Onur AKÇAKAYA, Ezgi Dilan URMAK AKÇAKAYA

Türkiye’deki Büyükşehirlerin Çevresel Performanslarının Entropi Temelli COPRAS ve ARAS Yöntemleri ile Değerlendirilmesi

Hızlı kentleşme günümüz kentlerinde toplumsal, ekonomik ve kültürel sorunların yanında çevresel sorunlara da neden olmaktadır. Özellikle büyükşehirler çevresel ve ekolojik tehditlerden en fazla etkilenen yerleşmelerdir. Çevre kirliliği ve ekolojik bozulma gibi tehditleri fırsata çevirmeyi başarabilen kentler, küresel ölçekte diğer rakiplerinin önüne geçmektedir. Sürdürülebilir bir kent yaratma sürecinde çevresel performansın ölçülmesi büyük önem arz etmektedir. Bu çalışmada, büyükşehirlerimizin çevresel performanslarının değerlendirilmesi ve bu alandaki farkındalığın artırılması amaçlanmıştır. Değerlendirmede çok kriterli karar verme yöntemleri kullanılmıştır. Kullanılan kriterlerin belirlenmesinde literatür, uzman görüşleri ve verilerin erişilebilirliği etkili olmuştur. Değerlendirmede kullanılan kriterler, atık su arıtma tesisi sayısı, atık su arıtma tesislerinde arıtılan kişi başı atık su miktarı (Bin M3/Yıl), belediyelerde deşarj edilen kişi başı günlük atık su miktarı (Litre/Kişi-Gün), kişi başı çekilen günlük su miktarı (Litre/Kişi-Gün), kişi başı ortalama belediye atık miktarı (Kg/Kişi-Gün), içme ve kullanma suyu arıtma tesisi kapasitesi (Kişi başı Bin M3/Yıl), içme ve kullanma suyu arıtma tesisi sayısı, içme ve kullanma suyu arıtma tesislerinde arıtılan kişi başı su miktarı (Bin M3/Yıl), içme ve kullanma suyu şebekesi için çekilen kişi başı yeraltı suyu miktarı(Bin M3/Yıl), içme ve kullanma suyu şebekesi için çekilen kişi başı yüzey suyu miktarı(Bin M3/Yıl) ve partikül madde olmak üzere 11 tanedir. Entropi yöntemi ile kriterlerin ağırlıkları hesaplanmış, COPRAS ve ARAS yöntemleri ile büyükşehirlerin çevresel sıralamaları elde edilmiştir. Her iki yöntemde birbirine yakın sıralamalar elde edilmiştir. İstanbul, Ankara, İzmir, Eskişehir ve Bursa en iyi performans gösteren kentler arasında yer alırken; Aydın, Konya, Tekirdağ, Muğla ve Kahramanmaraş en düşük performanslı kentler olmuştur.

Anahtar Kelimeler:

Kent ve Çevre, Çevresel Performans, COPRAS, ARAS, Entropi

Evaluation of Environmental Performances of Metropolitan Cities in Turkey with Entropy Based COPRAS and ARAS Methods

Rapid urbanization causes environmental challenges as well as social, economic and cultural problems in today's cities. Especially metropolitan cities are human settlements most affected by environmental and ecological threats. Cities, turning threats such as environmental pollution and ecological deterioration into an opportunity, are ahead of their other competitors on a global scale. In the process of creating a sustainable city, measuring environmental performance has great importance. In this study, it is aimed to evaluate the environmental performance of our metropolitan cities and to raise awareness in this area. Multi-criteria decision-making methods were used in the evaluation. The literature, expert opinions and accessibility of data were effective in determining the criteria used. Eleven criteria used in the evaluation are; number of wastewater treatment plants, amount of wastewater treated in wastewater treatment plants per person (thousand M3 / year), daily wastewater discharged in municipalities (Liters/Person-Day), daily amount of water taken per person (Liters/ Person-Day), average amount of municipal waste per person (kg / person-day), capacity of drinking and potable water treatment plant (thousand M3 per year), number of drinking water treatment plants, amount of drinking and potable water treated in treatment plants per person (thousand M3/ year), amount of groundwater taken for drinking and potable water network per capita (thousand M3/ year), amount of surface water taken for drinking and utility water network per capita (thousand M3/ year) ) and particulate matter. The weights of the criteria were calculated by the Entropy Method, and the environmental rankings of the metropolitan cities were obtained by COPRAS and ARAS Methods. In both methods, close sequences were obtained. Istanbul, Ankara, Izmir, Eskisehir, and Bursa were among the best performing cities; Aydın, Konya, Tekirdağ, Muğla, and Kahramanmaraş were the least performing cities.

