Turkish Urban Professionals and the Politics of Housing, 1960-1980

Bir yandan savaş sonrası dönemde hızlanan kentleşme süreci, öte yandan 1960 müdahalesi ve onun ürünü olan yeni anayasanın yol verdiği kitlesel siyasallaşma, Türkiye'de kentsel politikanın ilk kez özgül bir siyasal mücadele alanı olarak ortaya çıkmasını sağlamıştır. Dünyanın çeşitli bölgelerinde olduğu gibi, Türkiye'de de kentsel politikanın başlıca konularından biri konut sorunu olmuştur. Bu makale 1960-1980 yılları arasındaki dönemde konut sorununun siyasallaşma sürecini, özellikle bu süreçte mimar ve plancıların oynadığı role vurgu yaparak incelemektedir. Öne sürülen görüş, konut sorununun siyasal bir mücadele konusuna dönüşümünün iki temel aktörün etkinliğiyle şekillendiğidir. Bu toplumsal aktörler, bir yanda konut açığını acil bir toplumsal sorun olarak doğrudan deneyleyen gecekondu nüfusu, diğer yanda ise aynı kentsel sorunu önce tanımlayıp sonra da çözmeye çalışan kentsel uzmanlardır. Söz konusu dönemde konut sorunu, mimar ve plancılar açısından çözülmesi gereken teknik bir problem olmanın ötesine geçmiş, meslek insanları olarak toplumsal konumlarını ve siyasal sorumluluklarını tanımlayan bir araca dönüşmüştür.6O'lı yılların başlarından itibaren, kentleşme sürecini yaşamakta olan kitlelerin barınak ihtiyacını karşılamak, sosyal devlet ilkesi çerçevesinde, gerek devlet bürokrasisinin gerekse mimar ve plancıların konut politikasına yaklaşımlarını belirleyen temel yaklaşım olmuştur. Buna karşılık, 6O'lı yılların tanık olduğu bir dizi gelişme konut sorununun basitçe bir barınak sorunu olmanın ötesinde tanımlanması gereğini gündeme getirmiştir. Kentleşme ve sanayileşme arasındaki işlevsellik ilişkisinin araştırılması konutun emek-gücünün yeniden üretimindeki rolünü öne çıkarırken, gecekondu sahiplerine tapu verilip verilmemesi üzerine yürütülen tartışmalar gecekondunun da tıpkı modern konutlar gibi bir kullanım ve değişim nesnesi olduğu tespitini üretmiştir. 1970'te yaşanan devalüasyonla birlikte yüksek enflasyon koşulları, konutun ve yine gecekondunun bir yatırım ve hatta spekülasyon aracı olarak ortaya çıkmasını sağlamıştır. Bu gelişmeler, onları izleyen ve yönlendirme gayreti içinde olan mimar ve plancıların elinde konut sorununa dair giderek siyasallaşan bir söylemin araştırma nesnesi haline gelir. Bu söylemin dönüşümü hem konut ve gecekondu sorununa kuramsal yaklaşımları, hem de kentsel uzmanların kentleşme sorunları karşısında kendilerine tanımladıkları (mesleki ve siyasal) rolü etkileyecektir. 12 Mart döneminde daha çok sınırları işgücü ve istihdam ölçütleriyle çizilen bir politik ekonomi yaklaşımıyla incelenen gecekondu 1974 sonrası dönemde hızla politikleşir. Bu süreçte, kent yoksullarının yükselen kentsel taleplerinin siyasal biçimler kazanışı mimar ve plancıların ürettiği kavramsal malzeme aracılığıyla gerçekleşir. 70'lerin ikinci yarısına gelindiğinde konut, emek-gücünün salt fiziksel değil aynı zamanda ideolojik yeniden üretiminin mekânı olarak tanımlanacak, bu vargının iyice politikleşmiş bulunan kentsel gündelik yaşamdaki karşılığı ise gecekondunun, sosyalist bir yaşam biçiminin nüvelerinin inşa edilebileceği alanlar olarak tarif edilmesi olacaktır. 1960-1980 arasında Türkiye'de konut sorununun kentsel uzmanlarca ele almışı, konunun salt teknik bir problem olarak tanımlanmadığını göstermektedir. Aksine bu dönemde konut sorunu siyasal bir sorun olarak tanımlanmıştır; konutun siyasal bir düzlemde ele alınması gerekliliğine yapılan vurgu, bu sorunla ilişkilenen mimar ve plancıların kendilerini de kaçınılmaz olarak siyasal failler olarak konumlandırmalarını sağlamıştır. Burada dikkat çekici olan nokta, söz konusu dönemde konut ve gecekondu sorununa ilişkin üretilen yaklaşımın, siyasal söylem alanından mesleki söylem alanına yapılan bir izdüşümü olmadığıdır. Aksine, kentleşme alanıyla ilişkili meslek mensupları, kendi meslek alanlarında ürettikleri kavramları gündelik siyasetin sözlüğüne ve pratiğine sokmayı başarmışlardır.

