İMAM MÂTÜRÎDÎ’NİN NESH ANLAYIŞI

Ebû Mansûr el-Mâtürîdî (ö. 333 / 944) 3-4. yüzyıllarda, Hanefî geleneğinindevamı olarak Horasan - Maverâünnehir coğrafyasında yaşamış, Ehl-i Sünnetinanç sisteminin önemli öncülerindendir. İmâm Mâtürîdî, kelâm ilmiyanında tefsir ve fıkıh alanlarında vukufiyet sahibi olup, bu sahaların hemenher birinde pek çok eser kaleme almıştır. Ancak bunlardan sadeceKitâbü’t-Tevhîd ve Teʼvîlâtü’l-Kur’ân günümüze ulaşmıştır. Te’vîlâtü’l-Kur’ân, tefsir alanında özellikle onun ve o gün benzer tefsir anlayışını günümüzetaşıması bakımından çok önemli olduğu gibi aynı zamanda İmâmMatürîdî’yi tanımak açısından da mühim bir eserdir. Bu araştırmamızda,İmâm Mâtürîdî’nin Te’vîlâtü’l-Kur’ân adlı eserinden hareketle, müellifin nesihleilgili olan ve literatürde neshin vaki olduğuna dair görüşlerin beyanedildiği ayetlere yaklaşımını ortaya koymaya çalışacağız. Çünkü nesih, tefsirilminin önemli ve tartışmalı konularından bir tanesidir. Kur’an tefsiriyle yakındanilişkilendirilen bu konu üzerindeki tartışmalar, ilk dönemlerden berisüregelen bir husustur. Bu önemli konunun İmâm Mâtürîdî tarafından neşekilde algılandığı ve tarif edildiği, o günün nesih algısını bilmek ve günümüzdeneshi nasıl algılamamız gerektiğini tespit etmek açısından oldukçaönemlidir. İmâm Matürîdî’nin, eserinde nesihten bahsettiği malumdur; ancakbundan kastedilenin ne olduğu sorusunun cevabı çok açık ve net değildir.Bu sebeple, bu çalışmamızda bu sorunun cevabını netleştirmeye, o günündiğer müfessirlerinin görüşleriyle birlikte İmâm Mâtürîdî’nin nesih anlayışınıbelirlemeye gayret edip, nesih hakkında bir kanaat ortaya koymayaçalışacağız.

IMAM MATURIDI’S UNDERSTANDING OF THE NASH

Abu Mansur al-Mâturîdî (d. 333/944) lived in the 3rd and 4th centuries, as the continuation of the Hanafi tradition, Khorasan-Maverâünnehir is a pioneer of the school of the Ahl-i Sunnah. Imam Mâturîdî is a scholar who has a broad knowledge in the fields of commentary, jurisprudence and kalam. He wrote many books in almost every one of these fields. However, only Kitâbu't-Tawhîd and Te'vîlâtu'l-Qurân reached to the present day. Of these works, Te'vîlâtu'l-Qur'an is significant in the field of commentary. Especially the day-to-day interpretation of tafsir conception is very important. At the same time, it is an essential book in terms of getting to know about Imam Maturîdî. In this study, we will try to reveal the approach of Imâm Mâtürîdî to the verses that point out the views that the author is related to the prose and in the literature since nash is one of the important and controversial issues of interpretation. The debate on this subject, which is closely related to the Qur'anic commentary, has been an ongoing issue since the early periods. It is crucial to know how this important subject is perceived and described by Imam Mâturîdî, to know the perception of that day, and to determine how we should perceive nash today. That Imam Maturîdî mentions to the nash in his book is clear but it isn’t clear what he meaned with nash. For this reason, we wil try to clarify the answer to this question in this study, to identify the understanding of nash of Imam Mâturîdî with the views of other commentators of that day and to form a view on nash.

PDF

___

Ahmed b. Hanbel. Müsned. Thk. Şuayb el-Arnaût v.dğr. 45 Cilt. b.y.: Müessesetü’r- Risâle, 1421/2001.
Ak, Ahmet. Büyük Türk Âlimi Mâtürîdî ve Mâtürîdîlik. İstanbul: Bayrak Matbaası, 2008.
