120103

İbn Cinnî’de Savt, Harf, Hareke ve Hurûfu’l-Mu‘Cem Kavramları

Bu makalede Arapçada mu‘cem harflerinin kullanımına dair İbn Cinnî’nin telif ettiği Sırru Sınâ‘ati’l-İ‘râb isimli eserinde ele aldığı savt, harf, hareke ve hurûfu’l-mu‘cem kavramları incelenmekte ve müellifin izahları ortaya konulmaktadır. Çalışmada yer alan kavramlar temelde Sırru Sınâ‘ati’l-İ‘râb olmak üzere müellifin diğer eserlerine müracaatla izaha çalışılmış, bunun yanı sıra klasik eserlerden ve yakın dönemde gerçekleştirilen çalışmalardan faydalanılmıştır. Yürütülen çalışmada İbn Cinnî’nin Sırru Sınâ‘ati’l-İ‘râb adlı eserini bu kavramları sözlük ve terim anlamlarını ortaya koyarak telife başladığı, anlam karmaşasına mahal vermemek adına temel anlamları dışına çıkmadığı görülmüştür. Çalış-ma sonucunda ṣavt kavramının sadece sözlük kullanıldığı diğerlerinin ise hem sözlük hem de ıstılah anlamlarına sahip olduğu açıklık ka-zanmıştır. Bu bağlamda ele alınan kavramların Arap alfabesini oluştu-ran fonemlerle ilgili olduğu; en küçük ses birimini sembolize eden har-fin “sesin kesildiği yer”, harekenin “harfi harekete geçirme”, hurûfu’l-mu‘cemin ise “birbirinden ayrılarak kapalılığı giderilen harfler, alfabe harfleri” anlamındaki kavramlar olduğu tespit edilmiştir.

Anahtar Kelimeler:

İbn Cinnî, Sırru Sınâ‘ati’l-İ‘râb, Ses, Harf, Hareke, Hurûfu’l-Mu‘cem

Sound, Letter, Diacritical Mark and Huruf Al-Mu’jam Concepts According to Ibn Jınnî

In this article, the concepts of savt, letter, diacritical mark and huruf al-mu’jam, which Ibn Jinnî dealt with in his work titled Sirru Sinaat al-İ‘râb, which was written by Ibn Jinnî regarding the use of Huruf al-Mu'jam in Arabic, are examined and the author's explanations are exhibited. The meanings of these concepts are basically discussed in the context of Sirru Sinaat al-İ‘râb and some of his other works. In addition, classical works and recent works were also used. At the end of the study, it was seen that Ibn Jinnî started to compile his work by revealing the basic meanings of these concepts with root letters. In addition, it was determined that the author examined the aforementioned concepts in order not to allow confusion of meaning and that these words did not go beyond their basic meaning. When looked in terms of the content of Sirru Sinaat al-İ‘râb, it was found that the concepts of savt, letter, diacritical mark and huruf al-mu’jam are in close relationship with each other.