Keywords:

Sustainable Urbanization, Environmental Performance, COPRAS, ARAS, Entropy,

PDF

___

Akçakaya, O. (2016). Kentsel sürdürülebilirliğin uygulanması ve ölçülmesi bağlamında yerel yönetimlerin fonksiyonu. Ardahan Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, 4, 47-64.
Akçakaya, O. (2017). Yerel sürdürülebilirliğin sağlanmasında etkin bir yaklaşım: Kamu sektörü ve özel sektör ortaklığı. Sakarya İktisat Dergisi, 6(3) ,46-62.
Akten, M. ve Akten, S. (2010). A model approach: An agricultural sector case study for sustainable land use planning. BIBAD, 2, 83-90.
Anders, R. (1991). The sustainable cities movement. Working paper no. 2, Institute for Resources and Security Studies, Cambridge, MA, USA.
Aytaç, A. E. ve Tuş, I. A. (2016). Air Conditioner selection problem with COPRAS and ARAS methods. Manas Journal of Social Studies, 5(2), 124-138.
Bağcı, H. ve Caba, N. (2018). Entropi ve COPRAS yöntemleri kullanılarak menkul kıymet yatırım ortaklıklarının nakit düzeylerinin kıyaslanması. İnsan ve Toplum Bilimleri Araştırmaları Dergisi, 7(5), 64-83.
Beatley, T. (1995). Planning and sustainability: The elements of a new (improved? paradigma. Journal ofplanning Literature, 9( 4), 383-395.
Bircan, H., Arslan, R. ve Eleroğlu, H.(2018). MOORA ve COPRAS yöntemleriyle kayseri ilinde kurulabilecek biyogaz tesislerinin optimallik sıralaması. International Congress on Politic, Economic and Social Studies, 26-29 October, 2018 Niğde / Turkey
Briassoulis, H. (2001). Sustainable development and its indicators: Through a planner’s glass darkly. Journal of Environmental Planning and Management, 44(3), 409-427.
Chatterjee, P., Athawale, V. M. ve Chakraborty, S. (2011). Materials selection using complex proportional assessment and evaluation of mixed data methods. Materials & Design, 32(2), 851-860.
Couch. C., Karecha, J., Nuissl, H. ve Rink, D. (2005). Decline and sprawl: An evolving type of urban development - Observed in Liverpool and Leipzig. European Planning Studies 13(1), 117-136.
Çakır, E. ve Kutlu Karabıyık, B. (2017). Bütünleşik SWARA-COPRAS yöntemi kullanarak bulut depolama hizmet sağlayıcılarının değerlendirilmesi. Bilişim Teknolojileri Dergisi, 10(4), 417-434.
Diver, G., Newman, P. ve Kenworthy, J. (1996). An evaluation of better cities: Environmental component. Department of Environment, Sport and Territories, Canberra.
Ercan, E. ve Kundakcı, N. (2017). Bir tekstil işletmesi için desen programı seçiminde ARAS ve OCRA yöntemlerinin karşılaştırılması. Afyon Kocatepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 19(1), 83-105.
Gök, M. ve Yiğit, S. (2017). Türkiye’deki Büyükşehirlerin sürdürülebilirlik kriterleri açısından incelenmesi yönetim bilimleri dergisi,Journal of Administrative Sciences, 15(30), 253-273.
Kenger, M. D. ve Organ, A. (2017). Banka personel seçiminin çok kriterli karar verme yöntemlerinden entropi temelli aras yöntemi ile değerlendirilmesi. Adnan Menderes Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 4(4), 152-170.
Kidd, C.V. (1992). The evolution of sustainability. Journal of Agricultural Environmental Ethics, 5(1), 1–26.
Kutut, V., Zavadskas, E. K. ve Lazauskas, M. (2014), Assessment of priority alternatives for preservationof historic buildings using model based on ARAS and AHP methods. Archives Of Civil And Mechanical Engineering, 14(2), 287–294.
Ma, Y.C., Wang, X.Y. ve Liu, H. (2014). Study on evaluation dimension of sustainable innovative city within the constraints of resources and environment. Proceedings Of International Symposium - Management, Innovation and Development.
Maclaren, V. W. (1993). Sustainable urban development in canada: From concept to practice. Toronto: ICURR Press.
Maclaren, V. W. (1996). Urban sustainability reporting. Journal of the American Planning Association, 62(2), 184-202.
Medineckiene, M., Zavadskas, E. K., Bjork, F. ve Turskis, Z. (2015). Multi-Criteria Decision-Making system for sustainable building assessment/certification. Archives of Civil and Mechanical Engineering, 15(1),11-18.
