Bir Osmanlı Paşasının Padişahlık Rüyası: Sokulluzâde Hasan Paşa ve Resimli Dünya Tarihi

Osmanlı sarayında, hanedan ve hanedan mensupları için hazırlanan resimli kitaplar sadece edebi bir zevkin ya da lüks tüketim kültürünün birer aracı olmamıştır. Bu eserler aynı zamanda iktidar arenasındaki karmaşık himaye ilişkilerinin, bu ilişkilerin kahramanları olan farklı hizip ve aktörlerin siyasi alandaki çekişmelerinin bir aracı olarak kullanılmıştır. Bu makalede resimli bir elyazmasından yola çıkılarak şu sorulara yanıt aranacaktır: Resimli elyazması hamiliği politik propagandanın aracı olarak nasıl kullanılıyordu? Hamisinin siyasi iddia ve dertleri resimli bir elyazmasının metnine ve tasvirlerinin ikonografisine ne şekilde yansıyordu? Bir başka söyleyişle, erken modern Osmanlı saray çevresinde güç sembolleri görsel ve yazılı kültürde ne şekilde görünür kılınıyordu? Daha genel bağlamda ise, Osmanlı eliti olmanın maddi kültür boyutu nelerdi? Tüm bu sorulara cevap aramak için Sokulluzâde Hasan Paşa için Bağdat valiliği sırasında hazırlanan musavver Câmi‘ü ’s-Siyer (TSMK, H. 1369 ve H. 1230) adlı dünya tarihi kullanılacaktır. Bu örnekten yola çıkılarak Hasan Paşa’nın gösterişli/gösterişçi davranışları ve bu davranışların siyasi iddiaları ile olan bağlantısı irdelenecektir. Bu sorgulama Osmanlı elitinin kamusal imajını yaratırken kullandığı araçların maddi kültür alanındaki yansımalarını anlamayı da kolaylaştıracaktır.

Anahtar Kelimeler:

Câmi‘ü ’s-Siyer, Hasan Paşa, Bağdat, Resimli elyazmaları, Maddi kültür

Sultanate Dream of an Ottoman Pasha: Sokulluzâde Hasan Paşa and His Illustrated World History

Illustrated histories were never merely products of simple literal activities at the Ottoman court. On the contrary, they functioned as political tools of the courtiers who commissioned the production of manuscripts, such as the sultan or viziers. The literary and visual images of the patrons appeared both in the texts and images of the manuscripts. In this article, focusing on an example of an illustrated history, I will examine the following questions: How was manuscript patronage used as a tool to enhance the patron’s authority? What were the implications conveyed by the text and illustrations of the manuscript? And, how were manuscripts related to the political deeds of their patrons? In other words, I will discuss symbols of power in the early modern Ottoman culture in terms of visual and literal culture. At this point my example is an illustrated history prepared for Hasan Pasha the Sokulluzâde, the celebrated Ottoman vizier in Ottoman Baghdad. The two-volume manuscript is entitled Câmi‘ü’s-Siyer, literally “Collected Biographies” and housed at the Topkapı Palace Library (H. 1369 and H. 1230). Taking an example of the Câmi‘ü’s-Siyer, I will explore the relationship between Hasan Pasha’s ostentatious behaviors and political agendas. This examination allow us to understand the tools of being an Ottoman elite and its reflections in Ottoman material culture.

Keywords:

Câmi‘ü’s-Siyer, Hasan Pasha, Ottoman Baghdad, Illustrated manuscripts, Ottoman material culture.,

