Shuruq NAGUİB

1710

Akl-ı Selîme Rehberlik Etme: Klasik Dönem Sonrasında Ebussuud’un Tefsir’i ve Kur’an’ın Belâğî Tefsiri

En kapsayıcı yönüyle bu makalenin amacı, genellikle çağdaş tefsir araştırmalarında ihmal edilen klasik dönem sonrası tefsirini incelemek ve bu aşamada şekillenen tefsir geleneğinin iç dünyasını kavramaya çalışmaktır. Bu sebeple makale, çeşitli kaynaklarda belâğî yorumlama özelliğiyle Zemahşerî ve Beydâvî’nin tefsir eserleriyle aynı seviyede değerlendirilerek büyük bir övgüye layık görülen Ebussuud’un (ö. 982/1574) İrşâdü’l-akli’s-selîm ilâ mezâya’l-kitâbi’l-kerîm (Kitâb-ı Kerîm’in Üstün Anlam İncelikleri Konusunda Akl-ı Selîm’e Rehberlik Yapma) adlı Kur’an tefsiri üzerinde yoğunlaşmaktadır. Temelde bu çalışma, İrşâd’ın hem kendi metnini ve hem ortaya çıktığı bağlamı incelemekte, özellikle belâğat ve Kur’an tefsirinin kesiştiği noktada Ebussuud gibi onaltıncı yüzyıl Osmanlı ulemasının tefsir alanındaki meselelerinin şekillenmesinde rol oynayan entelektüel tartışmaları ve fikir alışverişlerini ele almaktadır. Temsil ve onun bir türü olarak istiare, çalışmamızın metin ve bağlam incelemesinde temel malzemeyi oluşturmaktadır. Konuyla ilgili İrşâdü’l-akli’sselîm’den getirilen ve Ebussuud Efendi’nin bir tefsir aracı veya üslubu olarak temsili, nasıl temellendirip uyguladığını gösteren örnekler, titizlikle incelenerek önceki tefsirlerle mukayesesi yapılmıştır. Sonuç olarak bu çalışma, bir klasik dönem sonrası tefsiri olarak İrşâd’ın temel özelliklerini yansıtmakta ve tefsirin 16. Yüzyıl Osmanlı entelektüel dünyasındaki fikri ve siyasi önemiyle ilgili bazı gözlemler ve tespitler içermektedir

Guiding the Sound Mind: Ebu’s-su‘ūd’s Tafsir and Rhetorical Interpretation of the Qur’an in the Post-Classical Period

En kapsayıcı yönüyle bu makalenin amacı, genellikle çağdaş tefsir araştırmalarında ihmal edilen klasik dönem sonrası tefsirini incelemek ve bu aşamada şekillenen tefsir geleneğinin iç dünyasını kavramaya çalışmaktır. Bu sebeple makale, çeşitli kaynaklarda belâğî yorumlama özelliğiyle Zemahşerî ve Beydâvî'nin tefsir eserleriyle aynı seviyede değerlendirilerek büyük bir övgüye layık görülen Ebussuud'un (ö. 982/1574) İrşâdü'l-akli's-selîm ilâ mezâya'l-kitâbi'l-kerîm (Kitâb-ı Kerîm'in Üstün Anlam İncelikleri Konusunda Akl-ı Selîm'e Rehberlik Yapma) adlı Kur'an tefsiri üzerinde yoğunlaşmaktadır. Temelde bu çalışma, İrşâd'ın hem kendi metnini ve hem ortaya çıktığı bağlamı incelemekte, özellikle belâğat ve Kur'an tefsirinin kesiştiği noktada Ebussuud gibi onaltıncı yüzyıl Osmanlı ulemasının tefsir alanındaki meselelerinin şekillenmesinde rol oynayan entelektüel tartışmaları ve fikir alışverişlerini ele almaktadır. Temsil ve onun bir türü olarak istiare, çalışmamızın metin ve bağlam incelemesinde temel malzemeyi oluşturmaktadır. Konuyla ilgili İrşâdü'l-akli'sselîm'den getirilen ve Ebussuud Efendi'nin bir tefsir aracı veya üslubu olarak temsili, nasıl temellendirip uyguladığını gösteren örnekler, titizlikle incelenerek önceki tefsirlerle mukayesesi yapılmıştır. Sonuç olarak bu çalışma, bir klasik dönem sonrası tefsiri olarak İrşâd'ın temel özelliklerini yansıtmakta ve tefsirin 16. Yüzyıl Osmanlı entelektüel dünyasındaki fikri ve siyasi önemiyle ilgili bazı gözlemler ve tespitler içermektedir
PDF