Begavî, Ebû Muhammed. Meâlimü’t-Tenzîl. 8 Cilt. Thk. Muhammed Abdullah en- Nemr v.dğr. Beyrut: Dâru Tayyibe, 1417/1997.
Beyhakî, Ebû Bekir. es-Sünenü’l-kübrâ. Thk. Muhammed Abdülkadir Atâ. 3. Baskı. 10 Cilt. Beyrut: Dâru’l-kütübi’l-ilmiyye, 1424/2003.
Bilmen, Ömer Nasuhi. Büyük Tefsir Tarihi. İstanbul: Bilmen Yayınevi, 1973.
Canan, İbrahim. “Enes b. Mâlik”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 11: 234- 235. Ankara: TDV Yayınları, 1995.
Cerrahoğlu, İsmail. Tefsir Usûlü. Ankara: TDV Yayınları, 2006.
Cürcânî, Seyyid Şerif. et-Ta’rifât. Thk. Heyet. Beyrut: Dâru’l-kütübi’l-ilmiyye, 1403/1983.
Dârimî, Ebû Muhammed Abdullah b. Abdurrahman b. Behrâm b. Abdüssamet. Müsnedü’d-Dârimî: Sünenü’d-Dârimî. Thk. Hüseyn b. Selîm Esed ed-Dârânî. 4 Cilt. Suudi Arabistan: Dâru’l-Muğnî li’n-neşr ve’t-tevzî’, 1412/2000.
Dinç, Ömer. Taberî ve Maturidî Tefsirlerinin ‘Nesh Meselesine Yaklaşımları Açısından’ Mukayesesi. Yüksek Lisans Tezi, Hitit Üniversitesi, 2013.
Ebû Dâvûd, Süleymân b. Eş’as es-Sicistânî, Sünenü Ebî Dâvûd. Thk. Şuayb el- Arnaût – Muhammed Kâmil Karabelli. 7 Cilt. b.y.: Dâru’r-risâleti’lâlemiyye, 1430/2009.
Fayda, Mustafa. “Taberî, Muhammed b. Cerîr”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 39: 314-318. İstanbul: TDV Yayınları, 2010.
İbn Asâkir, Ebü’l-Kâsım. Târîhu Dımeşk. Thk. Amr b. Garâme el-Amrî. 80 Cilt. b.y.: Dâru’l-fikr li’t-tıbâa ve’n-neşr ve’t-tevzî‘, 1415/1995.
İbn Cüzey, Muhammed b. Ahmed. Kitâbü’t-teshîl li ulûmi’t-tenzîl. Thk. Abdullah el-Hâlidî. 2 Cilt. Beyrut: Şirketü dâri’l-Erkam b. Ebi’l-Erkam, 1416.
İbn Kesîr, Ebü’l-Fidâ Ömer b. İsmâil. Tefsîru’l-Kur’âni’l-Azîm. Thk. Sâmî b. Muhammed Selâme, 2. Baskı. 8 Cilt. b.y.: Dâru’t-tayyibe li’n-neşr ve’t-tevzî’, 1420/1999.
İbn Kutluboğa, Ebû’l-Fidâ Zeynuddîn Kâsım. Tâcü’t-Terâcim. Thk. Muhammed Hayr Ramazan Yûsuf. Dımeşk: Dâru’l-kalem, 1413/1992.
İbn Mâce, Ebû Abdillah Muhammed b. Yezîd. Sünenü İbn Mâce. Thk. Şuayb el- Arnaût v.dğr. 5 Cilt. b.y.: Dâru’r-risâleti’l-âlemiyye, 1430/2009.
İbn Manzûr, Ebü’l-Fadl Cemâlüddîn. “Nsh”. Lisânü’l-Arab. 3. Baskı. 15 Cilt. Beyrut: Dâru Sâdır, 1414.
İbnü’l-Arabî. Ahkâmü’l-Kur’ân. 4 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1424/2003.
İbnü’l-Cevzî, Cemâlüddin Ebü’l-Ferec Abdurrahman b. Ali b. Muhammed. Nevâsihu’l-Kur’ân. Thk. Ebû Abdillah el-Âmilî es-Selefî ed-Dânî. Beyrut: Şeriketü ebnâi Şerîfi’l-Ensârî, 1422/2001.