Anahtar Kelimeler:

Türkiye

PDF

___

ABRAMS, C. (1965) Man's Struggle for Shelter in an Urbanizing World, MIT Press, Cambridge.

ACAR, E. (1979) Two Essays in Housing, METU Faculty of Architecture, Ankara.

ACAR, E., İ. ACAROĞLU and M. ADAM (1976) Yeni Yerleşim Alanlarının Temel Nitelikleri ve Düzenlenme tikeleri [Basic Aspects and the Organization Principles of New Settlement Areas], unpublished report, Ankara Municipality, Ankara.

ACAR, E. and M. ADAM (1976) "Kentsel Konut Dokusunun Durumu ve Etmenleri" [The Condition of the Urban Residential Fabric and its Causes], Mimarlık 76/1; 23-31.

ACAROĞLU, İ. (1973) Türkiye'deki Kentlerde Gecekondu Önleme Bölgeleri için Yerseçimi Ölçütleri, Gecekondu Özellikleri ve Planlama Yaklaşımları [Location Criteria, Gecekondu Specificities and Planning Approaches for Gecekondu Prevention Areas in Turkish Cities], unpublished report, Turkish Scientific and Technological Research Foundation, Ankara.

ACAROĞLU, İ. (1974) "Ankara Belediyesi'nin Akkondu Projesi Üzerine" [On the Akkondu Project of the Ankara Municipality], unpublished memorandum, Ankara Municipality, Ankara.

ADAM, M. (1973) A Theoretical Study of Industrial Housing Design Policies with Regard to Potential Social Change in Turkey, unpublished Ph.D. dissertation, University of Edinburgh.

ADAM, M. (1974) "Akkondu Projesi Üzerine Düşünceler" [Considerations on the Akkondu Project], unpublished memorandum, Ankara Municipality, Ankara.

ADAM, M. (1977) Gecekondu Potansiyelinden Yararlanacak bir Endüstriyel Konut Üretim Süreci [An Industrial Process of Housing Production to Utilize the Squatter Potentials], unpublished report, Turkish Scientific and Technologic Research Foundation, Ankara.

ADAM, M. (1978) "Toplu Konut Sanayii ve Azgelişmişlik" [Mass Housing Industry and Underdevelopment], Mimarlık 78/3; 28-31.

ADAM, M. (1979a) Almaşık Yeniden Üretim Süreçleri için Konut Alanları [Housing Areas for Alternative Re-production Processes], Chamber of Architects, Ankara.

ADAM, M. (1979b) "Gecekondu Sorununa Bir Bakış: Yaklaşımlar, Gelişmeler, Öneriler" [An Approach to the Gecekondu Question: Approaches, Developments, Proposals], Mimarlık, 79/3; 16-9.

ADAM, M., İ. TEKELİ, and Ö. ALTABAN (1978) "Türkiye'de Arsa ve Konut Sorununa Eleştirel Bir Yaklaşım" [A Critical approach to the Land and Housing Problem in Turkey], Mimarlık 78/1; 30-33.

AKTÜRE, T., G. TANKUT, M. ADAM, and A. EVYAPAN (1969) "Çevre Düzenleme Disiplini İçinde Plancı ve Mimarın Değişmekte olan Nitelikleri" [Changing Features of the Planner and the Architect within the Discipline of Environmental Design], Mimarlık 19691'9; 39-40.

