Türkiye Selçuklu Medreselerinde Eğitim ve Yaşamla İlgili Temel Birimler

Malazgirt savaşından sonraki süreçte, Anadolu’yu hızla vatanlaştıran Selçuklular, aynı zamanda burada çok ileri seviyede bir medeniyet de oluşturmuşlardır. Bu devirden günümüze ulaşan pek çok mimari eser, bu medeniyet seviyesinin en büyük şahitleridir. Türkiye Selçukluları bu yüksek medeniyet seviyesini oluştururken insan sevgisi ve hoşgörüyü ön planda tutmuşlardır. Elbette, böylesine ileri seviyeli medeni bir toplum yetiştirebilmede eğitim önemli bir rol oynamıştır. Selçuklular, medrese sistemini geliştiren ve yaygınlaştıran bir devlettir. Onlar diğer hâkimiyet sahalarında olduğu gibi Anadolu’da da medrese eğitimini geliştirmeye devam etmişlerdir. Elbette sağlıklı bir eğitim ancak bu iş için ayrılmış iyi mekânlarda gerçekleştirilebilir. Selçuklular da medrese binalarını bu mantığa göre şekillendirmeyi amaçlamışlardır. Medrese binalarında öğrencilerin ve diğer personelin eğitim, ibadet ve fiziki ihtiyaçlarını giderebilecek bütün mekânları oluşturmaya özen göstermişlerdir. Günümüze ulaşabilen medrese binalarında bu birimlerin yerlerini tespit etmek önemlidir. Bunlar tespit edildikçe hem bu birimlerin fonksiyonel özellikleri hem de eğitime katkıları daha iyi anlaşılacaktır.

Anahtar Kelimeler:

Medrese, Müderris Odası, Kütüphane, Yatakhane, Dershane

Basic Units Related to Education and Life in The Turkey Seljuk Madrsahs

After the Battle of Manzikert period,The Seljuks, who quickly made Anatolia their homeland also established a very advanced civilization here. The greatest mellowness of this level of civilization are lots of architectural works that have survived from this era. The Turkish Seljuks featured human love and tolerance at high levels in this civilization. Education played an important role in such a raising advanced society The Seljuks was a state that developed and expanded the madrasah system. They carried on to develop the madrasah education in Anatolia as well as in other specialized fields. Certainly, efficient education can only be achieved in such suitable places reserved for this study. In those madrasah buildings The Seljuks also aimed to shape the madrasah buildings according to this logic. they tried to create places that fulfills education, worship and physical needs of the students and other staff. It is important to determine the locations of these units in madrasah buildings that have survived to the present day. As long As these places are defined, either the functional characteristics of these units and their contribution to education will better be understood.

Keywords:

