e Shkencave e RPSSH, 1985. ARNAVUTLUK DERS KİTAPLARI 378 ...., “Shtëpia-muze e Ndre Mjedës”. Editör Aleks Buda. Fjalori Enciklopedik Shqiptar. Tiranë: Akademia e Shkencave e RPSSH, 1985. Ceka, Egin: “Ndërgjegje historike. Muzeu Kombëtar dhe Muzeu i Skënderbeut si institucione të religjionit civil shqiptar të komunizmit”. Përpjekja 21 (2005): 121-47. Chew III, William L.: “What’s in a National Stereotype? An Introduction to Imagology at the Threshold of the 21st Century”. Language and Intercultural Communication 6, sayı 3-4 (2006): 179-87. Çapar, Mustafa: Türkiye’de Eğitim ve Öteki Türkler. Özgür Üniversite Kitaplığı. Ankara: Maki Basın Yayın, 2006. De Baets, Antoon: “Profile of the History Textbook Author as a Mediator between Historiography and Society”. Internationale Schulbuchforschung 16, sayı 4 (1994): 515-34. Dedi, Kleanthi ve Sokrat Mosko: “Muzeu Historik Kombëtar”. Editör Aleks Buda. Fjalori Enciklopedik Shqiptar. Tiranë: Akademia e Shkencave e RPSSH, 1985. Dhama, Todi ve Vilson Kuri: Fjalor shpjegues i termave historike. Tiranë: 8 Nëntori, 1989. Duka, Valentina: “Albania [Educational System and History Teaching]”. Içinde Clio in the Balkans: The Politics of History Education, editör Christina Koulouri, 475-78. Thessaloniki: Center for Democracy and Reconciliation in Southeast Europe, 2002. ...., “Reflections on the Past in Albania in the 1990s”. Içinde (Re)Writing History - Historiography in Southeast Europe after Socialism, editör Ulf Brunnbauer, 31-53. Münster: LIT Verlag, 2004. Elhüseyni, Nurettin: çev. Tarihin Kötüye Kullanımı. İstanbul: Türkiye Ekonomik ve Toplumsal Tarih Vakfı, 2003. Ferro, Marc: The Use and Abuse of History or How the Past Is Taught to Children. London; New York: Routledge, 2003. Fickenscher, Daniel: “Das Schulwesen und die Schulbücher für die mazedonische Minderheit in Albanien”. Internationale Schulbuchforschung / International Textbook Research, , Zeitschrift des Georg-Eckert-Instituts 2, sayı 23 (2001): 269-75. Foster, Stuart: “Dominant Traditions in International Textbook Research and Revision”. Education Inquiry 2, sayı 1 (March) (2011): 5-20. Friedman, Norman: “İmge”. Kitaplık, sayı 74 (2004): 80-88. Gasanabo, J. D.: Fostering Peaceful Co-existence Through Analysis and Revision of History Curricula and Textbooks in South East Europe. UNESCO, 2006. Graceni, Bardhyl: “Shtëpia-muze e Kostandin Kristoforidhit”. Editör Aleks Buda. Fjalori Enciklopedik Shqiptar. Tiranë: Akademia e Shkencave e RPSSH, 1985. Güler, İbrahim: Tarihin Toplumdaki İşlevi ve Öğretimi. İstanbul: Elif Kitabevi, 2005. BÜLENT BİLMEZ 379 Kabbani, Rana: Europe’s Myths of Orient. Devise and Rule. London: Pandora Pres, 1986. Kanar, Yüksel: Batı’nın Doğu’su (Avrupa’nın Barbarlığının Küreselleşmesi). İstanbul: Kitabevi, 2006. Kastrati, Jup: “‘Buletini Shkencor’ (1958)”. Editör Aleks Buda. Fjalori Enciklopedik Shqiptar. Tiranë: Akademia e Shkencave e RPSSH, 1985. Keyman, Fuat: Mahmut Mutman, ve Meyda Yeğenoğlu. Oryantalizm, Hegemonya ve Kültürel Fark. İstanbul: İletişim Yayınları, 1996. Kırca, Hasan Serkan: “İngiliz Seyyah Sir Charles Fellows’un Eserlerinde Türkiye ve Türk İmajı”. Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, 2010. Kostallari, Androkli ve Lloshi Xhevat: “Instituti i Historisë dhe i Gjuhësisë”. Editör Aleks Buda. Fjalori Enciklopedik Shqiptar. Tiranë: Akademia e Shkencave e RPSSH, 1985. Kostovicova, Denisa: “The Portrayal of the Yoke: The Ottomans and Their Rule in the Post-1990 Albanian-Language History Textbooks”. Internationale Schulbuchforschung 24, sayı 2 (2002): 257-78. Koulouri, Christina: ed. Clio in the Balkans: The Politics of History Education. Thessaloniki: Center for Democracy and Reconciliation in Southeast Europe, 2002. ...., , ed. Teaching the history of Southeastern Europe. Thessaloniki: Center for Democracy and Reconciliation in Southeast Europe, 2001. Kula, Onur Bilge: Alman Kültüründe Türk İmgesi. C. 1. Ankara: Gündoğan Yayınları, 1992. ...., Alman Kültüründe Türk İmgesi. C. 2. Ankara: Gündoğan Yayınları, 1992. ...., Batı Düşününde Türk ve İslâm İmgesi. İstanbul: Büke Yayınları, 2002. Leerssen, Joep: “Imagology: History and Method”. Içinde Imagology: The Cultural Construction and Literary Representation of National Characters: A Critical Survey, editör Manfred Beller ve Joep Leerssen, 17-32. Amsterdam: Rodopi Publications, 2007. Lloshi, Xhevat: ed. Academy of Sciences of Albania. Tirana: Publishing Council of the PSR of Albania, 1990. MacRae, C. Neil, Charles Stangor ve Miles Hewstone: ed. Stereotypes and Stereotyping. New York: Guilford Press, 1996. Marsden, William E.: The School Textbook. Geography, History and Social Studies. London & Portland: Woburn Press, 2001. Metani, Ira: Transforming Education: The Albanian Experience. New York: Nova Science Publishers, Inc., 2003. Milas, Herkül: Türk Romanı ve “Öteki”. Ulusal Kimlikte Yunan İmajı. İstanbul: Sabancı Üniversitesi, 2000. ARNAVUTLUK DERS KİTAPLARI 380 Mitchell, Thomas W. J.: Iconology: Image, Text, Ideology. Chicago: University of Chicago Press, 1986. Myteberi, Fatmira: “Albania: Education for Peace, Stability and Democracy in Albania”. Içinde Education and Media in Southeast Europe: Country Reports, editör Ulf Brunbaauer, Hannes Grandits, Siegfired Gruber, Karl Kaser, Robert Pichler, ve Christian Promitzer. Graz: Center for the Study of Balkan Societites and Cultures, 1999. Nehring, Dieter: “Geschichtsbücher in Albanischsprachigen Gebieten Südosteuropas”. Eckert. Working Papers?, sayı 3 (2014). Olsi, Jazexhi: “Depicting the Other: the Image of the Muslim and the Turk in Albania’s High School Textbooks”. International Journal of Turkish Studies, Madison, Wisconsin ??, 15, sayı 1-2 (2009). Omari, Luan ve Anastas Dodi: “Akademia e Shkencave”. Editör Aleks Buda. Fjalori Enciklopedik Shqiptar. Tiranë: Akademia e Shkencave e RPSSH, 1985. Osmani, Shefik: “Universiteti i Tiranës ‘Enver Hoxha’”. Editör Aleks Buda. Fjalori Enciklopedik Shqiptar. Tiranë: Akademia e Shkencave e RPSSH, 1985. Pajo, Erind: “Albanian Schoolsbooks in the Context of Societal Transformation: Review Notes”. Içinde Clio in the Balkans: The Politics of History Education, editör Christina Koulouri, 445-61. Thessaloniki: Center for Democracy and Reconciliation in Southeast Europe, 2002. Paksoy, A. Kadir: Ulus Devlet ve Tarih Eğitimi. Ankara: Öğretmen Dünyası, 2008. Parla, Jale: Efendilik, Şarkiyatçılık, Kölelik. İstanbul: İletişim Yayınları, 2005. Pichler, Robert: “Albania (in colboration with A. Ecker)”. Içinde How to Construct Civil Societies? Education, Human Rights and Media in Southeast Europe: A Critical Guide, editör Ulf Brunbaauer, Hannes Grandits, Siegfired Gruber, Karl Kaser, Robert Pichler, ve Christian Promitzer. Graz: Center for the Study of Balkan Societites and Cultures, 1999. Pingel, Falk: Ders Kitaplarının Araştırma ve Düzeltme Rehberi. İstanbul: Türkiye Ekonomik ve Toplumsal Tarih Vakfı, 2003. Pollo, Stefanaq: “Instituti i Historisë”. Editör Aleks Buda. Fjalori Enciklopedik Shqiptar. Tiranë: Akademia e Shkencave e RPSSH, 1985. Pricky, Gabriel: “Çek Cumhuriyeti, Macaristan, Polonya ve Slovakya’dan lise ders kitapları aracılığıyla Doğu-Orta Avrupa’da Osmanlı dönemi”. Tarih ve Toplum, sayı 15 (Güz 2012). Pulaha, Selami: “Wissenschaftliche Forschungen Über Die Osmanische Periode Des Mittelalters in Albanien (15. Jahrundert Bis Anfang Des 19. Jahrhunderts)”. Içinde Südosteuropa-Jahrbuch, 19: Die Staaten Südosteuropas und die Osmanen, editör Hans Georg Majer, 163-78. München: SelbstVerlag Südosteuropa-Gesellschaft, 1989. BÜLENT BİLMEZ 381 Puto, Artan: “Some Aspects of the Perception of the Ottoman period in the Albanian historiography”, 2002. Said, Edward W.: Şarkiyatçılık. Batı’nın Şark Anlayışları. İstanbul: Metis Yayınları, 2005. Schmitt, Oliver Jens: “Skanderbeg”. Der neue Alexander auf dem Balkan. Regensburg: Verlag Friedrich Pustet, 2009. Solak, Ömer: Romanda Öteki / Ötekinin Romanı. Osmanlı Romanında Yanancılar ve Azınlıklar. Konya: Tablet Yayınları, 2008. Spyrou, Spyros: “Constructing ‘the Turk’ as an Enemy: The Complexity of Stereotypes in Children’s Everyday Worlds”. South European Society and Politics 11, sayı 1 (2006): 95-110. Stojanovic, Dubravka: “Albanians and their Neighbours: the Future’s Past”. Içinde Clio in the Balkans: The Politics of History Education, editör Christina Koulouri, 466-72. Thessaloniki: Center for Democracy and Reconciliation in Southeast Europe, 2002. Stradling, Robert: 20. Yüzyıl Tarihi Nasıl Öğretilmeli. İstanbul: Türkiye Ekonomik ve Toplumsal Tarih Vakfı, 2003. Strong, C. F.: History in the Secondary School. London: University of London Press, 1964. Şirin, İbrahim: Osmanlı İmgeleminde Avrupa. İstanbul: Lotus, 2009. Temo, Sotir: “Instituti i Studimeve Pedagogjike”. Editör Aleks Buda. Fjalori Enciklopedik Shqiptar. Tiranë: Akademia e Shkencave e RPSSH, 1985. Thomas, John I.: Education for Communism: School and State in the People’s Republic of Albania. Stanford, California: Hoover Institution Press, 1969. Ulağlı, Serhat: İmgebilim “Öteki”nin Bilimine Giriş. Ankara: Sinemis Yayınları, 2006. Xhyher, Cani: “Shtëpia-muze e ‘Dega e Lidhjes Shqiptare e Shkodrës”. Editör Aleks Buda. Fjalori Enciklopedik Shqiptar. Tiranë: Akademia e Shkencave e RPSSH, 1985. Yıldız, Süleyman: “Türk ve Alman Toplumlarında Kültürel İlişkiler, İmgeler ve Medya”. Milli Folklor 18 (2006): 37-46. Yücel, Müslüm: Osmanlı-Türk Romanında Kürt İmgesi. İstanbul: Agora, 2011. Žunıć, Mırna: “Hırvatistan’da Tarih Ders Kitaplarında Osmanlı İmajı”. Yüksek Lisans Tezi, Yıldız Teknik Üniversitesi, Siyaset Bilimi ve Uluslararası İlişkiler Ana Bilim Dalı, 2008. ARNAVUTLUK DERS KİTAPLARI 382 İncelenen Ders Kitapları: 6. sınıf DK = Treska, Tomi & Dërguti, Menduh 2011 [2005]: Historia (Për klasën e 6-të të shkollës 9-Vjeçare), Botime Shkollore Albas. 7. sınıf DK = Dërguti, Menduh & Treska, Tomi 2011 [2006]: Historia (Për klasën e 7-të të shkollës 9-Vjeçare), Botime Shkollore Albas. 8. sınıf DK = Dërguti, Menduh & Treska, Tomi 2011 [2007]: Historia (Për klasën e 8-të të shkollës 9-Vjeçare), Botime Shkollore Albas. 9. sınıf DK = Dërguti, Menduh; Boçi, Sonila & Dushku, Ledia 2011 [2009]: Historia (Për klasën e 9-të të shkollës 9-Vjeçare), Botime Shkollore Albas. 11. sınıf DK = Dërguti, Menduh & Treska, Tomi 2011 [2010]: Historia e qytetërimit botëror, Botime Shkollore Albas. 12. sınıf DK = Dërguti, Menduh; Dushku, Ledia; Duka, Ferit & Doçi, Sonila 2011 [2005]: Historia e shqiptarëve (Për klasën e 12-të shkollës mesme), Botime Shkollore Albas.