PDF

___

Ahmed b. Hanbel, Ebû Abdillâh Ahmed b. Muhammed b. Hanbel eş-Şeybânîel-Mervezî (ö. 241/855). el-Müsned. thk. Şuayb Arnaud vd,. 45 Cilt. Beyrut: Müessesetü’l-Risâle, 2001.
Asgar, Ebü’l-Hasen Alî b. Süleymân b. el-Ahfeş el-. Kitâbu’l-İhtiyârîni’l-Mufezzaliyyâti ve’l-Asma‘iyyât. thk. Fahreddîn Kabâve. Dımeşk: Dâru’l-Fikr, 1999.
Bâhilî, Ebû Nasr Ahmed b. Hâtim (ö. 231/846) el-. Şerhu Dîvâni Zi’r-rumme. thk. Abdülkuddûs Ebû Sâlih. 3 Cilt. Beyrut: Müessesetü’l-Îmân, 1987.
Cevherî, Ebû Nasr İsmâîl b. Hammâd el-. Tâcü’l-Luga. thk. Ahmed Abdülgafûr Attâr. 6 Cilt. Beyrut: Dâru’l-İlm li’l-Melâyîn, ts.
Çelebi, İlyas. “Sıfat”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 37/100-106. İstanbul: TDV Yayınları, 2009. https://islamansiklopedisi.org.tr/sifat
Çörtü, Mustafa Meral. Arapça Dil Bilgisi - Sarf. İstanbul: İfav, 2011.
Dârimî, Ebû Muhammed Abdullah b. Abdirrahmân b. el-Fazl (ö. 255/869) ed-. Sünen. thk. Hüseyin Selim ed-Dârânî. Suudi Arabistan: Dâru’l-Muğnî, 2000.
Durmuş, İsmail. “Harf”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 16/163-165. İstanbul: TDV Yayınları, 1997. Ebû Mansûr Muhammed b. Ahmed b. el-Herevî (ö. 370/980), el-Ezherî. ez-Zâhir fî Garîbi Elfâzi’ş-Şâfi‘î. thk. Mesud Abdulhamid es-Su‘dânî. Kahire: Dâru’t-Talâi‘, ts.
Ebû Mansûr Muhammed b. Ahmed b. el-Herevî (ö. 370/980), el-Ezherî. Tehzîbü’l-Luga. thk. Muhammed Avz Mur‘ib. Beyrut: Dâru İhyâi’t-Türâsi’l-Arabî, 2001.
Ebû Ubeyd, el-Kâsım b. Sellâm b. Miskîn el-Herevî (ö. 224/838). Garîbü’l-Hadîs. thk. Hüseyin Muhammed Şeref. 5 Cilt. Kahire: Hey’etü’l-Âmme li Şu‘ûni’l-Metâbi‘i’l-Emîriyye, 1984.
Fârâbî, Ebû İbrâhîm İshâk b. el-. Dîvânü’l-Edeb. thk. Ahmet Muhtar Ömer - İbrahim Enis. 4 Cilt. Kahire: Müessetü Dâri’ş-Şa‘b, 2003.
Fırıncı, Doğan. Arap Dilinde Sıfat-ı Müşebbehe. Ankara: Gece Akademi, 2019.
Gündüzöz, Soner. “Şâz”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 38/384. İstanbul: TDV Yayınları, 2010. Güneş, Kadir. Arapça-Türkçe Sözlük. İstanbul: Mektep Yayınları, 2013.
Halîl b. Ahmed, Ebû Abdirrahmân b. Amr b. Temîm el-Ferâhîdî. Kitâbu’l-Ayn. thk. Mehdî Mahzûmî ve İbrâhim es-Sâmerrâî. 8 Cilt. Bağdat: Dâru’l-Hilâl, 1985.
Hattâbî, Ebû Süleymân Hamd b. Muhammed b. İbrâhîm b. Hattâb el-Büstî (ö. 388/998) el-. Garîbü’l-Hadîs. thk. Abdülkerîm İbrâhim el-Azbâvî. 3 Cilt. Dımeşk: Dâru’l-Fikr, 1982.
İbn Cinnî, Ebü’l-Feth Osmân el-Mevsılî el-Bağdâdî (ö. 392/1002). el-Hasâis. thk. Muhammed Ali en-Neccâr. 3 Cilt. Kahire: Dâru’l-Kütübi’l-Mısrıyye, 1952.
İbn Cinnî, Ebü’l-Feth Osmân el-Mevsılî el-Bağdâdî (ö. 392/1002). et-Tamâm fî Tefsîri Eş’âri Hüzeyl mimmâ Aġfelehû Ebû Saʿîd es-Sükkerî. thk. Ahmed Nâcî el-Kaysî vd. Bağdat: Matbaatü’l-‘Ânî, 1962.
İbn Cinnî, Ebü’l-Feth Osmân el-Mevsılî el-Bağdâdî (ö. 392/1002). Sırru Sınâ‘ati’l-İ‘râb. thk. Hasan Hindâvî. 2 Cilt. Dımeşk: Dâru’l-Kalem, 1993.
İbn Düreyd, Ebû Bekr Muhammed b. el-Hasen el-Ezdî el-Basrî (ö. 321/933). Cemheretü’l-Luga. thk. Remzî Münîr el-Bealbekî. 3 Cilt. Beyrut: Dâru’l-İlm li’l-Melâyîn, 1987.