ALTABAN, Ö. and G. KOCABIYIKOĞLU (1974) "Akkondu Projesi Hakkında Not" [Memorandum on Akkondu Project], unpublished memorandum, Ankara Municipality, Ankara.

ALTHUSSER, L. (1971) "Ideology and Ideological State Apparatuses", in Lenin and Philosophy and Other Essays, London and New York: Verso; 127-186.

ANKARA MUNICIPALITY MAYORAL EXPERTS (1977) Batikent Örgütlenme ve Uygulama Temel İlkeleri [Batikent; Basic Principles of Organization and Application], unpublished report, Ankara Municipality, Ankara.

ASLAN, Ş. (2004) 1 Mayıs Mahallesi: 1980 Öncesi Toplumsal Mücadeleler ve Kent [1 May Neighborhood: Social Struggles and the City before 1980], İletişim, İstanbul.

ATAMAN, O. (1974) " 'Konut Sorununun Niteliksel ve Niceliksel Boyutlarının Tarihsel Gelişimi' metninin eleştirisi" [Response to "The Historical Development of Qualitative and Quantitative Dimensions of the Housing Questions"], Konut Kurultayı [Housing Congress], UCTAE, Ankara.

ATEŞ, T. (1979) Konut Sorunu Karşısında Yerel Yönetimler [Local Administrations on the Housing Question], unpublished Master's thesis, METU Department of Architecture, Ankara.

AYDIN, B, et al. (1979) " 'Kapitalistleşme Sürecinde Gecekondu' Bildirisinin Eleştirisi" [A Critique of 'Gecekondu in the Process of Capitalization' Article], Mimarlık, 79/1, 85-8.

BORATAV, K. (1998) Türkiye İktisat Tarihi 1908-1985 [Turkish Economic History 1908-1985], 6th ed., İstanbul: Gerçek Yayınevi.

BULCA, A. (1977) "İzmit Yeni Yerleşmeler Projesi" [İzmit New Settlements Project], Mimarlık 77/2; 60-62.

BULCA, A., et al. (1979) "İzmit Deneyiminin Ardından" [After İzmit Experience], Çevre, 4, July 1979; 53-62.

ÇAKIR, H. (1974) "Konut Sorunu Kimin Sorunu?" [Whose Question is the Housing Question?], in Konut Kurultayı [Housing Congress], UCTAE, Ankara.

CAN, T. (1964) "Kalkınma Planı Açısından Konut Davamız" [Our Housing Problem from the point of view of the Development Plan], in Konut Semineri, TEKSİF, Ankara.

CASTELLS, M. (1977) The Urban Question: a Marxist Approach, A. Sheridan trans., Cambridge: The MIT Press.

ÇAVDAR, T. (1978) "Toplum Bilinçlenmesinde Araç Olarak Katılımsal Tasarım: İzmit Yenilikçi Yerleşmeler Projesi" [Participatory Design as an Instrument in Raising Social Consciousness: İzmit Reformist Settlements Project], Mimarlık 78/1; 55-60.

CENGİZKAN, A. (2004) Mübadele Konut ve Yerleşimleri [Housing during the Population Exchange]. METU FAP and Arkadaş Yayınevi, Ankara.

CENGİZKAN, A. (2005) "Producing Ankara through Residential Architecture: Generating and Re-generating the City after 1975", in T. Korkmaz (ed.) Architecture in Turkey around 2000, Chamber of Architects, Ankara; 33-62.

CEYHUN, D. (1968) Yağma Edilen Türkiye [Turkey Being Plundered], Habora, Istanbul.

CHAMBER OF ARCHITECTS (1964) "Sosyal Konut Standartları Üzerine Mimarlar Odası Görüşleri" [Chamber of Architects' view on Social Housing Standards], Mimarlık, 1964/3; 1.

CHAMBER OF ARCHITECTS (1969) Mimarlık Semineri [Architecture Seminar], Chamber of Architects, Ankara.

CHAMBER OF ARCHITECTS (1972) Mimarlar Odası Ankara Şubesi Konut Politikası Komisyon Raporu [Chamber of Architects Ankara Section Housing Policy Commission Report], Chamber of Architects, Ankara.

