Fransız Protektorası Dönemi Ulemanın Rolü

Fransa’nın Tunus’u 1881’de işgal etmesiyle Tunus’ta 1956’ya kadar sürecek Fransız sömürge dönemi başlamıştır. Bu çalışmada 1881’de Fransız protektorasının kurulması ve modernleşmeyle 1920’lere kadar devletin inşası ve işleyişi sürecine karşın İslam dininin devlet ve halk nezdinde temsilcileri ve önde gelenleri olarak kabul gören ulemanın rolü, sömürge otoritesine ve modernleşme adımlarına karşı tutumları, faaliyetleri ve meşrulaştırım kaynağı olarak güçlerini nasıl kullandıkları ve Fransa tarafından ne şekilde kullanıldığı modernleşme ve meşrulaştırım bağlamında ele alınacaktır. Öyle ki meşrulaştırım, dinin en önemli ve etkin işlevlerinden birisidir. Dinin temsilcileri konumunda bulunan ulemanın bu süreçte devlet, siyaset ve toplumdaki rolü ve etkisi ikincil unsur olmasına rağmen önemli olup etkililiklerinin değerlendirilmesine oldukça katkı sağlayacaktır. Bu çalışma hazırlanırken tarihsel analiz çerçevesinde nitel araştırma yapılarak incelenip değerlendirilmiş, literatür taraması sonucu elde edilen kitap, tez, makale gibi kaynaklardan yararlanılmıştır.

The Role of the Ulema in the Era of French Protectorate

With the French occupation of Tunisia in 1881, the French colonial period began in Tunisia, which would last until 1956. In this study, the role of the ulema, who are accepted as the representatives and leaders of the Islamic religion in the eyes of the state and the public, despite the establishment of the French protectorate in 1881 and the modernization and the construction and functioning of the state until the 1920s, their attitudes and activities against the colonial authority and modernization steps will be examined. How they use their power as a source of legitimation and how they are used by France will be discussed in the context of modernization and legitimation. Legitimation is one of the most important and effective functions of religion. Although the role and influence of the ulama in the state, politics and society in this process is a secondary factor, it is important and will contribute greatly to the evaluation of their effectiveness. During the preparation of this study, it was examined and evaluated by making qualitative research within the framework of historical analysis, and resources such as books, theses, articles obtained as a result of literature review were used.