Madrasah, Classroom, Mudarris Room, Library, Dormitory,

PDF

___

Akyüz, Yahya, Türk Eğitim Tarihi, Pegem Akademi Yayınları, Ankara 2015.
Arabacı, Caner, Osmanlı Dönemi Konya Medreseleri, Konya 1998.
Atçeken, Zeki, Konya’daki Selçuklu Yapılarının Osmanlı Devrinde Bakımı ve Kullanılması, Türk Tarih Kurumu Yayınları, Ankara 1988.
Balık, İbrahim, “ Selçuklular Devrinde Anadolu’da Müderrislerin Sosyo – Ekonomik Durumları”, SDÜ Sosyal Bilimler Dergisi (Prof. Dr. Kemal Göde Armağanı), Isparta 2013 (ss. 315 – 325)
Balık, İbrahim, “Selçuklu Medreselerinin İdari ve Hizmetli Kadrosu” AKÜ Sosyal Bilimler Dergisi, C: III, S: 2, Afyonkarahisar 2001, (ss. 29-39).
Baumrane, Chick, “İslam Tarihinde Eğitim Öğretim Kurumları”, (çev. Nesim Yazıcı), AÜ İlahiyat Fakültesi Dergisi, C. XXX, Ankara 1988, (ss. 279 – 285).
Baykara, Tuncer, Türkiye Selçukluları Devrinde Konya, Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları, Ankara 1985.
Bayram, Mikail, “ Selçuklular Zamanında Tokat ve Malatya Yöresinin Fikri Kültürel Yapısı ve Siyasi Boyutları”, Türk Dünyası Araştırmaları, S. 72, İstanbul 1991 (ss. 87-98.).
Bayram, Mikail, “Danişmendoğulları Devletinin Dini Siyaseti”, Türkiye Selçukluları Üzerine Araştırmalar, Kömen Yayınevi, Konya 2005, (ss. 23 – 33).
Bedevî, Abdü’l-Mecid Ebu’l-Fütuh, Tarihü’l-Siyasî ve’l-Fikrî, Cidde 1983.
Cumbur, Müjgan, “Selçuklu Devri Konya Kütüphaneleri”, SÜSAM Selçuk Dergisi, Yıl:2, S. 1, Konya 1984, (ss. 37 – 43).
Çandarlıoğlu, Gülçin, İslam Öncesi Türk Tarihi ve Kültürü, Türk Dünyası Araştırmaları Vakfı Yayınları, İstanbul 2003.
Çelebi, Ahmet, İslam’da Eğitim Öğretim Tarihi, (çev. Ali Yardım), Damla Yayınevi, İstanbul 1983.
Demiralp, Yekta, “Osmanlı Öncesi Anadolu Medreselerinde Örtü ve Erken Osmanlı Medreseleriyle Karşılaştırma” Sanat Tarihi Dergisi, S: 15/2, Ekim 2006, (ss.29 – 48).
Denizli, Hikmet, Sivas Tarihi ve Anıtları, Vakıflar Bölge Müdürlüğü Yayınları, Sivas 1988.
Doğan Şaman, Nermin, “Anadolu Selçuklu Medrese ve Darüşşifalarında Türbe” Belleten, C. 33, S. 297, Ankara 2019, (ss. 519 – 553).
Edhem, Halil, Kayseri Şehri, (Haz. Kemal Göde), Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları, Ankara 1982.
Eflaki, Ahmet, Menakıbü’l-Arifin, (çev. Tahsin Yazıcı), C. I, Hürriyet Yayınları, İstanbul 1973.
Er Ravendî, Rahatu’s-Sudur ve Âyetu’s-Sürûr, (çev. Ahmet Ateş), Türk Tarih Kurumu Yayınları, Ankara 1957.
Ertuğrul, Özkan, “Gökmedrese”, TDV İslam Ansiklopedisi, C. XIV, İstanbul 1996 (ss. 138 – 139).
Ez – Zehebî, Âlamu’n-Nubela, Beyrut 1985.
Gabriel, Albert, Kayseri Türk Anıtları, (çev. Ahmet Tütenk), Güneş Matbaası, Ankara 1954.
Hacıgökmen, Mehmet Ali, Türkiye Selçuklu Devlet Adamları, Çizgi Kitabevi, Konya 2018.
Hitti, P. K., İslam Tarihi, (çev. Salih Tuğ), Boğaziçi Yayınları, İstanbul 1989.
İlter, Fügen, “Erken Devir Türk Mimarisinde Artukoğulları Medreselerinin Yeri”, Vakıflar Dergisi, S. VIII, Ankara 1986, (ss. 197 – 207).
Kafesoğlu, İbrahim, Türk Milli Kültürü, Boğaziçi Yayınları, İstanbul 1984.
Karpuz, Haşim, “Konya’da Selçuklu Karamanoğulları ve Osmanlı Medreseleri”, Dünden Bugüne Konya’nın Kültür Birikimi ve Selçuk Üniversitesi, Selçuk Üniversitesi Yayınları, Konya 1999, (ss. 61 – 80).