PDF

___

Kaynaklar Birincil Kaynaklar Feridun: Nüzhet-i Esrârü’l-Ahyâr Der-Ahbâr-ı Sefer-i Sigetvar: Sultan Süleyman’ın Son Seferi, haz. A. Arslantürk, Günhan Börekçi, Abdülkadir Özcan, İstanbul: Zeytinburnu Belediyesi 2012. Kınalızâde Ali Çelebi: Ahlâk-ı Alâî, haz. Mustafa Koç, İstanbul: Klasik Yayınları 2007. Koçi Bey: Koçi Bey Risaleleleri, haz. Seda Çakmakoğlu, İstanbul: Kabalcı Yayınları 2007. Mecmua, Bibliothèque nationale de France, Paris, Turc 140. Muhammed Tâhir el-Sıddîkî el-Necibî el-Sühreverdî: Câmi‘ü’s-Siyer, TSMK. H. 1369 ve 1230. Mustafa b. Molla Rıdvan el-Bağdadi: Târîh-i Fetihnâme-i Bağdâd, Oxford Bodleian Library, Or. 276. Nâdirî: Dîvân-ı Nâdirî, TSMK, H. 889. Naîmâ Mustafa Efendi: Târih-i Na‘îmâ, (Ravzatü’l-Hüseyn fî Hulâsati Ahbâri’l-Hâfikayn) I-IV, haz. Mehmet İpşirli, Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları 2007. Nazmi-zâde Murteza: Gülşen-i Hulefâ. Bağdat Tarihi 762-1717, haz. Mehmet Karataş, Ankara: Türk Tarih Kurumu 2014. Peçevî: Târîh-i Peçevî, 2. cilt, Matbaa-i Amire 1283. Selânikî Mustafa Efendi: Tarih-i Selânikî (971-1003/1563-1595), I-II, haz. Mehmet İp şirli, Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları 1999. Yayınlar Afyoncu, Erhan: “Sokulluzade Hasan Paşa”, Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi, 37 (2006), s. 366-368. Ahsan, Muhammad Manazir: Social L:ife under the Abbasids 170-289 AH/786-902 AD, London and New York: Longman 1979. Argıt, Betül İ.: “An Evaluation of the Tulip Period and the Period of Selim III in the Light of Clothing Regulations”, Osmanlı Araştırmaları/The Journal of Ottoman Studies, XXIV (2004), s. 11-28. Artan, Tülay: “18. yüzyıl başlarında yönetici elitin saltanatın meşruiyet arayışlarına katılımı”, Toplum ve Bilim, 83 (Kış 1999), s. 292-321. Bağcı, Serpil: “Seyyid Battal Gazi Türbesi’nin Gümüş Kapısı Üzerine Bazı Gözlemler,” Dokuzuncu Milletlerarası Türk Sanatları Kongresi, Bidiriler, Cilt I, Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları 1995, s. 225-238. Bağcı, Serpil: “Adem’den III. Mehmed’e: Silsilenâme”, Padişahın Portresi: Tesavir-i Âl-i Osman, İstanbul: Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları 2000, s. 188-201. Bağcı, Serpil vd.: Osmanlı Resim Sanatı, İstanbul: Kültür Bakanlığı Yayınları 2006. Börekçi, Günhan: Factions and Favorites at the Courts of Sultan Ahmed I (r. 1603-17) and his Immediate Predecessors, (Yayımlanmamış Doktora Tezi), Ohio: Ohio State University, 2010. Casale, Giancarlo: The Ottoman Age of Exploration, New York and Oxford: Oxford University Press, 2010. TÜLÜN DEĞ İRMENCİ 201 Clot, André: Harun al-Rashid and the World of the Thousand and One Nights, çev. John Howe, London: Saqi Books 1989. Çağman, Filiz: “XVI. Yüzyıl Sonlarında Mevlevi Dergahlarında Gelişen Bir Minyatür Okulu”, I. Milletlerarası Türkoloji Kongresi, 3. Türk Sanatı Tarihi, İstanbul 1979, s. 651-677. Değirmenci, Tülün: İktidar Oyunları ve Resimli Kitaplar: II. Osman Devrinde Değişen Güç Simgeleri, İstanbul: Kitap Yayınevi 2012 Değirmenci, Tülün: “An Illustrated Mecmua: The Commoners Voice and the Iconography of the Court in Seventeenth-Century Ottoman Painting,” Ars Orientalis, 41 (December 2011), s. 186-218. Durı, A. A.: “Baghdād”, The Encyclopedia of Islam (New Edition), I (Leiden 1986), s. 894-908. Emecen, Feridun M.: “Osmanlı Hanedanına Alternatif Arayışlar Üzerine Bazı Örnekler ve Mülahazalar,” İslâm Araştırmaları Dergisi (Turkish Journal of Islamic Studies) 6 (2001), s. 63-76. Fetvacı, Emine: Sarayın İmgeleri, Osmanlı Sarayının Gözüyle Resimli