___

  • Abu Deeb, Kamal, Al-Jurjānī’s Theory of Poetic Imagery, Surrey: Aris and Phillips 1979.
  • Abū al-Su‘ūd (Ebu’s-su‘ūd), Muģammad b. Muģyī al-Dīn: Tafsīr Abī al-Su‘ūd aw Irshād al-‘aql al-salīm ilā mazāyā al-kitāb al-karīm, 5 vols., ed. ‘Abd al-Qādir Aģmad ‘Atā, Cairo: Maktabat al-riyāē al-ģadītha 1971.
  • al-Adirnawī, Aģmad b. Muģammad: Šabaqāt al-mufassirīn, ed. Sulaymān b. Ŝāliģ alKhizzī, al-Madīna: Maktabat al-‘ulūm wa-l-ģikam 1997.
  • Afsaruddin, Asma: “Muslim Views on Education: Parameters, purview, and possibilities”, Journal of Catholic Legal Studies, 44 (New York 2005), pp. 143-178
  • Ahmed, Shahab and Filipovic, Nenad: “The Sultan’s Syllabus: A Curriculum for the Ottoman Imperial Medreses Prescribed in a fermān of Qānūnī I Süleymān, Dated 973 1565 ”, Studia Islamica, 98/99 (Leiden 2004), pp. 183-218.
  • Arberry, Arthur (trans.): The Koran Interpreted, Oxford: Oxford University Press 1998. al-‘Aydarūs, ‘Abd al-Qādir b. Shaykh b. ‘Abd Allah: Tarīkh al-nūr al-sāfir ‘an-akhbār alqarn al-‘āshir, ed. Aģmad Ģālu et al, Beirut: Dār Ŝādir 2001.
  • al-Baghdādī, Ismā‘īl Pāsha: Idāģ al-maknūn fī-l-dhayl ‘alā kashf al-žunūn ‘an asmā’ al-kutub wa-l-funūn, ed. Muģammad Sharaf al-Dīn Yāltaqāyā and Rif‘at Bīlka al-Kilīsī, 2 vols., Istanbul: Wikālat al-ma‘ārif 1947, reprinted in Beirut: Dār iģyā al-turāth al-‘arabī n.d.
  • ........: Hadiyyat al-‘ārifīn fī asmā’ al-mu’allifīn wa āthār al-muŝannifīn, 2 vols. ed. Muģammad Sharaf al-Dīn Yāltaqāyā and Rif‘at Bīlka al-Kilīsī, Istanbul: Wikālat al-ma‘ārif 1951, reprinted in Beirut: Dār iģyā al-turāth al-‘arabī n.d.
  • Bālī, ‘Alī: al-‘Iqd al-manžūm fī žikr afādil al-rūm, Beirut: Dār al-kitāb al-‘arabī 1975. al-Bayēāwī, Nāŝr al-Dīn ‘Abd Allāh b. ‘Umar: Anwār al-tanzīl wa asrār al-ta’wīl, alma‘rūf bi-tafsīr al-Bayēāwī, 5 vols., ed. Muģammad ‘Abd al-Raģmān al-Mar‘ashlī, Beirut: Dār iģyā’al-turāth wa-mu’sasat al-tārīkh al-‘arabī 1998.
  • Boullata, Isa: “The Cambridge History of Arabic Literature: Arabic Literature in the Post-classical Period, edited by Roger Allen and D. S. Richards (Cambridge: Cambridge University Press, 2006,” Digest of Middle East Studies, 16 (Malden & Chichester 2007), pp. 108–113.
  • ........: “The Rhetorical Interpretation of the Qur’ān: i‘jāz and related topics,” Andrew Rippin (ed.), Approaches to the History of the Qur’an, Oxford: Clarendon Press 1988, pp. 139-157.