Kazıcı, Ziya, Ana Hatlarıyla İslam Eğitim Tarihi, MÜ İlahiyat Fakültesi Vakfı Yayınları, İstanbul 1995.
Kazıcı, Ziya, İslam Müesseseleri Tarihi, İstanbul 1991.
Kesik, Muharrem, Selçuklu Müesseseleri ve Medeniyeti, Bilge Kültür Sanat Yayınları, İstanbul 2021.
Kırşehir Caca Bey Medrsesi Vakfiyesi, İstanbul Türk İslam Eserleri Müzesi No: 2198.
Konya Karatay Medresesi Vakfiyesi, VGMA, Defter No: 577, sayfa: 29.
Konyalı, İbrahim Hakkı, Nasreddin Hoca’nın Şehri Akşehir Tarihi, Numune Matbaası, İstanbul 1945.
Kuran, Aptullah, “Tokat ve Niksarda Yağı Basan Medreseleri”, Vakıflar Dergisi, C. VII, Ankara 1968 (ss. 38 – 43).
Kuran, Aptullah, Anadolu Medreseleri, ODTÜ yayınları, Ankara 1969.
Nafiz, Rıdvan – Hakkı, İsmail, Sivas Şehri, Devlet Matbaası, İstanbul 1928.
Odabaşı, Zehra, Selçuklunun Son Veziri Sahib Ata Fahreddin Ali ve Vakıfları, Bilge Kültür Sanat, İstanbul 2019.
Ögel, Bahaddin, Türk Kültürünün Gelişme Çağları, Türk Dünyası Araştırmaları Vakfı Yayınları, İstanbul 1988.
Önder, Mehmet, “Mevlana’nın Konya’daki Evi ve Medresesi”, Mevlana Üzerine Araştırmalar, Konya 1983, (ss. 43 – 49).
Önder, Mehmet, Mevlana Şehri Konya, Yeni Kitap Basımevi, Konya 1962.
Öney, Gönül, Kayseri Hacı Kılıç Camii ve Medressesi” Belleten, C. XXX, S. 119, Ankara 1966, (ss. 3773 – 387).
Özkarcı, Mehmet, Afyon Çay’da Ebu’l-Mücahit Yusuf Külliyesi, Kültür Bakanlığı Yayınları, Ankara 1996.
Rasony, Laszlo, Tarihte Türklük, Türk Kültürünü Araştırma Enstitüsü, Ankara 1996.
Sayılı, Aydın, “Ortaçağ Bilim ve Tefekküründe Türklerin Yeri”, Türk Kültürü, S. 276, Ankara 1986.
Sipehalar, Feridun b. Ahmed, Mevlana ve Etrafındakiler, (çev. Tahsin Yazıcı), Tercüman 1001 Temel Eser, İstanbul 1977.
Sivas Gökmedrese Vakfiyesi, VGMA, Defter No: 604, sayfa: 67.
Soyman, Faik – Tongur, İbrahim, Konya Eski Eserler Kılavuzu, Yeni Kitabevi, Konya 1944.
Şemseddin Altun Apa Medresesi Vakfiyesi, İstanbul Türk İslam Eserleri Müzesi No: 3416.
Taşağıl, Ahmet, Kök Tengrinin Çocukları, Bilge Kültür Sanat Yayınları, İstanbul 2014.
Temir, Ahmet, Kırşehir Emiri Cacaoğlu Nureddin’in 1272 Tarihli Arapça – Moğolca Vakfiyesi, Türk Tarih Kurumu Yayınları, Ankara 1959.
Tuncer, Orhan Cezmi, Anadolu Selçuklu Mimarisi ve Moğollar, Vakıflar Bankası Yayınları, Ankara 1986.
Tuncer, Orhan Cezmi, Kayseri Sahip Ata Medresesi, Kültür Bakanlığı Yayınları, Ankara 1988.
Turan, Osman, “Selçuklu Devri Vakfiyelerinden Celaleddin Karatay Medresesi Vakfiyesi”, Belleten, S. 45, Ankara 1948, (ss.17 – 170).
Turan, Osman, “Selçuklular Zamanında Sivas Şehri”, AÜDTCF Dergisi, C. X, S. 4 Ankara 1951, (ss. 447 – 457)
Turan, Osman, Selçuklu Tarihi ve Türk İslam Medeniyeti, Turan Neşriyat, İstanbul 1969.
Uğur, Ferit – Koman, Mesut, Selçuk Büyüklerinden Celaleddin Karatay, Konya Halkevi Yayınları, Konya 1940.
Uysal, Ali Osman, “ Atabey Ertokuş Medresesi Kazısının Mimari Sonuçları”, SÜ VI. Milli Selçuklu Kültür ve Medeniyeti Semineri Bildirileri, Konya 1997 (ss. 151 – 165).
Yıldız Kuyrukçu, Emine, “Anadolu Selçuklu Medreselerinin Yapısal ve Mekansal Özellik Bağlamında Değerlendirilmesi: Konya Sırçalı Medrese Örneği”, Online Journal of Art and Design, Volume: 8, Issue: 1, January 2020, (ss. 1- 19).