İsfehânî. Râgıb. “Nsh”. el-Müfredât fî ğarîbi’l-Kur’an. Thk. Safvân Adnân ed- Dâvûdî. Beyrut: Dâru’l-kalem, 1412.
Karaman, Hayrettin - Çağrıcı, Mustafa - Dönmez, İ. Kâfi - Gümüş, Sadrettin. Kur’an Yolu Türkçe Meâl ve Tefsir. Ankara: Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları, 2012.
Kâsânî, Ebû Bekr Mes‘ûd b. Ahmed. Bedâiü’s-sanâi‘ fî tertibi'ş-şerâi‘. 7 Cilt. b.y.: Dâru’l-kütübi’l-ilmiyye, 1406/1986.
Kâsım b. Sellâm, Ebû Ubeyd. en-Nâsihu ve’l-mensûh fi’l-Kur’âni’l-azîz vemâ fîhi mine’l-ferâizi ve’s-sünen. Thk. Muhammed b. Sâlih el-Müdeyfir. 2. Baskı. Riyad: Mektebetü’r-rüşd, 1418/1997.
Kasımî, Cemaleddin. Tefsir İlminin Temel Meseleleri. Trc. Sezai Özel. İstanbul: İz Yayıncılık, 1990.
Katâde b. Diâme. Kitâbü’n-nâsihi ve’l-mensûh. Thk. Hâtim Sâlih. ed-Dâmin. b.y.: Müessesetü’r-risâle 1418/1998.
Kazancı, Ahmet Lütfi. “Akra‘ b. Hâbis”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 2: 285. Ankara: TDV Yayınları, 1989.
Koca, Ferhat. “Kâsânî”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 24: 531. Ankara: TDV Yayınları, 2001.
Koçyiğit, Talât. Hadis Istılahları. Ankara: AÜ. İlâhiyat Fakültesi Yayınları, 1980. Kureşî, Ebû Muhammed Abdulkadir b. Muhammed. el-Cevâhirü’l-Mudiyye fî Tabakâti’l- Hanefiyye. 2 Cilt. Kerâtişî: Mîr Muhammed Kütübhâne, ts.
Küçükaşcı Sabri. – Tomar, Cengiz. “İbn Asâkir, Ebü’l-Kāsım”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 19: 321-324. Ankara: TDV Yayınları, 1999.
Mâtürîdî, Ebû Mansûr Muhammed b. Muhammed b. Mahmûd. Te’vîlâtü’l-Kur’ân. Thk. Ahmet Vanlıoğlu. Ed. Bekir Topaloğlu. 17 Cilt. İstanbul: Dâru’lmîzân, 2005.
Müslim b. Haccâc. Sahîh. Thk. Muhammed Fuâd Abdülbâkî. 5 Cilt. Beyrut: Dâru ihyâi’t-türâsi’l-Arabî, ts.
Nahhâs, Ebû Ca‘fer. en-Nâsihu ve’l-mensûh. Thk. Muhammed Abdüsselam Muhammed (Kuveyt: Mektebetü’l-felâh, 1408.
Nesâî, Ebû Abdirrrahman Ahmed b. Şuayb b. Ali. Es-Sünenü’s-suğrâ li’n-Nesâî. Thk. Abdülfettâh Ebû Gudde. 9 Cilt. Haleb: Mektebetü’l-matbûâti’lİslâmiyye, 1406/1986.
Nesefî, Ebû Muîn Meymûn b. Muhammed. Tebsıratü’l-Edille fî Usûli’d-Dîn. Thk. Hüseyin Atay. Ankara: DİB Yayınları, 1993.
Özdemir, Serdar. “Seriyye”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 36: 565-6. İstanbul: TDV Yayınları, 2009.
Özdeş, Talip. Kur’an ve Nesh Problemi Allah’ın Kitabında Çelişki Var mı?. 2. Baskı. Ankara: Fecr Yayınları, 2018. Özdeş, Talip. “Mâtürîdî’nin Din ve Şeriat Anlayışı”. Büyük Türk Bilgini İmâm Mâtürîdî ve Mâtürîdîlik, Milletler Arası Tartışmalı İlmî Toplantı Bildirileri (İstanbul, 22-24 Mayıs 2009). Ed. İlyas Çelebi. 123-137. İstanbul: M.Ü. İlahiyat Fakültesi Vakfı Yayınları, 2012.