  • Calder, Norman: “Tafsīr from Šabarī to Ibn Kathīr, Problems in the description of a genre, illustrated with reference to the story of Abraham,” G.R. Hawting and Abdul-Kader A. Shareef (eds.), Approaches to the Qur’ān, London: Routledge 1993, pp. 101-140.
  • Carter, Michael: “Humanism and the Language Sciences in Medieval Islam”, Asma Afsaruddin & A. H. Mathias Zahniser (eds.), Humanism, Culture, and Language in the Near East, Winona Lake: Eisenbrauns 1997, pp. 27-38.
  • Dammen-McAuliffe, Jane: “The Tasks and Traditions of Interpretation,” Jane DammenMcAuliffe (ed.), The Cambridge Companion to the Qur’an, Cambridge: Cambridge University Press 2006, pp. 181-209.
  • ........: Qur’anic Christians, Cambridge: Cambridge University Press 1991.
  • Denny, Frederick: “Exegesis and Recitation”, Frank Reynolds et al (eds.), Transitions and Transformations in the History of Religions, Leiden: Brill 1980.
  • al-Dhahabī, Muģammad Ģusayn: al-Tafsīr wa-l-mufassirūn, 3 vols., Cairo: Maktabat wahba 2000.
  • al-Ghazzī, Najm al-Dīn: al-Kawākib al-sā’ira bi-a‘yān al-mi’a al-‘āshira, 3 vols., Beirut: Dār al-fikr 1997.
  • al-Ghazzī, Taqiyy al-Dīn al-Tamīmī: al-Šabaqāt al-saniyya fī tarājim al-ģanafiyya, 4 vols. (incomplete), ed. ‘Abd al-Fatāģ al-Ģilw, Cairo: al-Majlis al-a‘lā li-l-shu’ūn alislāmiyya 1970.
  • Goldziher, Ignaz: Die Richtungen der Islamischen Koranauslegung, 2nd edition, Leiden: Brill 1952.
  • Ģajjī Khalīfa, Kashf al-žunūn ‘an asmā’ al-kutub wa-l-funūn, 2 vols., ed. Muģammad Sharaf al-Dīn Yāltaqāyā and Rif‘at Bīlka al-Kilīsī, Istanbul: Wikālat al-Ma‘ārif 1941, reprinted in Beirut: Dār iģyā al-turāth al-‘arabī, n.d.
  • Hallaq, Wael: Authority, Continuity and Change in Islamic Law, Cambridge: Cambridge University Press 2001.
  • Heinrichs, Wolfhart: “Takhyyīl and its traditions”, Alma Giese and Christoph Bürgel (eds.), God is Beautiful and He loves Beauty, Bern: Peter Lang 1994, pp. 227-247.
  • Holt, P. M.: Studies in the History of the Near East, New York: Routledge 1973.
  • Ibn ‘Āshūr, Muģammad al-Fāēil: al-Tafsīr wa-rijāluh, Cairo: al-Azhar majma’ al-buģūth al-islāmiyya 1970.
  • Ibn al-‘Imād, Shihāb al-Dīn Abī al-Falāģ ‘Abd al-Ģayy b. Aģmad: Shadharāt al-dhahab fī akhbār man dhahab, 10 vols., ed. ‘Abd al-Qādir and Maģmūd al-Arna’ūš, Damascus: Dār Ibn Kathīr 1993.
  • Ibn Kamāl Pāsha, Aģmad b. Sulaymān: Thalāth rasā’il fī-l-lugha l-ibn al-Kamāl, ed. Muģammad Ģusayn Abu al-Futūģ, Beirut: Maktabat lubnān 1993.
  • ........: “Risāla fī taqsīm al-majāz”, ed. Jabr Ibrahīm Barrī, Dirasāt al-‘ulūm al-ijtimā‘iyya wa-l-insāniyyah, 38 (Amman 2011), pp. 491-505.
