Themes of Place and Space in Desing Teaching: A Joint Studio Experiment in Amasya

Amasya'da 1997-2004 yılları arasında farklı programlarla tekrarlanan üç dönem projesi, tasarım eğitiminde gerek ortak stüdyo kültürünün gerekse öğrencide tasarımcı kişiliğinin oluşturulması yönünde birikim sağlamıştır. Yazıda, ODTÜ ve İTÜ Mimarlık Bölümleri'nden stüdyo gruplarının katıldığı bir ortak gezi ve dönem projesine odaklanılıyor. Projenin amacı, yer ve mekân üzerine farklı görüşler eksen alınarak, tarihî çevrede yeni yapılaşma konusunda öğrencilere bilinç ve deneyim kazandırmaktı. Stüdyonun kuramsal altyapısını oluştururken, birisi yerin önemini savunan, diğeri ise yere atfedilen önceliği sorgulayan, karşıt iki görüşten yola çıkıldı. Güncel mimarlık tartışmaları içinde, yere yönelik duyarlılığı sürdüren yerleşik tutumlara karşılık, yerin toplum ve bireyler için taşıdığı anlamın nostalji ve tutuculukla yüklü olduğunu, soyut mekân düşüncesinin ise öncü açılımlara daha elverişli ve özgürleştirici olduğunu savunan tutumlar incelendi. Stüdyo yürütücüleri, mimarlık düşüncesinde eşdeğer öneme sahip buldukları, (bu yazı için Rafael Moneo ve Daniel Libeskind ile örneklenen) bu iki tutum karşısında taraf olmadan, öğrencinin kendi konumunu belirleyebilmesine yardımcı olacak eleştirel bir bakış açısı kazanmasını hedeflediler. Kente yönelik gözlemler ve stüdyo tartışmaları, üç ana tema altında yürütüldü: (1) kentteki süreklilik ve kopuşlar, (2) tasarım özgürlüğü ve sınırlanma, (3) mekânın biçimsel analizi ve yerin anlamının okunması. Her temanın ilişkilendiği kavramsal karşıtlıkları konu edinerek gelişen irdeleme ve tartışmalar, kentin soyut mekânsal yapısının kavranmasıyla birlikte, kentin yer özelliklerinin anlamlandırılmasma da yardımcı oldu. Proje alanı, Amasya'da nehrin kuzey ve güney kıyılarında, iki köprü arasındaki dilim olarak belirlendi. Gruplardan biri kuzeyde tarihî İçerişehir'in yoğun dokusu içindeki iki boşluğa farklı programlarla 'dolgu yapı' olanaklarını çalışırken, diğer grup güneyde Bayezid Külliyesi'nin bulunduğu ön sırada bir kent adasını konaklama ağırlıklı bir programla yeniden yapılandırmayı üstlendi. Her iki grubun da tasarımlarını yönlendiren ana ilkeler, gözlem ve araştırmalar sırasında yoğunlaşılan üç temayla ilişkili olarak, şöyle özetlenebilir: (1) yere ve zamana uygun mimarlık arayışı, (2) özelleşmiş kent tipolojileri arayışı, (3) anlam ve biçim bütünlüğünün aranışı. Kuzey yakasında, özgün konut dokusu içindeki farklı parsellerde yürütülen projelerde, öğrencilerin yere bağımlı çözümler geliştirmeye daha yatkın olmalarına karşılık, kamusal ölçek ve kullanımın baskın olduğu güney yakasında çalışan öğrencilerin kıyı promenadıyla ilişkili mekânsal çözümlerden yola çıkma eğilimleri gözlendi. Öte yandan, kuzey yakasındaki projeler tasarım çeşitliliği bakımından göreli olarak daha özgür olabilirken, güney yakasında tarihî külliyenin varlığı cesur biçimlenmeleri kısıtlayan bir etken oldu. Yere ya da mekâna öncelik tanıyan pozisyonların stüdyolarda eşit derecede önemsenmesine rağmen, projelerin aşırı uçlarda konumlanmayıp karşıtlıkları uzlaştırıcı yollar izleyişi belirgindir. Bu yazıda Moneo ile Libeskind üzerinden örneklenen iki uç pozisyondan ilkinin (yerle güçlü diyalogu öne çıkaran okunaklı kentsel tipolojiler eğilimi) daha kolay benimsenişine karşılık, ikincisinin (yere bağımlı olmayan ikonik biçimlerle mekânsal odak yaratma eğilimi) ihtiyatla karşılanmış olmasını, kentsel bağlamın belirleyiciliğine bağlamak olasıdır. Amasya gibi mekânsal yapısı ve yer özellikleri güçlü bir tarihî kentte çalışmanın yararı, öğrencilerde koruma ve yeni yapılaşma konularında sorumluluk duygusu ve bunun üzerine temellenen bir etik tavrın gelişmesi yönünde olmuştur.

Anahtar Kelimeler:

Amasya

PDF

___

AGREST, D. (2000) Design Versus Non-Design, Archiecture Theory since 1968, ed. K. M. Hays, MIT Press, Massachusetts; 200-213.

ANTONIADES, A. C (1986) Architecture and Allied Design, Hunt Publishing Company, Dubuque, Iowa.

ASADA, A., ISOZAKI, A. (1992) Anywhere—Problems of Space, Anywhere, ed. C. C. Davidson, Rizzoli, New York; 16-17.