CHAMBER OF ARCHITECTS (1979) Düzenin Bir Açığı: Gecekondu [A Flaw of the Order: Gecekondu], Chamber of Architects, Ankara.

CHAMBER OF ARCHITECTS, et al. (1974) "Konut Sorunu ve Konut Politikaları Üzerine" [On the Housing Question and the Housing . Policies], Mimarlık, 74/4; 5-9.

CHAMBER OF CARTOGRAPHY ENGINEERS, et al. (1974) Konut Kurultayı: Bildiriler [The Housing Congress: Proceedings], UCTAE, Ankara.

CHAMBER OF CARTOGRAPHY ENGINEERS, et al. (1975) Konut Kurultayı [The Housing Congress], UCTAE, Ankara.

DOSTOĞLU, N. (1981) Housing, Underdevelopment, Organization, unpublished Master's thesis, METU Department of Architecture, Ankara.

ERGÜDEN, S. and M. GÖKTUĞ, (1974) "Kentsel Altyapıda Yabancı Müdahalesi" [Foreign Intervention in Urban Infrastructure], in Konut Kurultayı [Housing Congress], UCTAE, Ankara.

ERYILDIZ, S. (1974) "Akkondu Raporu" [The Akkondu Report], unpublished report, Ankara Municipality, Social Housing Directorate, Ankara.

ERYILDIZ, S. (2002) Batıkent, İş Bankası, Istanbul.

GERAY, C. (1975) "İmar ve İskan Bakanlığı ve MC Hükümeti" [The Ministry of Public Works and Settlement and the Nationalist Front Government], Mimarlık, 75/6.

GÜREL, S. (1964) "Prefabrike İnşaat Metodu ve Konut Probleminin Çözülmesindeki Rolü" [Prefabricated Construction Method and its Role in Solving the Housing Problem], in Konut Semineri, TEKSİF, Ankara.

GÜRSEL, Y. (1975) "Dışa Bağımlılığın Kentleşme, Yapı Üretimi ve Konuta Yansıması" [The Impact of Foreign Dependency on Urbanization, Building Production and Housing], Mimarlık, 75/1; 5-10.

HART, C. (1964) "Istanbul Gecekondularında Yapılan Araştırmaların İlk Sonuçları" [Preliminary Results of the Studies on İstanbul squatters], in Konut Semineri, TEKSİF, Ankara.

HART, C. (1969) Zeytinburnu Gecekondu Bölgesi [Zeytinburnu Squatter Area], Chmaber of Commerce, İstanbul.

HASOL, D. (1965) "Endüstri ve Mimarlığımız" [Industry and Our Architecture], Mimarlık, 65/6; 9-10.

İNANÇ, N. (1964) "Konut Probleminin Çözülmesinde İnşaatın Sanayileşmesi veya Prefabrikasyonda Muhtelif Sistemlerin Özellikleri" [Industrialization of construction in solving the housing problem, or specifications of various prefabrication systems], in Konut Semineri, TEKSİF, Ankara.

İNKAYA, Y. (1971) Konut Politikaları Üzerine [On Housing Policy], unpublished Associate Professorship thesis, METU Faculty of Architecture, Ankara.

İNKAYA, Y. (1974) "Farklı Sosyal Sistemler ve Sanayileşme Açısından Konut Standartları ve Türkiye'deki Uygulamalar" [Different Social Systems and Housing Standards with regards to Industrialization and the Applications in Turkey], in Konut Kurultayı [Housing Congress], UCTAE, Ankara.

KARAESMEN, E. (1974) "Devlet Eliyle Toplu Konut Yapımında Kullanılabilecek Yöntemler" [Methods for Mass Housing Production by the State], in Konut Kurultayı [Housing Congress], UCTAE, Ankara.

KARPAT, K. (1976) The Gecekondu: Rural Migration and Urbanization, Cambridge University Press, Cambridge, London, New York, Melbourne.

KELEŞ, R. (1967) Türkiye'de Konut Kooperatifleri [Housing Cooperatives in Turkey], Ministry of Reconstruction and Resettlement, Ankara.

KELEŞ, R. (1982) "Nüfus, Kentleşme, Konut ve Konut Kooperatifleri" [Population, Urbanization, Housing and Housing Cooperatives], in Konut 'SI, Kent-Koop., Ankara.