  • Ibn Khaldūn, Abu Zayd ‘Abd al-Raģmān b. Muģammad: The Muqaddimah, 2nd revised edition, trans. Franz Rosenthal, Princeton: Princeton University Press 1967.
  • Ibn Taymiyya, Taqiyy al-Dīn Aģmad: Muqaddima fī usūl al-tafsīr, Cairo: Dār al-jīl li-lšibā‘a n.d.
  • al-Ījī, ‘Aēud al-Dawla: al-Fawā’id al-ghiyāthiyya, Cairo: Dār al-kitāb al-miŝriyya and dār al-kitāb al-lubnāniyya 1991.
  • Imber, Colin: Ebu’s-su‘ūd: The Islamic Legal Tradition, Edinburgh: Edinburgh University Press 1997.
  • Jansen, J.J.G: The Interpretation of the Koran in Modern Egypt, Leiden: Brill 1974.
  • al-Jurjānī, ‘Abd al-Qāhir b. Muģammad b. ‘Abd al-Raģmān: Dalā’il al-i‘jāz, ed. Maģmūd Muģammad Shākir, Cairo: Maktabat al-khanjī 1984.
  • ........: Asrār al-balāgha, ed. Maģmūd Muģammad Shākir, Cairo & Jedda: Dār al-madanī 1991.
  • al-Juwaynī, Muŝšafā: Manhaj al-Zamakhsharī fī tafsīr al-Qur’ān, Cairo: Dār al-ma‘ārif 1968.
  • al-Lakhnawī, Abū al-Ģasanāt Muģammad ‘Abd al-Ģayy: al-Fawā’id al-bahiyya fī tarājim al-ģanafiyya, Lahore: al-Mašba’ al-Muŝšafā’ī 1293/1876.
  • Larkin, Margaret: The theology of Meanings: ‘Abd al-Qāhir al-Jurjānī’s theory of discourse, New haven: The American Oriental Society 1995.
  • Makdisi, George: The Rise of Colleges: Institutions of Learning in Islam and the West, Edinburgh: Edinburgh University Press 1981.
  • al-Qaysī, Qāsim: Tārīkh al-tafsīr, Baghdad: Mašba’at al-majma’ al-‘ilmī al-‘irāqī 1966. al-Qazwīnī, al-Khašīb Jalāl al-Dīn Muģammad b. ‘Abd al-Raģmān: al-Iēāģ fī ‘ulūm albalāgha, ed. Ibrahīm Shams al-Dīn, Beirut: Dār al-kutub al-‘ilmiyya 2003.
  • al-Sakkākī, Abu Ya’qūb Yūsuf b. Abī Bakr: Miftāģ al-‘ulūm, ed. Akram ‘Uthmān Yūsuf, 1 st edition, Baghdad: Dār al-risāla 1982, published with the assistance of Baghdad University 1980/1981.
  • Schacht, Joseph: “Abu’l-Su‘ūd”, The Encyclopaedia of Islam, 2nd edition, Leiden: Brill 1979, vol. 1, pp. 152-3.
  • al-Sharīf al-Jurjānī, ‘Alī b. Muģammad: al-Ģāshiya ‘alā al-Mušawwal, ed. Rashīd A‘raēī Beirut: Dār al-kutub al-‘ilmiyya 2007.
  • ........: al-Ģāshiya ‘alā al-Kashshāf, Cairo: Mašba’at al-bābī ģalabī 1966.
  • al-Shawkānī, Muģammad b. ‘Alī: al-Badr al-šāli‘ bi-maģāsin man ba‘d al-qarn al-sābi‘, 2 vols., Cairo: Dār al-kitāb al-islāmī n.d.
  • Smyth, William: “Controversy in a Tradition of Commentary: The Academic Legacy of al-Sakkākī’s Miftāģ al-‘Ulūm,” Journal of the American Oriental Society, 112 (Michigan 1992), pp. 589-597.