İbn Kuteybe, Ebû Muhammed Abdullâh b. Müslim ed-Dîneverî (ö. 276/889). Islâhu Galati Ebî Ubeyd fî Garîbi’l-Hadîs. thk. Abdullah el-Cebûrî. Beyrut: Dâru’l-Garbi’l-İslâmî, 1983.
İbn Manzûr, Ebü’l-Fazl Cemâlüddîn Muhammed b. Mükerrem b. Alî b. Ahmed el-Ensârî er-Rüveyfiî (ö. 711/1311). Lisânü’l-Arab. 15 Cilt. Beyrut: Dâru’s-Sadr, 1414.
İbn Sîde, Ebü’l-Hasen Alî b. İsmâîl ed-Darîr el-Mürsî (ö. 458/1066). el-Muhkem ve’l-Muhîtü’l-A‘zam. thk. Abdulhamîd Hindavî. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 2000.
İbn Yaîş, Ebü’l-Bekâ el-Esedî el-Halebî (ö. 643/1245). Şerhu’l-Mufassal li’l-Zemahşerî. thk. Emîl Bedî‘ Ya‘kûb. 6 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 2000.
İbnü’l-Esîr, Ebü’l-Feth Ziyâüddîn Nasrullâh b. Muhammed b. Muhammed eş-Şeybânî el-Cezerî (ö. 637/1239). el-Câmi‘u’l-Kebîr fî Sınâ‘ateyi’l-Manzûm mine’l-Kelâm ve’l-Mensûr. thk. Mustafa Cevâd. Beyrut: Matba‘atü’l-Mecme‘i’l-Âlemî, 1995.
İbnü’s-Sikkît, Ebû Yûsuf Ya‘kûb b. İshâk (ö. 244/858). el-Kenzü’l-Lügavî fi’l-Lisâni’l-Arabî. thk. August Haffner. Kahire: Mektebetü’l-Mütenebbî, ts.
İbnü’s-Sikkît, Ebû Yûsuf Ya‘kûb b. İshâk (ö. 244/858). Islâhu’l-Mantık. thk. Muhammed Mur‘ib. Kahire: Dâru İhyâi’t-Türâsi’l-Arabî, 2002.
İmam Malik, Ebû Abdillâh Mâlik b. Enes el-Asbahî (ö. 179/795). el-Muvatta. thk. Muhammed Fuat Abdülbaki. Lübnan: Dâru İhyâi’t-Turâs, 1985.
İmruü’l-Kays, Ebü’l-Hâris Hunduc b. Hucr b. el-Hâris Âkilü’l-Mürâr. Dîvânu İmruü’l-Kays. thk. Abdurrahman el-Mustafî. Beyrut: Dâru’l-Ma‘arife, 2004.
Merzûkî, Ebû Alî Ahmed b. Muhammed b. el-Hasen el-. Şerhu Dîvâni’l-Hamâse li Ebî Temmâm. thk. Garid eş-Şeyh. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 2003.
Muhtâr, Ahmed - Ömer, Abdülhamît. Mu‘cemü’l-Lugati’l-Arabiyyeti’l-Muâsıra. 4 Cilt. Kahire: Âlemü’l-Kütüb, 2008.
Mustafa vd., İbrâhim. el-Mu‘cemu’l-Vasît. Kahire: Mektebetü’ş-Şurûki’d-Düveliyye, 2004.
Mutçalı, Serdar. Arapça-Türkçe Sözlük. İstanbul: Dağarcık, 1995.
Râcihî, Abduh er-. et-Tatbîku’n-Nahvî. Beyrut: Dâru’n-Nahdati’l-Arabiyye, 2019.
Râzî, Muhammed b. Ebû Bekir er-. Muhtâru’s-Sıhâh. thk. Yûsuf eş-Şeyh Muhammed. Beyrut: el-Mektebetü’l-Asriyyetü, 1999.
Rızâ, Ahmed. Mu‘cemu Metni’l-Luga. 5 Cilt. Beyrut: Dâru Mektebeti’l-Hayât, 1958.
Sâ‘idî, Abdürrezzak b. Ferrâc es-. Tedahulü’l-Usûli’l-Lügaviyye ve Eserihî fî Binâi’l-Mu‘cemi. 2 Cilt. Medine: İmâdetü’l-Bahsil-İlmî, 1. Basım, 2002.
Sîbeveyhi, Ebû Bişr Amr b. Osmân b. Kanber el-Hârisî (ö. 180/796) - Abdüsselâm Muhammed Hârûn. el-Kitâb. 4 Cilt. Kahire: Mektebetü’l-Hâncî, 1988.
Sîrâfî, Ebû Saîd el-Hasen b. Abdillâh b. Merzübân es-. Şerhu Ebyâti’s-Sîbeveyhi. thk. Muhammed Ali Hâşim. 2 Cilt. Kahire: Dâru’l-Fikr, 1974.
Zebîdî, Ebü’l-Feyz Muhammed el-Murtazâ (ö. 1205/1791) ez-. Tâcü’l-Arûs. thk. Mustafa el-Hicâzî. Kuveyt: Matba‘atü Hükûmeti’l-Kuveyt, 1989. https://www.almaany.com/ar/dict/ar-ar/النَعْتُ/ (Erişim tarihi: 30.11.2020)
http://www.tdk.gov.tr/index.php?option=com_ttas&view=ttas&kategori1=derlay&kelime1=ahraz (Erişim tarihi 30.11.2020.)
https://www.almaany.com/ar/dict/ar-ar/اِسْتَعْجَمَ/ (Erişim tarihi: 30.11.2020)
https://www.almaany.com/ar/dict/ar-ar/أَعْجَمَ/ (Erişim tarihi: 30.11.2020)