Şeyh Kavramına Yönelik Eleştiriler Üzerine Bir Değerlendirme

Tasavvufun bir ilim şubesi olmasının yanında, bir yaşam tarzı olduğu da açıktır. Şeyh, tasavvufun bu her iki yönünü organize eden ve cihetlerin icaplarını yerine getirerek manevi otorite kazanan bir figür olarak tebarüz eder. İlmî açıdan şeyh, tasavvufun teorik alanına hâkimdir; tasavvufî bilginin ve kültürün aktarımını sağlayarak, onun eğitim yoluyla yaşamasında etkin rol oynar. Diğer yandan, teorik kısmın işaret ettiği yaşam tarzını hayatında uygular ve bilginin pratikteki somut görüntüsünü de bir örnek olarak hayata geçirir. Böylece şeyhin, tasavvufun her iki yanını da etkileyen ve onun devamını sağlayan vazgeçilmez rolü de ortaya çıkmış olur. Bununla beraber, tasavvufun teorik ve pratik atmosferini kuran unsurlar içinde şeyh, en çok eleştiri alan kavramlardan biridir. Şeyhe atfedilen tartışılmaz manevi otorite, koşulsuz itaat, kendi iradesini bir başkasının iradesine bağlama, akla ket vurma gibi hususlar eleştirilerin ana eksenini oluşturur. Fakat tam da bu noktada, bir algı ve bilgi karmaşası, eleştirilerin isnat noktalarında yanlışlıklar olduğu göze çarpmaktadır. Makalede, bu karmaşanın kısmen de olsa giderilmesi ve eleştirilerdeki bazı yanlış noktaların belirlenmesi amaçlanmaktadır.

Anahtar Kelimeler:

Tasavvuf, Şeyh, Eleştiri, Tasavvuf Klasikleri, Eleştiri

An Evaluation about the Criticisms to the Concept of Sheikh

It is clear that sufism is a life style as well as a branch of (Islamic) knowledge. The sheikh becomes clear as a figure who organizes both sides and has a spiritual authority by fulfilling two sides of sufism. From the scientific point of view, the sheikh knows well the theoretical field of sufism; he plays an active role in continuing sufism's existence via education. Sheikh, on the other hand, puts into practice the life method that pointed by theoretical side and the concrete image of knowledge in practice as a model in his life. Thus, the indispensable role of the sheikh, which affects both sides of sufism and provides its continuance appears. However, among the factors that create the theoretical and practical atmosphere of Sufism, the sheikh is one of the most criticized concepts. The issues such as unquestionable spiritual authority ascribed to sheikh, unconditional obedience, to hand over the reins to someone else, that is to say to give someone else power over you to another one, irrationality form the main axis of critics. But that’s precisely the point: An informational and conceptual convergence emerge, and so it becomes clear that there are wrong ideas which make criticals go wrong in some ways. In the article, it is aimed at partly eliminating this complexity and determining some of the inaccurate points in the criticism.

Keywords:

Sufism, Sheikh, Sufi Classics, Criticism,

PDF

___

Arberry, A. J., Tasavvuf, çev. İbrahim Kapaklıkaya, İstanbul: Gelenek Yayıncılık, 2004.
el-Birgivî, Muhammed b. Ali, (ö. 981/1573) et-Tarîkatü’l-Muhammediyye ve’s-Sîretü’l-Ahmediyye, thk. Muhammed Hâfız en-Nedevî, Dımeşk: Dârü’l-Kalem, 2011.
Cemre Demirel, Bir Başka Din: Tasavvuf, İstanbul: Düşün Yayıncılık, 2017.
Demirli, Ekrem, “Zâhiri İlimlerin Otoritesi Karşısında Tasavvuf’un Meşruiyet Arayışı”, İÜİFD, sy. 15, 2007, ss. 219-245.
Ebu’l Alâ Afîfî, Tasavvuf İslâm’da Manevî Hayat, çev. Ekrem Demirli- Abdullah Kartal, İstanbul: İz Yayıncılık, 2004.
Eşrefoğlu Rûmî (ö. 1469-1470?), Müzekki’n-Nüfûs, Haz. Abdullah Uçman, İstanbul: İnsan Yayınları, 2007.
Fazlur Rahman, İslâm, çev. Mehmet Dağ-Mehmet Aydın, Ankara: Selçuk Yayınları, 1996.
Geoffroy, Éric, “Tasavvufa Dair Düşünceler”, Aşk ve Hikmet Yolu Tasavvuf, haz. Jean Louis Michon- Roger Gaetini, çev. Nurullah Koltaş, İstanbul: İnsan Yay., 2012, ss. 79-90.
Gümüşhanevi, Ahmed Ziyâüddîn (ö. 1311/1893), Veliler ve Tarikatlarda Usûl, çev. Rahmi Serin, İstanbul: Pamuk Yayınları, tz. Hücvirî, Ali b. Osman Cüllâbî (ö .470/1077), Keşfu’l-Mahcûb Hakîkat Bilgisi, Haz. Süleyman Uludağ, İstanbul: Dergâh Yayınları, 2010.
İbn Haldun (ö. 808/1406), Tasavvufun Mahiyeti Şifâu’s- Sâil, çev. Süleyman Uludağ, İstanbul: Dergâh Yayınları, 1998.
İbn Manzur, Muhammed b. Mükerrem el-Afrikî el-Mısrî, Lisânü’l Arab, c. I-XX, Mısır, 1301.
İbn Teymiyye, Takıyüddin Ahmed, (ö. 728/1328), Mecmû‘ fetâvâ, thk. Abdurrahman b. Muhammed b. Kâsım ve Muhammed b. Abdurrahman, c. 11, Medine: Mücemma el-Melik Fahd, 2004.
İmamoğlu, A. Vahit, “Bağlılık ve İtaat Duygusuna Dini ve Psikolojik Yaklaşım”, Dini Araştırmalar, c. 6, Sayı: 18, 2004, ss. 129-140.
el-İsfahânî, Ebu'I-Kâsım Hüseyn b. Muhammed b. el-Mufaddal er-Râgıb, (ö. V./XI. yüzyılın ilk çeyreği), el-Müfredât, thk. Safvân Adnân Dâverdî, Beyrut: ed-Dârü’ş-Şâmiyye, 2009.
Kara, İsmail, “Çağdaş Türkiye Düşüncesinde Bir Tenkit/Tasfiye Alanı Olarak Tasavvuf ve Tarikatlar”, Osmanlı Toplumunda Tasavvuf ve Sufiler Kaynaklar-doktrin-ayin ve erkan-tarikatlar-mimari-ikonografi-modernizm, Haz. Ahmet Yaşar Ocak, Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları, 2005, ss. 561-585.
Kara, Mustafa, “Cumhuriyet Türkiyesi’nde Tarikatlar”, Türkiye’de Tarikatlar, ed. Semih Ceyhan, İstanbul: İsam Yay., 2015, ss. 95-132.
Kara, Mustafa, Din Sanat Hayat Açısından Tekkeler ve Zâviyeler, İstanbul: Dergâh Yayınları, 2015.
Kara, Mustafa, Metinlerle Günümüz Tasavvuf Hareketleri, İstanbul: Dergâh Yayınları, 2003.
Kara, Mustafa, “Tasavvufî Hayat ve Düşünceyi Tenkit (İsmail Hakkı Bursevî Örneği)” Bursa’da Dünden Bugüne Tasavvuf Kültürü, c. 2, 2003, ss. 195-203.
el- Kâşânî, Kemâlü’d-dîn Abbürrezzak (ö. 730/1329), Istılahâtu’s-Sûfiyye, Kahire: Dârü’l-Menâr, 1992.
el- Kelâbâzî, Ebû Bekr Muhammed, (ö. 380/990), et-Ta’arruf li Mezhebi Ehli’t-Tasavvuf, Kahire, 1994.
Kuran Araştırmaları Grubu, Uydurulan Din ve Kur’andaki Din, İstanbul: İstanbul Yayınevi, 2017.
el- Kuşeyrî, Ebu’l-Kâsım Abdülkerim b. Hevâzin (ö. 465/1072), er-Risâletü’l-Kuşeyriyye, thk. Abdulhalîm Mahmûd-Mahmûd b. eş-Şerîf, Kahire, 1989.
Lings, Martin, “Sufi Answers to Questions on Ultimate Reality”, Studies in Comparative Religion, Vol. 13, No. 3 & 4., Summer-Autumn, 1979.
el-Mekkî, Ebû Tâlib Muhammed b. Ali (ö. 386/966), thk. Kûtu’l-Kulûb, , İbrahim er-Rıdvânî, c. 1-3, Kahire, 2001.
el- Muhâsibî, Ebû Abdullah Hâris b. Esed (ö. 241/855), Âdâbu’n-Nüfûs, thk. Ahmed Ata, Dârü’l-Cîl, Beyrut, 1987.
Nicholson, Raynold A., İslâm Sûfîleri, çev. Mehmet Dağ vd., Ankara: Akçağ Yayınları, 2004.
Sarmış, İbrahim, Teorik ve Pratik Açıcan Tasavvuf ve İslam”, İstanbul: Ekin Yayınları, 1997.
es- Sühreverdî, Ebû Hafs Ömer, (ö. 632/1234), Kitabu Avârifi’l-Ma’ârif, Beyrut, 1966.
es- Sülemî, Ebû Abdirrahmân Muhammed b. el-Hüseyin (ö. 412/1021), Tabakâtu’s-Sûfiyye, thk. Abdulkâdir Atâ, Beyrut: Dârü’l-Kitâbi’l-ilmiyye, 2003.
Tancî, Muhammet, İslâm Tasavvufu Üzerine, çev. Bekir Topaloğlu, İstanbul: Damla Yayınevi, 2002.
et- Tirmizî, Ebû Abdullah Muhammed b. Ali el- Hakim, (ö. 320/932), Âdâbü’l-Mürîdîn ve Beyânü’l-Kesb, thk. Abdülfettah Abdullah Bereket, Kahire, ts.
et- Tûsî, Ebû Nasr Serrâc (378/988), el-Lüma‘, thk. Abdulhalîm Mahmûd Tâhâ-Abdulbâkî Surûr, Kahire: Dârü’l-Kütübi’l-Hadîs, 1960.
Uludağ, Süleyman, Tasavvfun Dili, İstanbul: Ensar Yayınları, 2016.
Uludağ, Süleyman, Tasavvuf ve Tenkit, İstanbul: Dergâh Yayınları, 2014.
Yıldırım, Ahmet, “Tasavvufî Düşünce ve Yorumlarda Şeyh-Mürid İlişkisi”, İslam Araştırmaları, sy. 1, 2010, ss. 5-18.