Tarih, çev. Nurettin Elhüseyni, İstanbul: Yapı Kredi Yayınları 2013. Fleischer, Cornell H.: Bureaucrat and Intellectual in the Ottoman Empire: The Historian Mustafa Âli (1541-1600), Princeton: Princeton University Press 1986. Griswold, William J.: Anadolu’da Büyük İsyan, 1591-1611, çev. Ülkü Tansel, İstanbul: Tarih Vakfı Yurt Yayınları 2002. Hathaway, Jane: The Politics of Households in Ottoman Egypt: The Rise of the Qazdağlis New York: Cambridge University Press 1997. Hathaway, Jane: A Tale of Two Factions: Myth, Memory, and Identity in Ottoman Egypt and Yemen, Albany, NY: State University of New York, 2003. Kunt, İ. Metin: “Ethnic- Regional (Cins) Solidarity in the Seventeenth–Century Ottoman Establishment,” International Journal of Middle East Studies, 5 (1974), s. 233-239. Kunt, İ. Metin: Sultan’s Servants: The Transformation of Ottoman Provincial Government, 1550- 1650, Colombia: Colombia University Press 1983. Milstein, Rachel: Miniature Painting in Ottoman Baghdad, Costa Mesa CA 1990. Murphey, Rhoads: “Forms of Differentiation and Expression of Individuality in Ottoman Society”, Turcica, 34 (2002), s. 135-170. Önal, Ahmet: Koca Sinan Paşa’nın Hayatı ve Siyasi Faaliyetleri 1520-1596 (Doktora tezi), İstanbul: Marmara Üniversitesi, 2012. Özgen, Elif: Grand Vizier Koca Sinan Paha and Factional Politics in the Court of Murad III, (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi), İstanbul: Bilgi Üniversitesi, 2010. Öngören, R.: “Sühreverdî, Ebü’n-Necîb”, Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi, 38 (2010), s. 35-36. Peirce, Leslie: The Imperial Harem: Women and Sovereignty in the Ottoman Empire, Oxford: Oxford University Press 1993. Reindl-Kiel, Hedda: Leisure, Pleasure – and Duty. The daily life of Silahdar Mustafa, éminence grise in the final years of Murad IV (1635-1640), Berlin: EB-Verlag, 2016. SOKULLUZÂDE HASAN PAŞA VE RESİMLİ DÜNYA TARİHİ 202 Schmidt, Jan: Pure Water for Thirsty Muslims: A Study of Mustafā Ālī of Gallipoli’s Künhü l-Ahbār, Leiden: The Oosters Instituut 1991. Schmidt, Jan: Catalogue of Turkish Manuscripts in the Library of Leiden University and other Collections in the Netherlands, I, Leiden: Legatum Warneriaum 2000. Strange, Guy le: Baghdad during the Abbasid Caliphate from Contemporary Arabic and Persian Sources, Westport: Greenwood Press 1977. Taner, Melis: Caught in a Whirlwind: Painting in Baghdad in the Late Sixteenth-Early Seventeenth Centuries (Doktora Tezi), Cambridge, MA: Harvard University, 2016. Tezcan, Baki: “Ethnicity, Race, Religion and Social Class: Ottoman Markers of Difference”, The Ottoman World, ed. Chrisitine Woodhead, New York: Routledge 2012, s. 159-170. Tezcan, Baki: Searching for Osman: A Reassessment of the Deposition of the Ottoman Sultan Osman II (1618-1622), (Yayınlanmamış Doktora Tezi), Princeton: Princeton University, 2001. Tezcan, Baki: The Second Ottoman Empire: Political and Social Transformation in the Early Modern World, New York: Cambridge University Press 2010. Unan, Fahri: İdeal Cemiyet, İdeal Devlet, İdeal Hükümdar, Ankara: Lotus Yayınları 2004. Ünver, Süheyl: “XVII inci Yüzyıl Sonunda Padişaha bir Lâhiya”, Belleten, XXXIII (1969), s. 21-24. Quinn, Sholeh A: Historical Writing during the Reign of Shah ‘Abbas: Ideology, Imitation, and Legitimacy in Safavid Chronicles, Salt Lake City: The University of Utah Press 2000. Yeşil, Fatih: “How to be(come) an Ottoman at the End of the Eighteenth Century”, Osmanlı Araştırmaları/ The Journal of Ottoman Studies, XLIV (2014), s. 123-139