BACON, E. N. (1975) Design of the Cities, Thames & Hudson, London.

BECHHOEFER, W., YALÇIN, A. K. (1991) Amasya, Turkey: Lessons in Urbanity, Mimar (40) 24-29.

BECHHOEFER, W. (2001) Amasya, The Future of Tradition, Traditional Environments in a New Millennium: Defining Principles and Professional Practice, 2nd International Symposium of IAPS-CSBE (20-23 June 2001), eds. H. Turgut, P. Kellett, YEM Publications; 51-55.

CARLHIAN, J. P. (1980) Guides, Guideposts and Guidelines, Architecture Old and New, National Trust for Historic Preservation, Washington D. C; 49-68.

CENGİZKAN, A., SOĞANCI, N. M. (1998) Bir Kent Mekanına Diyalektik Bakışlar, Arredamento Mimarlık (108) 77-85.

CULLEN, G. (1961) The Concise Townscape, Architectural Press, London.

ERMAN, E. (1998) Bir Kentin Tasarım Kültürüne Katkısı, Arredamento Mimarlık (108) 72-76.

EVANS, R. (2000) In Front of Lines That Leave Nothing Behind, Architecture Theory since 1968, ed. K. M. Hays, MIT Press, Massachusetts, 480-489 (first in AA Files 6, May 1984).

FRAMPTON, K. (1983) Towards a Critical Regionalism: Six Points For an Architecture of Resistance, The Anti-Aesthetic: Essays on Postmodern Culture, ed. H. Foster, The Bay Press, Post Townsend; 16-29.

GABRIEL, A. (1934) Monuments Turc D'Anatolie, v: 2, Boccard, Paris.

JOHNSON, P. A. (1994) The Theory of Architecture: Concepts, Themes and Practices, Van Nostrand Reinhold, New York; 191-230.

KARAKUL, Ö. (2002) New Buildings in Old Settings: Riverfront Buildings in Amasya, unpublished Master Thesis (Supervisor: Fuat Gökçe), Department of Architecture, METU, Ankara.

KULOĞLU, N. et al. (2001) Context in Design Education: Amasya as a Case Study, Traditional Environments in a New Millennium: Defining Principles and Professional Practice, 2nd international symposium of IAPS-CSBE (20-23 June 2001), eds. H. Turgut, P. Kellett, YEM Publications; 94-103.

KURRENT, (1978) New Buildings in Old Settings, New Buildings in Old Settings, State Museum for Applied Arts, Munich, 11-13. London: Architectural Association, 1983. LIBESKIND, D. (2000) Chamber Works, Architecture Theory since 1968, ed. K. M. Hays, MIT Press, Massachusetts, 476-479 (from Chamber Works: Architectural Meditation on Themes from Heraclitus, Architectural Association, London, 1983).

LLOYD, S. (1997) Türkiye'nin Tarihi: Bir Gezginin Gözüyle Anadolu Uygarlıkları, trans. E. Varmlıoğlu, TÜBİTAK Popüler Bilim Kitapları, Ankara.

LYNCH, K. (1960) The Image of the City, The MİT Press, Cambridge, Massachusetts.

McLEOD, M. (2000) Architecture and Politics in the Reagan Era: From Postmodernism to Deconstructivism, in Architecture Theory since 1968, ed. K. M. Hays, MIT Press, Massachusetts, 678-703 (first in Assemblage 8, February 1989).

MEISS, P. von (1990) Elements of Architecture: From Form to Place, Van Nostrand Reinhold, New York.

ONEO, R. (1992) The Murmur of the Site, Anywhere, ed. C C Davidson, Rizzoli International, New York; 46-53.

NORBERG-SCHULZ, C. (1978) Buildings in Old Setting as a Problem of Place, New Buildings in Old Settings, State Museum for Applied Arts, Munich; 11-13.

NORBERG-SCHULZ, C. (1979), Genius Loci, Towards a Phenomenology of Architecture, Rizzoli, New York.

PIEPER, A. (1999) Etiğe Giriş, trans. V. Ataman, G. Sezer, Ayrıntı Yayınları, Istanbul (first print in German, 1994).

RAMAN, P. G. (1994) On Reading City Forms, Spazio e Societâ (67) 118-127.

SENNET, R. (1991) The Conscience of the Eye: The Design of the Social Life of the Cities, Faber, London.

SMITHSON, A., ed. (1968) Team 10 Primer, Studio Vista, London.

SOJA, E., W. (2000) Postmetropolis: Critical Studies of Cities and Regions, Blackwell, Oxford.

SÖZEN, M. (1996) Bilim ve Kültür Kenti Amasya Kimliğim Korumak Zorundadır, Arkitekt (44) 16-21.

TRANCIK, R. (1986) Finding Lost Space: Theories of Urban Design, Van Nostrand Reinhold, New York.

URAZ, U. T., YILDIZ, D. (2004) Gözün Vicdanı: Tasarımda Etik ve /veya Estetik Olmak, EtikEstetik, eds. A. Şentürer, Ş. Ural, F. U. Sönmez, Yapı Yayın, İstanbul; 202-215.

VIDLER, A. (2000), The Third Typology, Architecture Theory since 1968, ed. K. M. Hays, MIT Press, Massachusetts, 284-295 (first in Oppositions 7, Winter 1977; expanded in Rational Architecture: Reconstruction of the European City, 1978).