KELEŞ, R. (2004) Kentleşme Politikası [Urbanization Policy], 8th ed., İmge Yayınları, Ankara.KELEŞ, R. and DANIELSON, M. N. (1985) The Politics of Rapid Urbanization, Holmes and Meier, New York and London.

KESKİNOK, Ç. (2006) "Ankara Kentinin Planlı Gelişimi Açısından Batıkent Projesinin Önemi / Planlama ve Tasarım Sürecine İlişkin Eleştirel Değerlendirme" [The Significance of the Batıkent Project with espect to the Planned Development of Ankara/ A Critical Evaluation of the Planning and Design Processes], in T. ŞENYAPILI (ed.) Cumhuriyetin Ankara'sı, METUPress, Ankara; 120-152.

KIRAY, M. (1965) "Modern Şehirlerin Gelişmesi ve Türkiye'ye Has Bazı Eğilimler" [The Development of Modern Cities and Some Specific Tendencies in Turkey], Mimarlık 65/7:10-12.

KIRAY, M. (1970) "Squatter Housing: Fast De-Peasantization and Slow Workerization in Underdeveloped Countries", paper presented to the 7th World Congress of Sociology, Varna.

MANGIN, W. (1967) "Latin American Squatter Settlements: A Problem and a Solution", Latin American Research Review, v: 2, n: 3.

MINISTRY OF RECONSTRUCTION AND RESETTLEMENT (1965) Kendi Evini Yapana Yardım Metodu ve Uygulama tikeleri [Self-Help Housing Method and its Application Principles], Ministry of Reconstruction and Resettlement, Ankara.

NELSON, J. (1970) "The Urban Poor", World Politics, v: 22, n: 3, April.

OKAN, A. (1974) "Konut Üretiminde Teknoloji ve Endüstrileşme Evrimi" [Evolution of Technology and Industrialization in Housing Production], in Konut Kurultayı [Housing Congress], Ankara: UCTAE.

ÖNCÜ, A. (1988) "The politics of the urban land market in Turkey: 1950-1980," International Journal of Urban and Regional Research, v:. XII, 1; 38-64.

ÖZTÜRK, H. (1980) Yabancılaşma, İdeoloji, Katılım: Fiziksel Çevrenin Oluşumunda Halk Katılımının Yabancılaşma ve İdeoloji Kavramlarıyla İncelenmesi [Alienation, Ideology, Participation: Investigation of People's Participation in the Production of Physical Environment through the Concepts of Alienation and Ideology], unpublished Master's thesis, METU Department of Architecture, Ankara.

PAÇACI, O. (1978) Housing Policy and Housing Question of Low-income Group in Turkey, unpublished Master's thesis, METU Department of Architecture, Ankara.

PAYNE, G. K. (1977) Urban Housing in the Third World, Leonard Hill, London.

PERLMAN, J. E. (1976) The Myth of Marginality: Urban Poverty and Politics in Rio de Janeiro, University of California Press, Berkeley.

RESUL, L. (1974) "Konut Sorunu Kimin Sorunu? Bildirisinin Eleştirisi" [Response to "Whose Question is the Housing Question"], in Konut Kurultayı [Housing Congress], Ankara; UCTAE.

SARI, B. (2002) Gecekondu Araştırmaları Tarihçesi [History of squatter studies], in P. Özden, et. al. (eds.) Konut Kurultayı, Yıldız Technical University, İstanbul; 652-673.

ŞENYAPILI, T. (1978) Bütünleşmemiş Kentli Nüfus Sorunu [The Problem of Unintegrated Urban Population], METU Faculty of Architecture, Ankara.

ŞENYAPILI, T. (1981) Gecekondu: Çevre İşçilerin Mekanı [Gecekondu: the Space of Peripherial Workers], METU Faculty of Architecture, Ankara.

ŞENYAPILI, T. (2004) "Charting the 'Voyage' of Squatter Housing in Urban Spatial 'Quadruped'", European Journal of Turkish Studies, Thematic Issue n: 1, Gecekondu, URL : http: / / www.ejts.org/documentl42.html

TEKELİ, İ. (1970) "Gecekonduları Planlama Sorunları ve Yolları" [Problems and Solutions in Planning for Squatter Settlements], Harita ve Kadastro Mühendisliği [Cartography Engineering], n: 19, October; 38-60.