  • ........: “Some Quick Rules Ut Pictura Poesis: The Rules for Simile in Miftāģ al-’Ulūm,” Oriens, 33 (Leiden 1992), pp. 215-229.
  • ........: “The Canonical Formulation of ‘Ilm al-Balāgha and al-Sakkākī’s Miftāģ al-’Ulūm”, Der Islam, 72 (1995), pp. 7-24.
  • ........: “Criticism in the Post-Classical Period,” The Cambridge History of Arabic Literature: Arabic Literature in the Post-classical Period, Roger Allen and D. S. Richards (eds.), Cambridge: Cambridge University Press 2006.
  • al-Šabarī, Muģammad b. Jarīr: Jāmi‘ al-bayān ‘an ta’wīl āyy al-Qur’ān, 1 st edition, 24 vols., ed. ‘Abd Allāh b. Muģsin al-Turkī, Cairo: Dār Hajr 2001.
  • al-Taftazānī, Sa‘d al-Dīn: al-Mušawwal, Lucknow: al-Mašba‘ al-‘ālī 1878.
  • Šāshkubrī Zāda (Šāshköprīzāde): al-Shaqā’iq al-nu‘māniyya fi ‘ulamā’ al-dawla al‘uthmāniyya, Beirut: Dār al-kitāb al-‘arabī 1975.
  • Winter, Michael: “Historiography in Arabic During the Ottoman period”, Roger Allen and D.S. Richards (eds.), Arabic Literature in the Post-Classical Period, Cambridge: Cambridge University Press 2006, pp. 171-188.
  • Yerinde, Adem: “Ebussuud’s Tafsir and Its Copies,” an unpublished paper presented at the History of Ottoman Thought Study Meeting II, Istanbul: Sabanci University 14-15 Dec 2011.
  • al-Zamakhsharī, Abū al-Qāsim Jār Allāh Maģmūd b.‘Umar: al-Kashshāf ‘an ģaqā’iq ghawāmiē al-tanzīl wa-‘uyūn al-aqāwīl fī wujūh al-ta’wīl, 6 vols., ed. ‘Ādil Aģmad ‘Abd al-Mawjūd et al, Cairo: Maktabat al-‘ubaykān 1998.
  • Ibn Kamāl Pāsha, Risāla fī bayān anna ŝāģib ‘ilm al-ma‘ānī yushārik al-lughawiyy, alMaktaba al-Azhariyya Cairo, collection 3 no 1583.
  • Ibrahim b. ‘Alī b. Ģasan al-Saqqā, Ģāshiyat al-Saqqā, al-Maktaba al-Azhariyya Cairo, no 28478.
  • Maģmūd b. Sulaymān al-Kafawī, Katā’ib a‘lām al-akhyār min fuqahā madhhab alNu‘mān al-mukhtār, Kitābkhaneh-yi majlis-i shūra-yi millī Tehran, no. 11361 & no. 11362.
Osmanlı Araştırmaları-Cover
  • ISSN: 0255-0636
  • Yayın Aralığı: Yılda 3 Sayı
  • Başlangıç: 1980
  • Yayıncı: TDV İslâm Araştırmaları Merkezi
Arşiv
Sayıdaki Diğer Makaleler

Osmanlı İmparatorluğu’nda Tercüme Faaliyetlerinin Seyri

Arzu MERAL

Poetry in the Text: The Use and Function of Poetry in Rāwandì’s Rāģat al-ŝudūr and Yazıcızāde ‘Alì’s Translation of the Same Work in Tevārìkh-i Âl-i Selçūk

Efe Murat BALIKÇIOĞLU

Akl-ı Selîme Rehberlik Etme: Klasik Dönem Sonrasında Ebussuud’un Tefsir’i ve Kur’an’ın Belâğî Tefsiri

Shuruq NAGUİB