Mega, V. ve Pedersen, J. (1998), Urban sustainability indicators, Dublin: European Foundation.
Mitlin, D. ve Satterthwaite, D. (1994). Cities and sustainable development. discussion paper for un global forum, Manchester, IIED, London.
Mulliner, E., Smallbone, K. ve Maliene, V. (2013). An assessment of sustainable housing affordability using a multiple criteria decision making method. Omega, 41(2), 270-279.
Newman, P. W.G. (1999). Sustainability and cities: Extending the metabolism model. Landscape and Urban Planning,44, 219-226.
Newman, P. ve Kenworthy, J. (1999). Sustainability and cities: Overcoming automobile dependence. Island Press, Washington, DC.
Our Common Future (1987). WCED (World Commission on Environment and Development). Oxford: Oxford University Press.
Ömürbek, N. ve Urmak A. E. D. (2018). Forbes 2ooo listesinde yeralan havacılık sektöründeki şirketlerin Entropi, MAUT, COPRAS Ve SAW yöntemleri ile analizi. Süleyman Demirel Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, 23(1), 257-278.
Ömürbek, N. ve Eren, H. (2016). PROMETHEE, MOORA VE COPRAS yöntemleri ile oran analizi sonuçlarının değerlendirilmesi: Bir Uygulama. Mehmet Akif Ersoy Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 8(16), 174-187.
Podvezko, V. (2011). The Comparative analysis of MCDA methods SAW and COPRAS. Inzinerine Ekonomika Engineering Economics, 22(2), 134-146.
Roseland, M. (1992). Toward sustainable Communities. Ottawa, Ontario: National Roundtable on the Environmental and the Economy.
Sarı, E. B. (2017). Endüstri işletmelerinde Ar-Ge projelerini öncelik sıralamasında entropi ağırlıklı topsis yöntemine dayalı çok kriterli bir analiz. International Journal of Academic Value Studies 3(11), 159 -170.
Shannon, C. E. (1948). A mathematical theory of communication. Bell System Technical Journal, 27, 379–423.
Shariati, S., Yazdani-Chamzini, A., Salsani, A. ve Tamošaıtıenė, J. (2014). Proposing a new model for waste dump site selection: case study of ayerma phosphate mine. Engineering Economics, 25(4), 410-419.
Sliogeriene, J., Turskis, Z. ve Streimikiene, D. (2013). Analysis and choice of energy generation technologies: the multiple criteria assessment on the case study of lithuania. Energy Procedia, 32, 11-20.
Ulutaş, A. (2018). Entropi temelli ROV yöntemi ile esnek üretim sistemi seçimi. Business and Economics Research Journal, 9(1), 187-194.
Verbruggen, H. ve Kuik, O. (1991). Indicators of sustainable development: an overview. In O. Kuik and H. Verbruggen (Ed.), In search of ındicators of sustainable development.
Wang, T.C. ve Lee H. D. (2009). Developing a fuzzy TOPSIS approach based on subjective weights and objective weights. Expert Sysytems With Applications, 36, 8980-8985.
Wong, N. ve Yu, C. (2005). Study of green areas and urban heat island in a tropical city. Habitat International, 29(3), 547-558.
Wu J., Sun J., Liang L. ve Zha Y. (2011). Determination of weights for ultimate cross efficiency using Shannon entropy. Expert System with Application, 38, 5162-5165.
Yıldırım, B. F. (2015). Çok kriterli karar verme problemlerinde ARAS yöntemi. KAÜ İİBF Dergisi, 6(9), 285-296.
Zavadskas, E. K., Kaklauskas A., Turskıs, Z. Ve Tamošaitiene J. (2009). Multi-Attribute Decision-Making Model by applying grey numbers. Informatica, 20(2), 305–320.
Zavadskas, E. K. ve Turskis, Z. (2010). A new additive ratio assessment (ARAS) method in multicriteria decision‐making. Technological and Economic Development of Economy, 16(2), 159-172.
Zavadskas, E. K., Turskis, Z. ve Vilutiene, T. (2010). Multiple criteria analysis of foundation ınstalment alternatives by applying additive ratio assessment (ARAS) method. Archives Of Civil And Mechanical Engineering, 10(3), 123-141.
Tunca, M.Z., Ömürbek, N., Urmak A. E.D. ve Akçakaya, O. (2018). En değerli 10 küresel markanın çok kriterli karar verme yöntemleri ile değerlendirilmesi. 17. Uluslararası Katılımlı İşletmecilik Kongresi, 1837-1847.