Üç İstanbul Hesaplaşmasında Kent ve Kişi: Lorichs'in Panoraması (1559), Le Corbusier'nin Yolculuk Notları (1911), Pamuk'un Anıları

City and Self in Three Accounts of İstanbul Lorichs' Panorama (1559), Le Corbusier's Travelogue (1911) and Pamuk's Memoir (2005)

Bu makale farklı yüzyıllarda kaleme alınmış üç İstanbul temsilini karşılaştırmaktadır. Her ne kadar ilk bakışta tamamen keyfi olarak seçilmiş görünseler de üçünün de ortak bir yönü var; doğu-batı, nesne-özne gibi otoriter Şarkiyatçılık söylemlerinde yaygın kullanılan ikili zıtlıklara meydan okuyorlar. Lorichs’in panoraması modern öncesi dönemde kişi ve kent karşılaşmasında nesne-özne ayrımının önemsenmediği bir örnek teşkil ediyor. Le Corbusier’nin yolculuk notları erken yirminci yüzyılda nesne-özne ayrımını korusa da ikisi arasında içten bir diyalog beklentisiyle kaleme alınmış. Pamuk’un yakın zamanda yayımlanan anıları ise yazarın bir yandan kenti yorumlamaya çabalayan özne konumuna karşılık bir yandan da o güne kadar üretilmiş İstanbul yorumlarının bir nesnesi oluşunun ikilemini anlatıyor. Makalenin teorik zeminini Edward Said’in Şarkiyatçılık eleştirisi ile Hans- Georg Gadamer’in Hermeneutiği insan bilimlerinin evrensel (metodsuz) metodolojisi olarak önermesi oluşturuyor. Said ve Gadamer aynı terimleri kullanmasalar da kültürlerarası karsılaşmaların temelinde kişinin kendi ile öteki arasında yaşanan yabancılığı aşma veya ehlileştirme kaygılarının yattığını savunuyorlar. Said jeopolitik ve etnik farklılıklara dayanarak bunu tartışırken, Gadamer tarihsel farklılıkların geçmişin metinlerini yorumlarken ortaya çıkardığı yabancılık üzerine yoğunlaşıyor. Bunların ışığında makale üç İstanbul hesaplaşmasını bütün karmaşıklıklarıyla birer hernemeutik diyalog olarak ele alıyor. Her hesaplaşma bir “kendini gerçekleştirme” olarak yorumlanırken, İstanbul anlaşılmaya çaba sarfedilen “öteki” olarak kavramlaştırılıyor. Lorichs ve Le Corbusier’nin kentin yabancısı oluşları, Pamuk’un neredeyse tüm yaşamını İstanbul’da geçirmesiyle tezat teşkil ediyor. Üç yaklaşım da kenti anlamaya çalışan deneyimsel kaygılardan doğsa bile, Lorichs ve Le Corbusier’nin yabancı oluşları duyumsal ,en çok da görsel deneyimlerini ön plana çıkarmalarını gündeme getiriyor. Pamuk ise kentin yerlisi oluşundan kaynaklanan bir özellikle kent ile tamamen varoluşsal bir hesaplaşma içine giriyor. Üç farklı dönemin hesaplaşmalarında İstanbul yaratıcı imgelemde arzunun ve hüznün tuhaf nesnesi olarak ortaya çıkıyor. Lorichs “kentin düşüşü” söyleminin yaygın olduğu Rönesans Avrupa’sında Bizans geçmişini öne çıkaran örneklerin tersine, Osmanlı ve Bizans fiziksel çevresini olduğu gibi yansıtmaya çaba sarfediyor; bunu yaparken kendini de manzaranın içinde ve gözlem noktasının önünde resmediyor. Le Corbusier yolculuk notlarıyla bir yüzyıl öncesinin Şarkiyatçı temsillerinin aksine kenti otoriterlikten uzak öznel fragmanlarla şemalaştırırken, aldığı biyografik notlarla çizimlerdeki rafineliğin nasıl bir içselleştirmenin sonucu olduğunu belgeliyor. Pamuk kendi anılarını Şarkiyatçı söylemden etkilenmiş önceki yerli ve yabancı yazarların anı katmanlarının üzerine koyarak Şarkiyatçılığın yaratıcılığı üzerindeki kaçınılmaz etkisini vurguluyor. Hem kendisi hem de İstanbul nesnelik ve özgürlük sarkacında dengeyi hüzün metaforunun öznel direnişinde buluyorlar.