TEKELİ, İ. (1974) "Marginal Sector in the Process of Development", UOrganizzazione del Territorio nelle Aree in Via di Sviluppo, Alghero; 143-170.

TEKELİ, İ. (1975) "Bilimsel Çalışmalar ve İmar ve İskan Bakanlığı" [Scientific studies and the Ministry of Public Works and Settlement], Mimarlık, 75/5.

TEKELİ, İ. (1977) Bağımlı Kentleşme: Kırda ve Kentte Dönüşüm Süreci [Dependent Urbanization: The Transformation Process in the City and the Country], Chamber of Architects, Ankara.

TEKELİ, İ. (1978) "Kapitalistleşme Süreci İçinde Türkiye'nin Konut Üretimine Bir Bakış" [A Glance at Housing Production in Turkey within the Process of Capitalization], Mimarlık, 78/1; 34-38.

TEKELİ, İ. (1982) "Türkiye'de Konut Sorununun Davranışsal Nitelikleri ve Konut Kesiminde Bunalım" [Behavioral Aspects of Housing Question in Turkey and Crisis in the Housing Sector], in Konut '81, Kent-Koop., Ankara.

TEKELİ, İ. (1993) "Yetmiş yıl içinde Türkiye'nin konut sorununa nasıl çözüm arandı?" [How was the housing question of Turkey tried to be solved in seventy years?], in Konut Araştırmaları Sempozyumu, Toplu Konut İdaresi Başkanlığı, Ankara; 1-10.

TEKELİ, İ. (1996) Türkiye'de Yaşamda ve Yazında Konut Sorununun Gelişimi [The development of the housing question in Turkey: In Practice and in the Literature], Toplu Konut İdaresi Başkanlığı, Ankara.

TEKELİ, İ., and L. ERDER (1978) Yerleşme Yapısının Uyum Süreci Olarak İç Göçler [Internal Migrations as the Adaptation Process of Settlement Structure], Hacettepe University, Ankara.

TEKELİ, İ., L. ERDER, and E. TURAK (1972) "Population Distribution Policies for the Planning of National Spatial Organization in Turkey: Migration as a Means for Analysis and An Instrument for Control", Program of Social Science and Legal Research on Population Policy, i-ii; 1-20.

TEKSİF (1964) Konut Semineri: Tebliğler ve Görüşler [Housing Seminar: Papers and Discussions]. TEKSİF, Ankara.

TÜMERTEKIN, E. (1971) "Gradual Internal Migration in Turkey: A Test of Ravenstein's Hypothesis", paper presented at Conference on Geography and Long Term Prospects, Renees, France.

TURNER, J. C. (1968) "The Squatter Settlement: An Architecture that Works", Architectural Design, v: 38.

TURNER, J. C. (1976) Housing by People, Marion Boyars, London.

ÜLKÜTEKN, A. (1979) A Research on the Structure of Urban Housing Problem, unpublished Master's thesis, METU Department of Architecture, Ankara.

UNARAN, E. (1974) "Ulusal Konut Politikaları İçinde Devlet Eliyle Kiralık Konut Üretimi" [Production of Rental Houses by the State within National Housing Policies], in Konut Kurultayı [Housing Congress], UCTAE, Ankara.

UNARAN, E. (1975) "İmar ve İskan Bakanlığı'nda Bir Dönem" [A Period in the Ministry of Reconstruction and Resettlement], Mimarlık, 75/5.

UNITED NATIONS (1964) Manual on Self-Help Housing, United Nations, New York.

WARD, P. (1982) "Introduction and Purpose", in P. Ward (ed.) Self-Help Housing: A Critique, Oxford: Alexandrine Press; 1-13.

WOLPE, H., ed. (1980) The Articulation of Modes of Production, London: Routledge and Kegan Paul.

YAVUZ, F. (1952) Ankara'nın îmarı ve Şehirciliğimiz [Reconstruction of Ankara and Our Urbanism], Faculty of Political Sciences, Ankara.