___

  • Abdallah, Tahir Ebu’l Kasım. الحركة الوطنية التونسية: رؤية شعبية قومية جديدة 1830-1956. (ط.٢). تونس: دار المعارف, 1975.
  • Al-Ajili, Al-Talili. الطرق الصوفية والاستعمار الفرنسي في تونس 1881-1939. تونس: منشورة كلية آداب بمنبة, 1992.
  • Al-Fassi, Allal. الحركات الاستقلالية في المغرب العربي. الجزائر: مؤسسة الفاسي, 2003.
  • Al-Mansir, Adnan ve Al- Sağir, Amira Aliya. المقاومة المسلحة في تونس : 1881-1939. كـلية العلوم الاجتماعية والإنسانية قسم العلوم الإنسانية : تونس, 2005.
  • Al-Zumrali, Sadık. أعلام تونسيون. لبنان: دار الغرب الإسلامي, 1986.
  • Aşur, Muhammed Aziz. جامع الزيتونة: المعلم و رجاله. تونس: دار سراس للنشر. 1991.
  • Aşur, Muhammed Fazıl. “الشيخ محمد السنوسي.” المجلة الزيتونية, no. 148 (1955): 1-15.
  • Aşur, Muhammed Fazıl. الحركة الادبیة والفكریة في تونس. تونس: الدارالتونسیة للنشر, 1983.
  • Berger, Peter Ludwing. The Social Reality of Religion. England: Penguin Books Ltd., 1973.
  • Broadley, Alexander Meyrick. The Last Punic War: Tunis, Past and Present, with a Narrative of the French Conquest of the Regency. London: W. Blackwood and Sons, 1882.
  • El-Havce, Muhammed. بيروت: دار الغرب الإسلامي, 1986.
  • En-Naifer, Muhammed Şazili. مسامرات الظريف بحسن التعريف الجزء الأول. لبنان: دار الغرب الإسلامي, 1994.
  • En-Naifer, Muhammed. عنوان الأريب عمّا نشأ بالبلاد التونسية من عالم أديب. لبنان: دار الغرب الإسلامي, 1996.
  • Es-Sahli, Hammadi.تاریخ تونس المعاصر-1881–1956. تونس: شركة تونس التوزيع, 1986.
  • Eş-Şater, Halife ve diğerleri. تونس عبر التاريخ: الحركة الوطنية ودولة الاستقلال. تونس: مركز الدراسات و البحوث الاقتصادية و الاجتماعية, 2005.
  • Fellahi, Rabeh. “(1954-1908) جامع الزیتونة والحركة الإصلاحیة في الجزائر” الجزائر:.كلية العلوو الإىصاىية والإجتناعية. جامعة ميتوري قصيطيية , 2008.
  • Green, Arnold H. “Political Attitudes and Activities of the Ulama in the Liberal Age: Tunisia as an Exceptional Case.” International Journal of Middle East Studies 7, no. 2 (April 1976): 209-241.
  • Green, Arnold H. The Tunisian Ulama 1873-1915: Social Structure And Response to Ideological Currents. Hungary: Brill Archive, 1978.
  • Green, Arnold H. العلماء التونسيون. تونس: المجمعة تونسي للعلوم و الأدب و الفنون و بيت الحكمة, 1995.
  • Heine, Peter. “صالح الشريف التونسي.” حوليات الجامعة التونسية, no. 24 (1985): 101-110. Kale, Nesrin. “Modernizmden Postmodernist Söylemlere Doğru.” Doğu Batı Düşünce Dergisi 5, no. 19 (Mayıs-Temmuz 2002): 30-52.
  • Karaatlı, Bülent. Arap Baharı’nda Farklı Bir Ülke Tunus-Osmanlı’dan Sömürgeciliğe, Sömürgecilikten Arap Bahar’ına Tunus Modernleşmesi Üzerine. İstanbul: Nobel Akademik Yayıncılık, 2018.
  • Köktaş, M. Emin. Din ve Siyaset, Siyasal Davranış ve Dindarlık. Ankara: Vadi Yay., 1997.
  • Mahcubi, Ali. انتصاب الحماية الفرنسية بتونس. تونس: دار سراس للنشر, 1986.
  • Mahcubi, Ali. جذور الحركة الوطنیة التونسیة 1904–1934. تونس: بيت الحكمة , 1999.
  • Mahfuz, Muhammed. تراجم المؤلفين التونسيين. لبنان: دار الغرب الإسلامي, 1982.
  • Marzuki, Muhammed ve El-Cilani Bin El-Hac Yahya. معركة الزلّاج. تونس: الشركة التونسية للتوزيع, 1974.
  • Muruki, Amir. جمعية الطلبة الجزائريين الزيتونيين : دراسة تاريخية في مسيرتها النضالية : من 1934 - 1947. رسالة الماجستير. الجزائر: الجامعة الجزائر كلية العلوم الإسلامية, 2013.
  • Muvaadat, Muhammed. (1958-1873) محمد الخضر حسين: حياته وآثاره. تونس: دار التونسية, 1974.
  • Ostwalt, Conrad. Seküler Çan Kuleleri, Laik Ama Kutsal. Çev. Ali Köse. İstanbul: Nesil Yayınları, 2006.
  • Özek, Çetin. Devlet ve Din. İstanbul: Ada Yay., 1999.
  • Perkins, Kenneth J. A History of Modern Tunisia. UK: Cambridge University Press, 2004.
  • Perkins, Kenneth J. Tunisia Crossroads of the Islamic and European Worlds. London: Westview Press, 1986.
  • Swatos, William H. ve Christiano, Kewin J. Sekülerleşme Teorisi: Bir Kavramın Serüveni, Sekülerizm Sorgulanıyor. Çev. Ali Köse. İstanbul: Ufuk Kitapları, 2002.
  • Şerif, Muhammed El-Hadi. تاريخ تونس من عصور ما قبل التاريخ إلى الاستقلال. تونس: دار سراس للنشر, 1993.
  • Tabbabi, Hafez. “صراع الهوية : الزيتونة والزيتونيون في معترك النضال الوطني والاجتماعي.” أعمال الندوة العلمية الدولية الحادية عشرة حول الزيتونة: الدين والمجتمع والحركات الوطنية في المغرب العربي, تونس, جامعة منوبة المعهد الأعلى لتاريخ الحركة الوطنية, ماي 5-6, 2002.
  • Tabbabi, Hafez. بناء الوطني وتحديات الاستقلال. تونس: دار تونسية للكتاب, 2011.
  • Timoumi, Hadi. المغيبون في تاريخ تونس الإجتماعي دالهادي التيمومي. قرطاج: دار الحكمة, 1999. İnternet Kaynakları
  • Ardıç, Nurullah. “Türk Sekülerleşmesi İncelemelerinde Paradigma Değişimine Doğru.” Türkiye Araştırmaları Literatür Dergisi 6, no. 11 (Mayıs 2008): 61-92. Son erişim: 27 Mayıs 2023. https://dergipark.org.tr/tr/download/article-file/655921
  • Bin Ali, Yasin. “ماذا خسر علماء الزّيتونة معركتهم مع تيّار التّغريب العلماني؟ ” Son erişim: 20 Kasım 2020. https://www.attahrir.info/لماذا-خسر-علماء-الزّيتونة-معركتهم-مع-ت/.
  • Butibi, Muhammed. “التجنيس في تونس بين القبول والمعارضة خلال فترة الحماية الفرنسية 1881-1956,” أبعــاد ıمجلّة 5, no. 2 (Aralık, 2018): 215-233. Son erişim: 5 Mart 2023. https://www.asjp.cerist.dz/en/downArticle/403/5/2/72115.
  • Diyab, Hişam ve Ez-Zeyn, Muhammed. “الشيخ العلّامة محمد المكّي بن عزوز: دراسة بيوغرافية,” الحوار المتوسطي 9, no. 1 (Mart 2018): 164-194, Son erişim: 18 Şubat 2023. https://www.asjp.cerist.dz/en/downArticle/281/9/1/48207.
  • Mawsouaa. “صالح الشريف.” Nisan 27, 2023. http://www.mawsouaa.tn/wiki/صالح_الشريف.
  • Mektebe Shamela. “مشاهد برلين، ضمن الأعمال الكاملة .كتاب موسوعة الأعمال الكاملة للإمام محمد الخضر حسين.” Eylül 25, 2022. https://shamela.ws/book/14579/5356#p1.
  • Rıza, Muhammed Raşid. “أخبار العالم الإسلامي.” مجلة المنار, Nisan, 1912. Son erişim: 28 Eylül 2022. https://shamela.ws/book/6947/2551.
  • Stiti, Mustafa. “إسطنبول تحتفي بعلماء تونس.” Turk Press, 6 نوفمبر, 2019. Son erişim: 18 Mart 2023. https://www.turkpress.co/node/66105.