PDF

___

AKCAN, E. (2006) The Melancholies of Istanbul, World Literature Today, (November-December) 39-43.
BOZDOĞAN, S. (1988) Journey to the East: Ways of Looking at the Orient and the Question of Representation, Journal of Architectural Education JAE, (41/ 4) 38-45.
BUONDELMONTI, C. (1470?) Constantinople map Liber Insularum Archipelagi, Biblioteca Medicea Laurenziana, Florence.
BUSBECQ, O. G. (1881) The Life and Letters of Ogier Ghiselin De Busbecq, eds. F.H. B. Daniell and C. T. Forster, C.K. Paul, London.
CLAIR, ST. A. (1969) A Forgotten Record of Turkish Exotica, The Metropolitan Museum of Art Bulletin (27/9) 411-423.
COECKE VAN AELST, P. (1553) Ces Moeurs et Fachons de Faire des Turcz, The Metropolitan Museum of Art, New York.
COSGROVE, D., ed. (1999) Mappings, Reaktion Books, London.
CRARY, J. (1990) Techniques of the Observer: On Vision and Modernity in the Nineteenth-century, MIT Press, Cambridge, Massachusetts, London.
ÇELİK, Z. (1992) Le Corbusier, Orientalism, Colonialism,” Assemblage (17 April); 58-77.
DONNELL, R., VOGT, A. M. (1987) Remarks on the Reversed Grand Tour of Le Corbusier and Auguste Klipstein, Assemblage (4) 38-51.
FREUD, S. (1917) Mourning and Melancholia, Penguin Freud Library, v: 11, eds. A. Richards and A. Dickson (1984) Penguin, London; 245- 268.
GADAMER, H.G. (1965) Truth and Method, trans. G. Barden and J. Cumming (1975) Sheed&Ward, London.
KANRA, Z. (2006-2007) Zeynep’in Yeri, [cited 03/12/2007]; available from http://www.zeynepinyeri.com/
LE CORBUSIER (Charles-Edouard Jeanneret) (1965) The Mosques, Oppositions (18), trans. I. Zaknic (1980) 92-9.
LE CORBUSIER (Charles-Edouard Jeanneret) (1965) Journey to the East, trans. N. Pertuiset and I. Zaknic (1987) The MIT Press, Cambridge, Massachusetts, London.
LORICHS, M. (1559) Byzantium sive Constantineopolis, Universiteitsbibliotheek, Leiden, BPL 1758.
MANNERS, I. R. (1997) Constructing the Image of a City: The Representation of Constantinople in Christopher Buondelmonti’s Liber Insularum Archipelagi, Annals of the Association of American Geographers (87/1) 72-102.
MORKOÇ, S. (2003) Art History and Architectural Symbolism: A Hermeneutical Critique, Architectural Theory Review ATR (8/2)122-31.
NOCHLIN, L. (1993) The Imaginary Orient, Art in America (May) 119-131, 187, 189, 191.
NUTI, L. (1999) Mapping Places: Chorography and Vision in the Renaissance, Mappings, ed. D. Cosgrove, Reaktion, London; 90-109.
PAMUK, O. (2005) Istanbul: Memories of a City, trans. M. Freely, Faber and Faber, London.
(2006) Orhan Pamuk Wins Nobel Prize for Literature, Columbia News, 12/10/2006 [cited 23/05/2007]; available from http://www. columbia.edu/cu/news/06/10/pamuk061012.html.
(2006) The Nobel Prize in Literature (The Official Web-site of the Nobel Foundation, 2006 [cited 19/04/2007]); available from http:// nobelprize.org/nobel_prizes/literature/laureates/2006/.
RUSKIN, J. (1880) The Seven Lamps of Architecture, George Allen, Sunnyside, Oprington, Kent.
SAID, E. W. (1978) Orientalism, 3rd ed. (1995), Penguin Books, London.
SAID, E. W. (1997) Covering Islam: How the Media and the Experts Determine How We See the Rest of the World, Vintage, London .
SNODGRASS, A. (1991) Asian Studies and the Fusion of Horizons, Gadamer: Action and Reason Conference, eds. A. Fry and P. Redding, University of Sydney, Department of Architecture, Sydney; 35-42.
TANPINAR, A.H. (1975) Mahur Beste, YKY Yayınları (2001 edition), İstanbul.
WEST, D. (1996) An Introduction to Continental Philosophy, Polity Press, Cambridge, Massachusetts.
WESTBROOK, N. (2005) Viewing the Other: The Panorama of Constantinople by Melchior Lorichs, XXII Annual Conference of the Society of Architectural Historians Australia and New Zealand (SAHANZ), eds. A. Leach and G. Matthewson, Napier; 373-78.
WUNDER, A. (2003) Western Travelers, Eastern Antiquities and the Image of the Turk in Early Modern Europe, Journal of Early Modern History (7/1-2); 89-119.
YERASIMOS, S. , MANGO, C., eds. (1999) Melchior Lorichs’ Panorama of Constantinople, Ertuğ, Kocabıyık, İstanbul.
ZAKNIC, I. (1980) Le Corbusier’s Eastern Journey, Oppositions (18) 87-91.