Gülmenin ve Güldürmenin Ahlâkî Değeri Üzerine Kısa Bir Soruşturma

Gülme, insan türünün temel özelliklerinden biridir. İnsanın bu ayırt edici ve doğal özelliği filozoflar tarafından ahlâkî sorgulamaların konusu olmuştur. Gülmenin ahlâkî açıdan sahip olduğu değer hakkında tartışma yürüten filozoflar, bununla bağlantılı olarak güldürme edimini de incelemişlerdir. Filozofların bir kısmı gülme ve güldürme edimlerini erdem sayacak derecede önemli görmüş; bir kısmı ise bunları ahlâken olumsuz olarak nitelendirmiştir. Bu makale, klasik dönem İslam filozoflarının ahlâka dair sorgulamalarında gülme ve güldürme edimlerini nasıl değerlendirdiklerini ve onları ahlâkî yetkinlik süreci içerisinde nerede konumlandırdıklarını tartışmaktadır. Tartışma neticesinde şu sonuçlara ulaşılmıştır: İslam filozofları, gülme ve güldürme edimlerinde aşırıya kaçıldığı taktirde ahlâken olumsuz bir durumun ortaya çıktığı konusunda hemfikirdir. Ancak filozoflar arasında, ölçülü biçimde sergilendikleri taktirde bunların ahlâkî yönden kazanacakları yeni değer hususunda fikir ayrılığı bulunmaktadır. Filozofların bir kısmı bunların erdem olacaklarını, bir kısmı ise ahlâkî açıdan aynı olumsuz değere sahip olmaya devam edeceklerini ileri sürmektedir.

Anahtar Kelimeler:

İslam Felsefesi, İslam Ahlâk Felsefesi, Gülme, Güldürme, Erdem.

A Brief Investigation on the Moral Value of Laughter and Making Somebody Laugh

Laughter is one of the fundamental features of the human species. This distinctive and natural feature of man has been the subject of moral investigations by philosophers. Philosophers debating the moral value of laughter have also examined the act of making somebody laugh in connection with this. Some philosophers regarded the acts of laughter and making somebody laugh as important as virtues; some of them labeled both as morally wrong. This article discusses how Islamic philosophers of the classical period evaluated the acts of laughter and making somebody laugh in their investigations into morality and where they positioned them in the process of moral perfection. As a result of the discussion, the article reached the following conclusions: Islamic philosophers agree that a morally negative situation arises if the acts of laughter and making somebody laugh are excessive. However, there is a dissent among the philosophers about the new value they will morally gain if they are displayed in moderation. Some philosophers claim that they will be virtues, while others argue that they will continue to have the same negative value from the moral point of view.

Keywords:

Islamic Philosophy, Islamic Ethics, Laughter, Making Somebody Laugh, Virtue,

PDF

___

Akasoy, Anna A. - Fidora, Alexander (ed.); The Arabic Version of the Nichomachean Ethics, Giriş ve Notlarla İng. Çev. Douglas M. Dunlop, Brill, Leiden, 2005.
Altınay, Ramazan; “İslam Mizahının Ortaya Çıkışı ve İlk Örnekleri I”, Nüsha, 4/15, Güz 2004, ss. 77-96.
Amir, Lydia; Philosophy, Humor, and the Human Condition: Taking Ridicule Seriously, Palgrave Macmillan, Cham, 2019.
Âmirî, Ebu’l-Hasen; “es-Sa’âde ve’l-İs’âd fi’s-Sîreti’l-İnsâniyye”, El-Fikru’s-Siyâsî ve’l-Ahlâkî ‘inde’l-Amirî, thk. Ahmed Abdülhalim Atiyye, Daru’s-Sekâfe, Kahire, 1991, ss. 111-412.
Aristoteles; “Fi’l-Fazîle”, çev. Ebu’l-Ferec Abdullah b. Tayyib, Ein pseudoaristotelischer Traktrat über die Tugend: Edition und Übersetzung der arabischen Fassungen des Abū Qurra und des Ibn at-Tayyib, thk. Mechthild Kellermann, Inaugural-Dissertation der Philosophischen Fakültat der Friedrich-Alexander-Universitat zu Erlangen-Nürnberg, Berlin, 1965, ss. 46-66.
Aristoteles; “Fî Fezâili'n-Nefs”, çev. Ebû Kurre, Ein pseudoaristotelischer Traktrat über die Tugend: Edition und Übersetzung der arabischen Fassungen des Abū Qurra und des Ibn at-Tayyib, thk. Mechthild Kellermann, Inaugural-Dissertation der Philosophischen Fakültat der Friedrich-Alexander-Universitat zu Erlangen-Nürnberg, Berlin, 1965, ss. 32-45.
Aristotle; “Parts of Animals”, The Complete Works of Aristotle, ed. Jonathan Barnes, Princeton University Press, Princeton, 1991, cilt1, ss. 1-75.
Bergson, Henri; Gülme: Komiğin Anlamı Üzerine, çev. Yaşar Avunç, Ayrıntı Yayınları, İstanbul, 3. Baskı, 2011.
Cengiz, Yunus; Doğa ve Öznellik: Câhız’ın Ahlâk Düşüncesi, Klasik Yayınları, İstanbul, 2016.
Comte-Spoville, Andre; Büyük Erdemler Risalesi, çev. Işık Ergüden, İletişim Yayınları, İstanbul, 2012.
Coştu, Feyza Ceyhan; “Gülme Üzerine Bir Deneme: Bergson ve Freud”, Felsefe Dünyası Dergisi, 71, Yaz 2020, ss. 135-154.
Çağrıcı, Mustafa; “Gülme”, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, TDV Yayınları, Ankara, 1996, cilt 14, ss. 243.
Destrée, Pierre - Trivigno, Franco V. (ed.); Laughter, Humor, and Comedy in Ancient Philosophy, Oxford University Press, Oxford, 2019.
Ferrari, Cleophea; “Warum ist Lachen ansteckend? Ein ideengeschichtlicher Blick auf das arabische Mittelalter”, Studia Graeco-Arabica, 10, 2020, ss. 241-244.
Güler Çağatay - Güler, Bilge Ufuk; Mizah, Gülme ve Gülme Bilimi, Yazıt Yayıncılık, Ankara, 2010.
İbn Miskeveyh, Ahlâkı Olgunlaştırma, çev. A. Şener ve diğerleri, Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları, Ankara, 1983.
İsfahânî, Râgıb; Müfredât, thk. Safvan Adnan Davudî, Daru’l-Kalem, Dımeşk, 3. Baskı, 2002.
Kahraman, Abdullah (ed.); İhvân-ı Safâ Risâleleri, çev. Abdullah Kahraman ve diğerleri, Ayrıntı yayınları, İstanbul, 2014, 4 Cilt.
Karlığa, Bekir; “İbn Sina’nın Şimdiye Kadar Bilinmeyen Yeni Bir Ahlak Risalesi (El-Bir Ve’l-İsm Fi’l-Ahlak)”, İsam Kütüphanesi, Demirbaş: GNL 023582.
Karlığa, Bekir - Kazancıgil, Aykut; “Hekimbaşı Mustafa Behçet Efendi ve İbn Sînâ'nın Yeni Bir Ahlâk Risâlesi”, Tıp tarihi Araştırmaları, 6, Ocak 1996, ss. 121-142.
Müellifi Meçhul; “İhtisâru'l-İskenderâniyyîn”, Aristoteles, El-Ahlâk, çev. İshak b. Huneyn, thk. Abdurrahman Bedevî, Vekâletu’l-Matbû’ât, Kuveyt, 1979, ss. 433-445.
Özturan, Hümeyra; Êthostan Ahlâka: Antik Yunan Ahlak Literatürünün İslam Dünyasına İntikali ve Alımlanışı, Klasik Yayınları, İstanbul, 2020.
Rozenthal, Franz; Erken İslam’da Mizah, çev. Ahmet Arslan, İris Yayıncılık, İstanbul, 1997.
Şentürk, Rıdvan; Gülme Teorileri, Küre Yayınları, İstanbul, 2016.
Tamer, Georges (ed.); Humor in Der Arabischen Kultur/Humor in Arabic Culture, Walter De Gruyter, Berlin, 2009.