Memlûklerde La‘bü’l-Kürre “Çevgân”

Memlûk Devleti’nin tüm kademelerinde varlık bulduğu askerî yapı, disiplinli bir askerî eğitimin sonucudur. Memlûk sistemi olarak adlandırılan bu askerî eğitimin baş yapıtı sayılan furûsiyye ilmi içerisindeki aktiviteler, memlûklerin yeteneklerini geliştirmeleri için önemli olup fizîkî kondisyonla beraber pek çok konuda deneyim kazanmalarına neden olmuştur. Furûsiyye ilminin başlıklarından biri olan çevgân oyunu da bu minvalden olup Türk atlı bozkır kültüründen doğmuştur. Türklerin Orta Asya’dan Mısır’a getirdiği at kültürü ile askerlik kabiliyetlerini zinde tutan bu tür aktiviteler sadece talimgahta talim olarak değil aynı zamanda özel merasimlerde gösteri olarak sergilenmiştir. Edebiyatta bazen sevgilinin beni, bazen saçı bazen de aşkın kendisi olan çevgân bu yönüyle sanatın da konusu olmuştur. Askerî talim ve eğlencenin kesiştiği noktada çevgân, memlûklerde lâ‘bü’l-kürre olarak adlandırılmış ve bu makalede oyun tanıtılarak oyunun ana malzemesinin sorumlusu olan çevgândârın saray hizmetindeki önemine dikkat çekilmiştir.

Anahtar Kelimeler:

Memlûk, La‘bü’l-Kürre, Çevgân, Çevgândâr, Furûsiyye

La‘bu’l-Kurre “Čawgān” in Mamluks

The military structure in which the Mamluk State found its presence at all levels is the result of a disciplined military education. The activities in the science of furûsiyya, which is considered as the masterpiece of this military education, which is called the Mamluk system, are important for the Mamluks to develop their skills and cause them to gain experience in many subjects together with their physical condition. The čawgān game, which is one of the titles of the science of furûsiyya, is of this kind and was born from the Turkish steppe culture. These kinds of activities, which keep their military skills strong with the horse culture brought by the Turks from Central Asia to Egypt, were exhibited not only as drills in the drill, but also as a show in special ceremonies. Čawgān, which is sometimes the lover’s me, sometimes the hair and sometimes the love itself in literature, has also been the subject of art with this aspect. At the intersection of military training and entertainment, čawgān was named as la‘bu’l-kurre in the Mamluks, and in this article, the play was introduced and attention was drawn to the importance of čawgān-bāzī/ čawgāndār, who was responsible for the main material of the play, in palace service.

Keywords:

Mamluk, La‘bu’l-Kurre, Čawgān, Čawgān-bāzī/ Čawgāndār, Furûsiyya,

PDF

___

Abdülbâsıt b. Halil ibn Şahin ez-Zahiri el-Hanefi, Neylü’l-emel fi zeylü’d-düvel, (thk. Abdüsselam Tedmüri), C.I/I, Mektebetü’l-Asriyye, Beyrut, 2002.
Abdülmunim Macid, Nüzumu devleti selâtîni’l-memâlik ve rüsûmuhum fi mısır, C.II, Kahire, 1982. AYALON, David, “Memluk Devleti’nde Kölelik Sistemi”, (çev. Samira Kortantamer), Tarih İncelemeleri Dergisi, IV, 1989, ss. 211-247.
AYAZ, Fatih Yahya, Memlükler Döneminde Vezirlik 1250-1517, İSAM Yayınları, İstanbul, 2009.
Bedreddin Mahmûd b. Ahmed el-‘Aynî, ‘Ikd el-cumân fî tarihi ehl ez- zamân, ‘asr el-selâtin el-memlûkî, (thk. Muhammed Muhammed Emin), C.III, Dârü'l-Kütüb ve el-Vesâik el-Kavmiyye, Kahire, 2010.
Celâleddin Abdurrahman es-Suyûtî, Tarihü’l-hulefâ, 1. Baskı, Beyrut, 1974.
Cemal el-Gaytânî, Melâmihü’l-kahire fî elf sene, Dâru Nehde, Kahire, 1997.
Ebu Şâme el-Makdîsî, Kitabu ravzateyn fî ahbâru devleteyn en-nuriyye ve’s-salâhiyye, (Haz. İbrahim Şemseddin), C.II, Dâr el-Kütüb el-İlmiyye, Beyrut, 2002.
Ebû Şâme, Uyûnu’r-ravzateyn fî-ahbâri’d-devleteyn, (thk. Ahmed el-Beysûmî), C.I, İhyâü Turâsi’l-Arabî, Dımaşk 1991.
Ebu’l-Abbas Şihabüddin Ahmed b. Abdulvehhab b. Muhammed el-Bekrî et-Teymî el-Kureşî en-Nüveyrî, Nihâyetü’l-ereb fî fununi’l-edeb, (thk. Mufîd Kamîha), C.VIII, Darü’l-Kütübi’l İlmiyye, Beyrut, 2004.
Ebu’l-Abbas Şihabüddin Ahmed b. Ali el-Kalkaşandî, Subh el-a‘şa fî sınâ‘ati’l-inşâ, C.IV, V, VIII, Dârü’l-Kütübi’l-Hidiviyye, Kahire, 1915.
Ebu’l-Fazl Şihabüddin Ahmed b. Ali b. Muhammed (ibn Hacer) el-Askalânî, İnbâ’ü’l-gumr bi-ebnâ el-‘umr, (thk. Hasan Habeşi), C.I, Kahire, 1969.
Ebu’l-Mehâsin Cemâlüddîn Yusuf ibn Tagrıberdî, el-Menhelu’s-sâfî ve'l-müstevfî ba‘de'l-vâfî, (thk. M. Muhammed Emin), C.VI, Merkezü Tahkîki’t-Türâs, Kahire, 1990.
Ebu’l-Mehâsin Cemâlüddîn Yusuf ibn Tagrıberdî, en-Nücûm ez-zâhire ez-zâhire fî mısr ve el-kahire, (thk. Muhammed Hüseyin Şemseddin), C.III, VI, VIII, IX, X, XII, XV, XVI, Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye, Beyrut, 1992.
Emin Muhammed Cemâleddin, en-Nüveyrî ve kitabuhu nihâyetü’l-ereb fî funûni’l-edeb, Dâru Sâbit, 1. Baskı, Kahire, 1984.
Eşref Semir Tevfik, “el-Hayvan ve’t-Tayr fi’l-Buyût es-Sultaniyyetü’l-Memlûkiyye”, Mecelletü Külliyetü'l-Âdâb, 2/37, 2014, ss. 379-418.
EYDURAN, Aysun, “Türk Kültürü ve Edebiyatında Çevgan Oyunu”, ERDEM Atatürk Kültür Merkezi Dergisi, S. 53, Nisan 2009, ss. 83-114.
Halil ibn Şahin, Zübdetü keşf el-memâlik ve beyân et-tarak ve el-mesâlik, (nşr. Halil el-Mansur), Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, Beyrut, 1997.
Said Abdülfettah Aşur, el-Asru’l-memâlik fi mısr ve’ş-şam, Darü’n-Nehdet’il-Arabiyye, Kahire, 1976.
Said Abdülfettah Aşur, el-Müctem‘a el-mısrî fî ‘asr selâtîn ve el-memâlîk, Kahire, 1992.
Selahaddin Halil b. Aybek es-Safedî, Kitâbu el-vâfî bi'l-vefeyât, (thk. Ahmed el-Arnavut-Türkî Mustafa), C.IX, Beyrut, 2000.
Sıbt ibn Acemi, Kunuz ez-Zeheb fi Tarihi Haleb, C.II, Dârü’l-Kalem, Haleb, 1916.
Tâceddin es-Sübkî, Mu‘îdü’n-ni‘am-makam ve meslek ahlâkı, (haz. Harun Yılmaz), Türkiye Yazma Eserler Kurumu Başkanlığı Yayınları:123, İstanbul, 2019.
Takîyyüddîn Ahmed b. Ali el-Makrîzî, Kitab el-mevâ‘iz ve el-i‘tibâr fî zikr el-hıtat ve el-âsâr, C.II, 3, (nşr. Muhammed Zinhum-Mediha eş-Şarkavî), Kahire, 1998.
Takîyyüddîn Ahmed b. Ali el-Makrîzî, Kitâb es-sülûk li-ma‘rifet düvel el-mülûk, C.II, III, IV, V, (thk. Muhammed Abdulkadir Atâ), Dâr el-Kütüb el-İlmiyye, Beyrut, 1997.
WALKER, Bethany Joelle, “Ceramic Evidence for Political Transformations in Early Mamluk Egypt”, Mamlûk Studies Review, 8/1, 2004, ss. 1–114.
Yusuf Has Hâcib, Kutadgu Bilig, (Haz. Reşit Rahmeti Arat), MEB Yayınları Ankara, 1947.