Özdeş, Talip. Mâtürîdî’nin Tefsir Anlayışı. İstanbul: İnsan Yayınları, 2003.
Özel, Ahmet. “Kıble”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 25: 366. Ankara: TDV Yayınları, 2002.
Özen, Şükrü. “Mâtürîdî”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi (Ankara: TDV Yayınları, 2003), 28: 146-159.
Özkan, Halit. “Zibrikân b. Bedr”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 44: 396. İstanbul: TDV Yayınları, 2013.
Öztürk, Mustafa. “Kur’an’da Müslümanlar Ve Ötekilerle Birlikte Yaşamanın Referansları”. Kutlu Doğum Haftası “Hz. Peygamber ve Birlikte Yaşama Hukuku” Sempozyumu (Mardin, 17-19 Nisan 2015). 31-58. İstanbul: Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları, 2016.
Râzî, Fahruddin. Mefâtîhu’l-gayb. 3. Baskı. 32 Cilt. Beyrut: Dâru İhyâi’t-türâsi’l- Arabî, 1420.
Rudolph, Ulrich. Mâtürîdî. Trc. Özcan Taşçı. İstanbul: Litera Yayınları, 2016.
Sa’lebî, Ahmed b. Muhammed b. İbrâhim. el-Keşf ve’l-Beyân an Tefsîri’l-Kur’ân Thk. Ebû Muhammed b. Âşûr. 10 Cilt. Beyrut: Dâru ihyâi’t-türâsi’l-Arabî, 1422/2002.
Şâtıbî, İbrâhîm b. Mûsâ. el-Muvâfakât. Thk. İbn Hasen Âl-i Selmân. 7 Cilt. b.y.: Dâru İbn Affân 1417/1997.
Şimşek, M. Sait. Kur'an'da İki Mesele. Konya: Selam Yayınevi 1987.
Şener, Abdülkadir. “Cüzcânî, Ebû Süleymân”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 8: 98. Ankara: TDV Yayınları, 1993.
Taberî, Muhammed b. Cerîr. Camiu'l-beyân fî te’vîli’l-Kur’ân. Thk. Ahmed Muhammed Şâkir. 24 Cilt. b.y.: Müessesetü’r-risâle, 1420/2000.
Taberî, Muhammed b. Cerîr. Târîhu’t-Taberî: Târîhu’r-Rusul ve'l-mülûk. 2. Baskı. 11 Cilt. Beyrut: Dâru’t-türâs, 1387.
Tirmizî, Muhammed b. Îsâ. Sünen. Thk. Beşşâr Avvâd Ma’rûf. 6 cilt. Beyrut: Dâru’l-garbi’l-İslâmî 1998.
Topaloğlu, Bekir. “Te’vîlâtü’l-Kur’ân”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 41: 32-33. İstanbul: TDV Yayınları, 2012.
Üzüm, İlyas. “İyâzî, Ebû Nasr”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 23: 499. Ankara: TDV Yayınları, 2001.
Vâhidî, Ebü’l-Hasen Ali b. Ahmed b. Muhammed b. Ali. Esbâbü Nüzûli’l-Kur’ân. Thk. Âsım b. Abdilmuhsin el-Humeydân. ed-Dammâm: Dâru’l-ıslâh, 1412/1992.
Yiğit, Metin. İlk Dönem Hanefî Kaynaklarına Göre Usûl Anlayışında Sünnet. İstanbul: İz Yayıncılık, 2009.
Yurdagür, Metin. “Cüzcânî, Ebû Bekir”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 8: 97. Ankara: TDV Yayınları, 1993.
Zemahşerî, Ebü’l-Kâsım Mahmûd b. Amr b. Ahmed. el-Keşşâf an hakâiki gavâmizi’ttenzîl. 3. Baskı. 4 Cilt. Beyrut: Dâru’l-kitâbi’l-Arabî, 1407.
Zerkeşî, Ebû Abdillah. el-Burhân fî Ulûmi’l-Kur’ân. 2 Cilt. Beyrut: Dâru’lkütübi’l- ilmiyye, ts.